بيستم ماه صفر، اربعين شهادت سالار شهيدان، حضرت اباعبدا... الحسين(ع) و اصحاب
باوفاي ايشان است. در اين روز، خواندن زيارت اربعين، بنا به روايتي كه از امام
حسن عسكري(ع) نقل شده، از علامتهاي مؤمن شمرده شده است.
شاخصه هاي كلي اين زيارت پرمعنا را مي توان در سه بخش
اصلي خلاصه كرد:
1- برشماري صفات والاي امام(ع) كه زائر به صورت شهادت
دادن (گواهي) بيان مي دارد. در همين زمينه به يك نكته اصلي اشاره كرده و توضيح
آن را به نوشتاري ديگر موكول مي كنيم.
بيان شهادت توسط شاهد در هر امري، زماني اهميت دارد كه شاهد، عين موضوع را
مشاهده كرده باشد و واژه شهادت، تنها به همين معني به كار مي رود. با اين
توضيح، معلوم مي شود در اين گونه زيارتها از ما خواسته اند از مقام بيان صرف و
«دانستن» خارج شويم و خود را به مقام «شهود» برسانيم و به قول ديگر از «دانايي»
به «دارايي» برسيم و در حقيقت، چشم دل ما باز شود و آنچه را ناديدني است،
ببينيم.
2- بيان صفات ظالمان و قاتلان امام(ع) و لعن به آنها.
3- قسمت پاياني زيارت كه زائر، به رجعت امام(ع) و تسليم
بودن خود در برابر ايشان و آمادگي ياري ايشان شهادت مي دهد.
بيان صفات ظالمان
1- فريب خوردگان دنيا و
فروشندگان آخرت به دنيا
«كسي كه دنيا او را فريب داد و بهره خود را در اين مكان پست و ناچيز
خريد و آخرتش را به بهاي بسيار ناچيز فروخت، به او ظلم كرد.»
خداوند متعال در آيه 14 سوره آل عمران فرموده است:
«دوستي خواستني ها (ي گوناگون) از زنان و پسران و اموال فراوان، از زر و سيم، و
اسبهاي نشاندار و دامها و كشتزار(ها) براي مردم آراسته شده (ليكن) اين جمله،
مايه تمتع زندگي دنياست و (حال آنكه) فرجام نيكو نزد خداست.»
اما به راستي، اگر آرايش اين گونه امور در نظر انسانها، براي آنها بد است و
باعث لغزش آنها مي شود، چرا خداوند آنها را آفريده؟ آيا انسانها بدون اين امور
نيز زندگي انساني خواهند داشت؟ به طور طبيعي، پاسخ منفي است؛ زيرا اينها
مخلوقات الهي و جزء جدايي ناپذير زندگي انساني هستند و انسانها با همين امور
انساني آزمايش خواهند شد. پس مشكل كجاست؟
مولوي، شاعر شهير ايراني و صاحب مثنوي، با اين بيت خود جواب ما را مي دهد:
چيست دنيا؟ از خدا غافل شدن
ني قماش و نقره و فرزند و زن
دلبستگي و گزينش اين امور نسبت به اوامر و نواهي الهي (دين) و در نتيجه غفلت از
خدا ناپسند است و منشأ اعمالي خواهد شد كه يكي از هولناك ترين آنها جنگ با ولي
الهي و حتي كشتن اين ولي ا... است.
بزرگان و علما بسيار به اين حديث استناد مي كنند كه
معصوم(ع) فرموده است: «حب الدنيا رأس كل خطيئة»؛ دوست داشتن دنيا سرمنشأ تمام
خطاهاست. نكته جالب در اين حديث، كلمه «الدنيا» است كه وقتي با «ال» به كار مي
رود صفت است و اين كلمه، چه از «دنو» (نزديكتر) باشد و يا «دني» (پست تر»، بدين
معناست كه برخي انسانها تنها امور مقابل چشم خود را ديده و دلبسته آنها مي شوند
و البته اين امور در برابر آنچه بايد به آن برسند، بسيار پست و ناچيزند.
بخش دوم اين فراز از زيارت، نتيجه اين دنياطلبي را بيان مي دارد: فروش آخرت به
دنيا و اين، يعني كورباطني و محدودنگري و غفلت از ابديت. همان مسأله اي كه
خداوند در قرآن بسيار روي آن تأكيد دارد و بارها در آيات مختلف، آن را تذكر
داده است تا بسياري از مردم، كه يا از ترس جهنم و يا شوق بهشت خدا را عبادت مي
كنند، خود را در برابر اين هوسهاي نفساني و شيطاني نبازند و آخرت و ابد خود را
از كف ندهند؛ مثلاً در آيه 20 سوره احقاف فرمود:
«و آن روز آنهايي را كه كفر ورزيده اند بر آتش عرضه دارند (به آنان مي گويند)
نعمتهاي پاكيزه خود را در زندگي دنيايتان (خود خواهانه) صرف كرديد و از آنها
برخوردار شديد. پس امروز به (سزاي) آنكه در زمين به ناحق سركشي مي نموديد و به
سبب آنكه نافرماني مي كرديد به عذابي خفت (آور) كيفر مي بينيد» و البته اصل
مصيبت زماني آشكار خواهد شد كه به ياد آوريم انسان پس از اين دنيا صاحب زندگي
ابدي است و براي هميشه بايد جوابگوي اعمال خويش باشد. قرآن نيز گاهي براي برخي
انسانها لفظ «خلود» در جهنم را به كار مي برد.
2- پيروي از هواي نفس:
«و در پيروي از هواي نفس خود هلاك شد.»
نفس و مسايل مربوط به آن، در بسياري از آيات و احاديث و همچنين در بسياري از
اشعار و نثرهاي عرفاني مورد توجه قرار گرفته است. در حديث معروفي از پيامبر(ص)
آمده است: دشمن ترين دشمنان تو، نفس توست كه در مابين دو پهلوي تو قرار دارد.
مولانا بيت زيبايي در اين باره دارد:
مادر بتها، بت نفس شماست
زان كه آن بت مار و اين بت اژدهاست
همان بعد سيري ناپذيري كه هر چه جواب بگيرد، باز هم مي
طلبد. به قول بزرگان، اگر 124 هزار پيامبر را به خاطر خواست او بكشيد، باز هم
آرام نمي شود و زياده مي طلبد. خداوند، در آيه 20 سوره «ق» مي فرمايد: «آن روز
كه (ما) به دوزخ مي گوييم: آيا پر شدي؟ و مي گويد: آيا باز هم هست؟ مظهر كامل
اين زياده خواهي، نفس اماره انساني است كه سيري ناپذير است.
يادآوري اين نكته نيز بجاست كه يكي از مظاهر كامل پيروي
از هواي نفس، پاسخگويي به وسوسه هاي شيطان بيروني است و البته پاسخ شيطان در
روز قيامت به فريب خوردگان نيز بسيار جالب است: «و چون كار از كار گذشت و (و
داوري صورت گرفت) شيطان مي گويد: در حقيقت خدا به شما وعده داد، وعده راست و من
به شما وعده دادم و با شما خلاف كردم و مرا بر شما هيچ تسلطي نبود جز اينكه شما
را دعوت كردم و اجابتم نموديد. پس مرا ملامت نكنيد و خود را ملامت كنيد. من
فريادرس شما نيستم و شما هم فريادرس من نيستيد. من به آنچه پيش از اين مرا (در
كار خدا) شريك مي دانستيد، كافرم. آري، گنهكاران عذابي دردناك خواهند داشت.»
(ابراهيم(ع)/22)
3- اطاعت از اهل نفاق و
گناهكاران اهل جهنم:
«و از بندگان تو كه اهل شقاوت و نفاق بودند و حاملان بار گناهان و كساني
كه اهل آتش جهنم بودند، اطاعت كردند.»
امام صادق(ع) كه زيارت اربعين را بيان فرموده اند، با توجه به تمام خصوصيات زشت
اين گونه از انسانها، از آنها با لفظ «عباد» نام مي برند كه اين امر شايد از دو
جهت بيشتر مورد توجه باشد: اول، با وجود همه صفات زشت در اين گونه افراد، به هر
صورت، اين افراد نيز بندگان خداوندند و از رحمت رحماني يا عامه او برخوردارند و
البته از رحمت رحيمي يا خاصه خداوند محروم. اين گونه افراد، اگر چه ظلم ها و
گناهان فراواني انجام داده اند، اما بنده و مملوك خدايند و به هيچ وجه نمي
توانند از حكومت الهي فرار كنند و به طور قطع، در برابر اعمال خود جوابگو
خواهند بود. سوم، نتيجه اطاعت اين گونه افراد از افرادي با آن گونه صفات بيان
شده در زيارت، به جز پشيماني در دنيا، اگر رخ دهد، در آخرت اين گونه است كه
قرآن در آيات 67 و 68 سوره احزاب بيان مي فرمايد: «و مي گويند: پروردگارا !ما
رؤسا و بزرگتران خويش را اطاعت كرديم و ما را از راه به در كردند. پروردگارا!
آنان را دو چندان عذاب ده و لعنتشان كن. لعنتي بزرگ.» و البته در اين دنيا نيز
زائر امام(ع) آنها را لعن و نفرين مي كند: «خدايا آنها را لعنت كن، لعنتي سخت و
عذاب كن، عذابي دردناك.»
4- به خشم آوردن خداوند
و پيامبر او:
«خدايا تو را و پيامبر تو را به خشم آوردند» به طور طبيعي اين به خشم
آوردن، آثار و نتايجي خواهد داشت. از جمله:
1- عذاب جهنم و جاودانگي در آن:
آل عمران/162: «آيا كسي كه خشنودي خدا را پيروي كند چون كسي است كه به خشمي از
خدا دچار گرديده و جايگاهش جهنم است؟ و چه بد بازگشتگاهي است.»
مائده/80: «بسياري از آنان را مي بيني كه با كساني كه كفر ورزيده اند دوستي مي
كنند، راستي را چه زشت است آنچه براي خود پيش فرستادند (در نتيجه) خدا بر ايشان
خشم گرفت و پيوسته در عذاب مي مانند.»
2- عامل حبط (نابودي) اعمال:
محمد(ص)/28: «زيرا آنان از آنچه خدا را به خشم آورده، پيروي كردند و خرسندي اش
را خوش نداشتند، پس اعمالشان را باطل گردانيد.»
زيارت اربعين
منابع:
قرآن كريم، ترجمه استاد فولادوند.
مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي، زيارت اربعين امام حسين(ع).
المعجم المفهرس، لالفاظ القرآن الكريم، محمد فؤاد عبدالباقي، انتشارات اسلامي،
چاپ دوم، 1374.
منبع: روزنامه قدس ،
شماره 5516 ، 16/12/85
