دوم تیر سالگرد به توپ بستن مجلس در 1287 ش. توسط محمدعلى
شاه است، او كه به دشمن سرسخت دموكراسى و حكومت پارلمانتاريستى در ايران مشهور
است، مجلس را با انتشار اعلاميه اى تحت عنوان «راه نجات و اميدوارى ملت» به توپ
بست. او تنها درصدد احياى قدرت خود بود، شايد هرگز فكر نمى كرد استبدادش آن قدر
كوتاه باشد كه در تاريخ معاصر ايران از آن تحت عنوان «استبداد صغير» ياد شود و
يكصد سال پس از وى پارلمان همچنان وجود داشته باشد.
اولين دوره دارالشورا (نام قدیم مجلس) به تاريخ سيزدهم
مردادماه 1285 هجرى شمسى، فقط با حضور نمايندگانى از شهر تهران تشكيل و بعدها
با نمايندگانى از شهر تبريز که به آن اضافه شدند، وسعت یافت. با اين وجود
بهارستان نمادى است از تلاش ايرانيان معاصر براى تحقق آرزويى كه يكصد سال از
شروع آن مى گذرد. شايد از تشكيل اولين مجلس شوراى ملى كه بلافاصله پس از امضاى
فرمان تشكيل دارالشورا از سوى مظفرالدين شاه قاجار در تاريخ 13 مردادماه 1285
تا به توپ بسته شدن همان مجلس در تاريخ سوم تيرماه 1287 كسى فكر نمى كرد عمر
اين نهاد در ايران به يكصد سال بعد از اين ماجرا طول بكشد و البته شايد باز هم
محمدعلى شاه كه با به توپ بستن مجلس شوراى ملى درصدد احياى قدرت خود بود. شايد
هرگز فكر نمى كرد استبداد آن قدر كوتاه باشد كه در تاريخ معاصر ايران از آن تحت
عنوان «استبداد صغير» ياد شود و يكصد سال پس از وى پارلمان همچنان وجود داشته
باشد. مجاهدان آزاديخواه از تبريز و شمال و بختيارى به سمت تهران حركت كردند.
روز جمعه 25 تيرماه 1288 به بساط حكومت محمدعلى شاهى پايان دادند. سردار اسعد و
سپهدار تنكابنى بر ويرانه هاى مجلس بهارستان كرسى نهادند و مردم هم به ديدن
آنها آمدند. فاتحان تهران بار ديگر بناى پارلمان را در ايران احيا كردند.
محمدعلى شاه كه به دشمن سرسخت دموكراسى و حكومت
پارلمانتاريستى در ايران مشهور است مجلس را با انتشار اعلاميه اى تحت عنوان
«راه نجات و اميدوارى ملت» به توپ بست. اين اعلاميه مقدمه اى تبليغاتى بود براى
گلوله باران مجلس بهارستان توسط نيروهاى استبدادطلب تحت امر لياخوف روسى.
محمدعلى شاه در اين اعلاميه خود را به صيانت از مجلس و مشروطه موظف دانست ولى
در عين حال از تنبيه مفسدينى كه در امور كشور اخلال به ميان آورده بودند، سخن
راند.
مفهوم اين سخن چيزى نبود جز اينكه مجلس بايد نابود شود. روزنامه ها تعطيل و
مشروطه خواهان قتل عام شدند. روز پنجشنبه 14 خرداد 1278 احمدعلى شاه به بهانه
ترور نافرجام خود در دوشان تپه نقشه نهايى خود را براى نابودى نهال نوپاى
پارلمان در ايران آغاز كرد.
سربازان به فرمان مستقيم شاه مستبد در شهر راه مى رفتند
و هر كسى را كه به حمايت از مجلس سلاحى داشت، خلع سلاح كرده يا مى كشتند.
سرانجام در روز يكم تيرماه محمدعلى شاه طى تلگرافى كه متن آن براى تمام
حكمرانان شهرها مخابره شد تصميم نهايى خود را گرفت و روس هاى مستبدپرور تحت امر
لياخوف هم چراغ سبز را از شاه مستبد براى به توپ بستن مجلس بهارستان دريافت
كرد. شاه در متن تلگرافى خود نوشت: «اين مجلس خلاف مشروطيت است. هر كس از
فرمايشات ما تجاوز كند، مورد تنبيه و سياست سخت خواهد بود.» در كنار اينها شاه
دائماً وانمود مى كرد كه از دموكراسى و حكومت قانون و نظام پارلمانتاريستى
حمايت مى كند و فقط قصد دارد برخى مفسدين را كه مورد حمايت وكلاى مجلس هستند
تنبيه كند. در همان روز قزاقان روسى مجلس را به توپ بستند. برخى از نمايندگان
از جمله بهبهانى و طباطبايى گريختند و برخى از نمايندگانى كه به آزاديخواهى و
قانونگرايى شهرت بيشترى داشتند و سخت مورد غضب شاه و دستگاه استبدادى قاجاريه
قرار داشتند، به همراه معدود مجاهدان مسلح مدافع دموكراسى و پارلمان مقاومت
كرده ولى سرانجام دستگير و در باغ شاه به طرز فجيعى به قتل رسيدند.
ملك المتكلمين و ميرزا جهانگيرخان صوراسرافيل روزنامه
نگار آزاديخواه از جمله وكلايى بودند كه كشته شدند و جان خود را در راه استقرار
پارلمان و حكومت قانون فدا كردند. ساختمان بهارستان درهم كوبيده شد و گلوله هاى
آتشين توپ هاى روسى بود كه ديوارهاى ساختمانى را كه ايرانيان به ستوه آمده از
استبداد و ديكتاتورى به آن دل بسته بودند، درهم كوبيد. ظاهراً استبداد پيروز شد
و حكومت محمدعلى شاهى بار ديگر مستقر شد. اما اين تمام ماجرا نبود. جنگ عليه
استبداد صغير آغاز شد. مجاهدان تبريز به رهبرى ستارخان و باقرخان به يارى
تهرانى ها شتافتند و جنگى را كه قريب به 18 ماه طول كشيد آغاز كردند و نهايتاً
مجلس دوم را در همان ساختمان بهارستان افتتاح كردند.
منبع:
IRIB
مقالات بيشتر:
قيام ستارخان در تبريز
