بسم الله الرحمن الرحيم

مقدمه
اسراف يكى از نمونه هاى آشكار حركتهاى نابخردانه است. عقل و وحى بر كاربرد امكانات در زمينه هاى مورد نياز تاكيد دارد و دور ريختن، هدر دادن و از بين بردن موارد لازم قابل استفاده را محكوم و ناپسند مى داند، وجدان انسان از اسراف نفرت دارد و اين تنبلى ها و ناآگاهيها، غفلت ها و رفاه زدگيهاست كه زمينه را براى اسراف هموار مى سازد.

اسراف هميشه و همه جا بر پيكر اخلاق و اقتصاد و سلامتى فرد و جامعه ضربه وارد مى كند، اما در شرايط كنونى جامعه اسلامى ما كه فشار استكبار غرب براى تحميل و تشديد فقر بر امت اسلام، هر چه بيشتر شده است، اسراف، گناهى كوچك نيست، اسراف در اموال شخصى گناه و در بيت المال مسلمين گناهى بزرگتر است. متاسفانه امروز اسراف و تبذير در جامعه ما بقدرى زياد و گسترده شده كه رهبر معظم انقلاب اسلامى در پيام نوروزى سال 1376 خود از آن بشدت اظهار نگرانى كرده و از تمام لت خواستند تا از اسراف جلوگيرى نمايند.

انتخاب چهل هشدار از گفتار پيشوايان اسلام در زمينه اسراف، بدين اميد انجام گرفته است كه امت اسلامى با كاهش و جلوگيرى از ريخت و پاش ها بر عزت و قدرت خويش بيفزايند و در برابر خداوند متعال و جهان اسلام سرفراز باشند.

«انشاء الله »اسراف در قرآن و كلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا يحب المسرفين. اعراف/ 31

بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد خداوند اسراف كنندگان را دوست ندارد.

1- اسراف چيست؟

قال الصادق عليه السلام:

انما الاسراف فيما اتلف المال و اضر بالبدن.

قيل: فما الاقتار؟ قال:

اكل الخبز و الملح و انت تقدر على غيره.

امام صادق عليه السلام فرمود:

اسراف آنست كه انسان مالش را از بين ببرد و به بدنش صدمه بزند «مثل سيگار كشيدن » عرض شد پس اقتار چيست؟

فرمود: اينست كه غذايت نان و نمك باشد در صورتيكه قدرت دارى غذاى مناسبترى بخورى.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 1

2- زيادى آب خوردن را نبايد دور ريخت

قال الصادق عليه السلام:

من شرب من ماء الفرات و القى بقية الكوز خارج الماء فقد اسرف.

امام صادق عليه السلام فرمود:

كسى كه آبى را از نهر فرات «گوارا» براى خوردن بردارد و بعد از نوشيدن، زيادى آنرا بيرون بريزد اسراف كرده است.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 3

3- پائين ترين مرتبه اسراف

عن ابى عبدالله عليه السلام قال:

ادنى الاسراف هراقة فضل الاناء و ابتذال ثوب الصون و القاء النوى.

امام صادق عليه السلام فرمود:

پائين ترين مرتبه اسراف عبارتست از:

1- دور ريختن آبى كه از آشاميدن اضافه آمده است.

2- اينكه لباس كار و لباس بيرونى، يكى باشد.

3- بدور انداختن هسته خرما پس از خوردن خرما «چون از هسته خرما ماده غذائى براى شتران تهيه مى شد»وسائل الشيعه، ح 3، باب 28، ص 374.

4- ميوه نيم خورده

روى انه نظر الصادق عليه السلام الى فاكهة قد رميت من داره لم يستقص اكلها فغضب و قال:

ما هذا ان كنتم شبعتم فان كثيرا من الناس لم يشبعوا فاطعموه من يحتاج اليه.

نقل شده است كه امام صادق عليه السلام مشاهده كرد ميوه اى را نيم خورده از خانه بيرون انداخته اند، خشمگين شد و فرمود:

اگر شما سير هستيد خيلى از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نيازمنديش مى داديد.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 4

5- هر چه از سفره افتاد برداريد

عن ابى عبدالله عليه السلام قال:

انى اجد الشيئ اليسير يقع من الخوان فاعيده فيضحك الخادم.

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود:

من هر گاه چيز كمى هم از سفره مى افتد آنرا برمى دارم و اين كار باعث تعجب خادم مى شود و خادم مى خندد.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 7

6- سلامتى كجاست؟

قال اميرالمؤمنين عليه السلام:

كلوا ما سقط من الخوان فانه شفآء من كل داء باذن الله عز و جل لمن اراد ان يستشفى به.

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:

آنچه را كه از سفره افتاده برداريد و بخوريد، زيرا آن دواى هر دردى است كه خدا بخواهد آن را التيام بخشد براى كسى كه به نيت شفاء بخورد.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 9، بنقل از نهج البلاغه

7- بى نيازى جاودانه

قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم:

من تتبع ما يقع من مائدة فاكله ذهب عنه الفقر و عن ولده و ولد ولده الى السابع.

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

كسى كه جستجو كند و آنچه از سفره افتاده بردارد و بخورد، فقر و تنگدستى از خودش و اولادش تا هفت پشت رخت بر مى بندد.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 8.

8- نشانه هاى اسراف كننده

عن ابى عبدالله عليه السلام قال:

للمسرف ثلاث علامات يشترى ما ليس له و يلبس ما ليس له و ياكل ما ليس له.

امام صادق عليه السلام فرمود:

اسراف كننده را سه نشانه است:

چيزهائى را مى خرد و مى پوشد و مى خورد كه در شان او نيست.

تفسير نور الثقلين، جلد 1، سوره انعام، ص 772

9- نشانه مؤمن

قال ابو عبدالله عليه السلام:

صفة المؤمن... لا يبذر و لا يسرف بل يقتصد.

امام صادق عليه السلام فرمود:

انسان مؤمن اسراف و زياده روى نمى كند بلكه ميانه روى را پيشه خود مى سازد.

مجموعة الاخبار، الباب 30، حديث 1

10- روش پيامبر

روى انه كان رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم ياكل الرطب و يطعم الشاة النوى.

روايت شده است پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله و سلم وقتى خرما مى خوردند، هسته آنرا به گوسفند مى دادند.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 5

11- اسلام و ميانه روى

عن عامر بن جذاعة قال:

جاء رجل الى ابى عبدالله عليه السلام فقال له:

اتق الله و لا تسرف و لا تقتر و لكن بين ذلك قوام، ان التبذير من الاسراف، قال الله عز و جل، و لا تبذر تبذيرا.

از عامر بن جذاعة نقل شده است كه گفت: مردى آمد خدمت امام صادق عليه السلام حضرت باو فرمود:

تقواى الهى پيشه كن، اسراف نكن و بر خود هم سخت مگير و ميانه روى مايه استوارى است، تبذير همان اسراف است كه خداوند درباره آن فرموده: تبذير و زياده روى نكن.

تفسير نور الثقلين، ج 2، سوره اسراء، ص 56

12- كار شيطانى

عن كتاب ابى محمد العسكرى عليه السلام الى محمد بن حمزة و بشارته بالغنى و قوله له: و عليك بالاقتصاد و اياك و الاسراف فانه من فعل الشيطنة.

امام حسن عسگرى عليه السلام به محمد بن حمزه نامه اى نوشته و او را به ثروت و بى نيازى مژده داده و به او فرمود:

بر تو باد ميانه روى و پرهيز از اسراف زيرا اسراف از كارهاى شيطانى است.

بحار الانوار، 50: ص 292 ح 66

13- عامل نياز و بى نيازى

قال ابو عبدالله عليه السلام: يا عبيد،ان السرف يورث الفقر و ان القصد يورث الغنى.

امام صادق عليه السلام به عبيد فرمود:

اسراف و زياده روى باعث فقر و تنگدستى مى گردد و ميانه روى موجب ثروت و بى نيازى مى شود.

وسائل الشيعه، ج 15، ص 258

14- دور انداختن هسته خرماعن ابى عبدالله عليه السلام قال:

ان القصد امر يحبه الله عز و جل و ان السرف يبغضه حتى طرحك النواة فانها تصلح لشيئ و حتى صبك فضل شرابك.

از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود:

ميانه روى را خداوند متعال دوست دارد و اسراف و زياده روى مورد خشم اوست حتى اگر اسراف در انداختن هسته خرمائى باشد كه قابل مصرف است يا زيادى آبى كه خورده شده، باشد.

تحف العقول، ص 301

15- ميانه روى و بقاء نعمت

عن موسى بن جعفر عليه السلام:

و من اقتصد و قنع بقيت عليه النعمة و من بذر و اسرف زالت عنه النعمة.

امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمودند:

كسى كه در زندگى ميانه روى و قناعت ورزد، نعمت او باقى مى ماند و آنكه با ريخت و پاش و اسراف زندگى كند نعمتش از بين مى رود.

تحف العقول، ص 301

16- ميانه روى حسنه و اسراف گناه است

قال ابو جعفر لابى عبد الله عليه السلام:

يا بنى! عليك بالحسنة بين السيئتين تمحوهما قال: كيف ذلك يا ابة؟

قال: مثل قوله،«و الذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا»

امام باقر عليه السلام به فرزندش امام صادق عليه السلام فرمود:

بر تو باد به انجام كار خيرى كه وسط دو كار بد قرار گرفته و آن دو را از بين مى برد، امام صادق سؤال كرد، چگونه چنين چيزى ممكن است؟ امام فرمود:

همانطور كه قرآن مى گويد مؤمنين كسانى هستند كه وقتى انفاق مى كنند زياده روى و سختگيرى نمى كنند. (بنابراين اسراف و سختگيرى هر دو گناه است و حد وسط آن يعنى ميانه روى حسنه است بر تو باد به آن حسنه كه بين آن دو گناه است).

تفسير نور الثقلين، جلد 4، سوره فرقان، ص 27

17- بيمه ميانه روعن

ابن ميمون قال سمعت ابا عبد الله عليه السلام، يقول:

ضمنت لمن اقتصد ان لا يفتقر.

ابن ميمون گفت شنيدم كه امام صادق عليه السلام فرمود:

هر كسى كه در زندگى خود ميانه رو باشد من ضمانت مى كنم او را كه هرگز تهى دست نشود.

خصال صدوق، باب الواحد، حديث 32

18- عامل فراوانى و تباهى ثروت

قال اميرالمؤمنين عليه السلام:

القصد مثراة و السرف مثواة.

على عليه السلام فرمود:

اعتدال در خرج كردن «ميانه روى » موجب فراوانى مال و ثروت و اسراف باعث تباهى و نابودى آن است.

وسائل الشيعه، ج 15، ص 258

19- ميانه روى عامل رستگارى

قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم:

ثلاث منجيات، فذكر الثالث القصد فى الغنى و الفقر.

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

سه چيز باعث نجات و رستگارى است و در مورد سومى خاطر نشان ساخت، رعايت اعتدال در حال فقر و توانگريست.

وسائل الشيعه، ج 15، ص 258

20- عامل فراوانى رزق و محروميت

قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم:

من اقتصد فى معيشته رزقه الله و من بذر حرمه الله.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

كسى كه در زندگى ميانه روى را رعايت نمايد خداوند او را روزى مى دهد و كسى كه اسراف و زياده روى كند، او را محروم مى سازد.

وسائل الشيعه، ج 15، ص 259

21- اسراف دشمن فراوانى است

قال على عليه السلام:

الاسراف يفنى الجزيل.

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:

اسراف و زياده روى فراوانى را نابود مى سازد.

ميزان الحكمه، ج 4، باب اسراف، حديث 8481

22- اسراف بركت را كم مى كند

قال ابو عبد الله عليه السلام:

ان مع الاسراف قلة البركة.

امام صادق عليه السلام فرمود:

همانا اسراف با كمى بركت همراه است.

وسائل الشيعه، ج 15، ص 261

23- پيامدهاى اسراف

قال على عليه السلام:

التبذير عنوان الفاقة.

امام على عليه السلام فرمود:

زياده روى مقدمه فقر و تنگدستى است.

ميزان الحكمة، ج 1، حديث 1659

24- زياده روى و تنگدستى

قال على عليه السلام:

التبذير قرين مفلس.

امام على عليه السلام فرمود:

زياده روى مقدمه فقر و تنگدستى است.

ميزان الحكمة، ج 1، حديث 1659

24- زياده روى و تنگدستى

قال على عليه السلام:

التبذير قرين مفلس.

امام على عليه السلام فرمود:

زياده روى همراه با تنگدستى است.

ميزان الحكمه، ج 1، حديث 1660.

25- افتخار به زياده روى

قال على عليه السلام:

من افتخر بالتبذير احتقر بالافلاس.

على عليه السلام فرمود:

كسى كه به زياده روى افتخار كند، با تنگدستى خوار و زبون مى گردد.

ميزان الحكمه، ج 1، حديث 1661

26- خشم خدا و تباه كردن ثروت

قال الكاظم عليه السلام:

ان الله عز و جل يبغض القيل و القال و اضاعة المال و كثرة السؤال.

امام كاظم عليه السلام فرمود:

خداوند، قيل و قال، ضايع كردن مال و زياده روى در سئوال را دشمن مى دارد.

قصار الجمل، ص 305

27- بخششهاى بى مورد

قال على عليه السلام:

الا و ان اعطاء المال فى غير حقه تبذير و اسراف و هو يرفع صاحبه فى الدنيا و يضعه فى الاخرة و يكرمه فى الناس و يهينه عند الله.

امام على عليه السلام فرمود:

بخشش هاى بى جا مال و ثروت، اسراف و زياده روى محسوب مى شود و بخشنده آنرا در دنيا بالا مى برد و در آخرت او را پائين مى آورد، او را در بين مردم بزرگ جلوه مى دهد، و نزد خدا خوار و سبك مى كند.

نهج البلاغه، خطبه 126

28- عامل تنگدستى

قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم:

السرف يورث الفقر.

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

اسراف فقر و تنگدستى مى آورد.

مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 6

29- به اسراف كار رحم نمى شود

قال على عليه السلام:

ذر السرف فان المسرف لا يحمد جوده و لا يرحم فقره.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

زياده روى و اسراف را ترك كن زيرا بخشش اسراف كار مورد ستايش نيست و تنگدستى او هم مورد ترحم واقع نمى شود.

غرر الحكم 4: ص 34 ح 5188

30- زياده روى در كار خير

عن على عليه السلام:

الاسراف مذموم فى كل شيئ الا فى افعال الخير.

از على عليه السلام روايت شده است كه فرمود:

زياده روى در همه موارد بجز در كارهاى نيك مورد نكوهش واقع شده است.

ميزان الحكمة، ج 4، حديث 8503

31- اسراف در صدقه

كان فى وصية رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم لعلى عليه السلام:

... و اما الصدقة فجهدك حتى تقول قد اسرفت و لم تسرف

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به حضرت على عليه السلام وصيت فرمود:

... اما در دادن صدقه، كوشش كن تا جائيكه گمان برى اسراف كرده اى و حال آنكه اسراف نيست «يعنى در صدقه دادن اسراف معنا ندارد».

تنبيه الخواطر و نزهة النواظر «مجموعه ورام » جزء دوم، ص 91-92

32- اسراف هيچگاه پسنديده نيست

قال على عليه السلام:

كن سمحا و لا تكن مبذرا و كن مقدرا و لا تكن مقترا.

امير مؤمنان على عليه السلام فرمود:

سخاوتمند باش ولى هرگز اسراف و زياده روى مكن و ثروت خود را بر اساس اندازه گيرى صحيح خرج كن و هيچوقت سختگير نباش.

نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 33

33- سخاوت و اسراف

عن ابى محمد العسكرى عليه السلام:

ان للسخآء مقدارا فان زاد عليه فهو سرف.

امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود:

سخاوت اندازه اى دارد، چنانچه از حد بگذرد، اسراف محسوب مى شود.

بحار الانوار، ج 78، ص 377

34- لشگر نادانى

وصية الامام موسى بن جعفر عليه السلام لهشام:

يا هشام، جنود العقل و الجهل ... القصد و الاسراف.

امام كاظم عليه السلام در وصيت خود به هشام فرمودند:

يكى از لشگريان عقل ميانه روى و يكى از لشگريان جهل زياده روى است.

تحف العقول، ص 300

35- مرگ بر اسراف

قال على عليه السلام:

ويح المسرف ما ابعده عن صلاح نفسه و استدراك امره.

امام على عليه السلام فرمود:

واى بر اسراف كار كه چه قدر از مصلحت خويش و رسيدگى به كار خود دور است.

ميزان الحكمه ج 4، باب اسراف، حديث 1

36- امام سجاد عليه السلام و اسراف

عن على بن الحسين عليه السلام:

اللهم صلى على محمد و آله و احجبنى عن السرف و الازدياد.

از على بن الحسين عليه السلام است كه فرمود:

خداوندا بر محمد و آل او درود فرست و مرا از اسراف و زياده روى محافظت فرما.

صحيفه سجاديه، «دعاء 30»

37- كارهاى بيهوده

عن النبى صلى الله عليه و آله و سلم:

يا على اربعة يذهبن ضياعا،:

الاكل على الشبع و السراج فى القمر و الزرع فى السبخة و الصنيعة عند غير اهلها.

از پيامبر گرامى نقل شده كه به على عليه السلام فرمود:

چهار چيز هدر مى رود:

1- خوردن بعد از سيرى

2- روشن كردن چراغ در مهتاب «و جائى كه روشن است »

3- زراعت در زمينى كه شوره زار است.

4- نيكى كردن به كسى كه لايق آن نيست.

من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 352 و 373 باب النوادر

38- بخشش در راه معصيت اسراف است

قال ابو عبدالله عليه السلام:

من انفق شيئا فى غير طاعة الله فهو مبذر و من انفق فى سبيل الخير فهو مقتصد.

امام صادق عليه السلام فرمود:

كسى كه مالى را در غير طاعت پروردگار بذل و بخشش نمايد، اسرافكار است و هر كسى كه در راه خير مصرف كند ميانه روى كرده است.

بحار الانوار، ج 75، ص 302

39- بخشش ناروا

فى تفسير على بن ابراهيم القمى و فى رواية ابى الجارود عن ابى جعفر عليه السلام و قوله عز و جل:

«و الذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا» و الاسراف الانفاق فى المعصية فى غير حق.

در تفسير على بن ابراهيم قمى و در روايت ابى الجارود از امام باقر عليه السلام نقل شده كه حضرت در مورد آيه «و الذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا» فرمودند: بخشش در راه معصيت و بناحق، اسراف است.

تفسير نور الثقلين، ج 4، سوره فرقان، ص 67.

40- اسراف كنندگان كيانند؟

عن الباقر عليه السلام:

المسرفون هم الذين يستحلون المحارم و يسفكون الدماء.

امام باقر عليه السلام فرمود:

اسراف كنندگان كسانى هستند كه محرمات «گناهان » را جايز مى شمارند و دست به خونريزى مى زنند.

ميزان الحكمة، ج 4، حديث 8491.