انگلیسی ها طی درخواست از نمایندگان طرفدار انگلیس در مجلس
ایران برای کمک به قوام و پشتیبانی از طرح وی برای پایان دادن به کشمکش نفت، از
قوام پشتیبانی کردند. آنها برای رسیدن به هدف خود به دنبال بهانه ای می گشتند
تا بتوانند خواسته خود را به کرسی بنشانند . در این میان مصدق پس از آنکه در
کوشش خود برای داشتن کنترل بر ارتش، و در اختیار گرفتن کنترل آن به جای شاه با
پاسخ منفی روبرو شد، با استعفا از مقام نخست وزیری، واکنش نشان داد. شاه قوام
را به نخست وزیری بر گزید، اگرچه ظاهرا هنوز طرح های مربوط به نخست وزیری وی
تکمیل نشده بودند.
در اين ميان آيت الله کاشاني که حضور دکتر مصدق را در نخست وزيري مفيد مي دانست
با اتخاذ تصميمي قاطع، بازگشت مصدق به نخست وزيري را خواستار شد. آيت الله
کاشاني تهديد کرد، در صورتي که احمد قوام کنار نرود اعلام جهاد کرده و کفن مي
پوشد و پيشاپيش مردم حرکت خواهد کرد. احمد قوام که مردي وابسته به استعمار و در
خدمت دستگاه استبدادي بود، بلافاصله پس از نخست وزيري، نغمه شوم جدايي دين از
سياست را سر داد و لبه تيز حملات خود را متوجه رهبري نهضت يعني آيت الله کاشاني
و نيروهاي مسلمان کرد.
آيت الله کاشاني هم با انتشار اعلاميه اي با صدور فرمان
نخست وزيري قوام السلطنه به شدت اعتراض نمود و به اين ترتيب وقايع سي تير شکل
گرفت و قيام عمومي مردم مسلمان، در شهرهاي مختلف ايران آغاز شد. هر چند اين
تظاهرات به وسيله عوامل شاه به خاک و خون کشيده شد، هنگامی که یگان های ارتش و
پلیس به تظاهرکنندگان حمله کردند، دستکم ٦۹ تن کشته و ٧۵٠نفر زخمی شدند. از
آنجا که قوام محبوبیتی در میان مردم نداشت، پشتیبانان مصدق طی تظاهرات خود بر
خیابان های تهران و دیگر شهرها، مسلط شدند . در نهايت شاه، عقب نشيني کرد و چون
در رضايت و تطميع آيت الله کاشاني توفيقي به دست نياورد، مجبور شد، قوام را بر
کنار کرده و بار ديگر مصدق را به نخست وزيري منصوب کند و وزارت جنگ را نيز به
او بسپارد.
مصدق پس از به دست گيري مجدد قدرت، سرلشکر وثوق عامل کشتار مردم بي گناه در
جريان اين قيام را به معاونت جنگ منصوب نمود و چون آيت الله کاشاني به اين عمل
اعتراض کرد، مصدق در نامه اي، از آن روحاني مجاهد خواست تا در امور سياسي
مداخله ننمايد. اين عمل، پشتيباني مردم را از مصدق برداشت و دولت مصدق که براي
دومين بار در اثر مبارزات پيگير مردم روي کار آمده بود، بيشتر از سيزده ماه،
دوام نياورد و سرانجام با کودتاي آمريکايي28 مرداد سال 1332 شمسي دگرگون شد.
منبع:
IRIB
