چگونه با نگرانى هاى
فكرى مبارزه كنيم ؟
ميليون ها مردم در چنگال دشمنى پنهان اسيرند. دشمنى كه بيش از بسيارى ، آسيب مى
رساند. اين دشمن ، نيرو و سلامتى ما را تهديد مى كند، زندگى را تلخ مى كند و
عمر را كوتاه . نگرانيهاى فكرى غالبا با توهمات و خيالات بيجا، زندگى را تاريك
مى كند و انسان را دچار شكنجه و عذاب جهنم خود مى سازد. چون خوره طبقات مختلف
اجتماع و انسانهاى متمدن را مى خورد ولى با همه زيانهاى طاقت فرسايى كه دارد،
باز قابل معالجه وكنترل است : انسان مى تواند افكار خويش را كنترل كند و نگرانى
را از مغز دور سازد، از غم و اندوه جانكاه برهد و شادمان و خاطر جمع زيست كند و
اين كار وقتى ممكن است كه راه مهار كردن و مبارزه با نگرانى هاى فكرى را بداند
و بفهمد كه بايد چگونه به جنگ نگرانى برود و از همه بهتر بايد علل و عوامل آنرا
دريابد و بداند چه چيزى موجب نگرانى شده است . بنابراين وقتى در بررسى هاى خويش
، موجبات آنرا دريافت ، آنگاه مى تواند براى هر يك از راه ويژه آن وارد مبارزه
شود و آنرا چاره جويى كند. مثلا ناراحتى و نگرانى اگر در اثر امراض جسمى و
بيماريهاست ، بايد پيش از آنكه به مرحله غير قابل علاج برسد، به پزشك متخصص
مراجعه كرد تا با به كار بستن دستورها و راهنمايى هاى او و استراحت ، بهبود
يابد. ونيز فراموش نكند كه تلقين در ايجاد يا شدت بيمارى موثر است ؛ ممكن است
انسان سالمى با اين تلقين كه : بيمار است دچار نگرانى شديد شود و همين تلقين
بيجا او را ناتوان مى كند. برعكس با تلقين سلامتى مى تواند تدريجا بهبود يابد.
اين شيوه در بسيارى از بيمارى ها به ويژه بيمارى هاى روان تنى خيلى موثر است و
اگر پس از مراجعه و مداوا در اثر تلقين ، بهبود نيافت و يا مريضى ، غير قابل
علاج تشخيص داده شده باشد با بردبارى و با سرگرمى ها و مطالعه ، آن را فراموش
كند تا با اين روش ، از بيمارى جلوگيرى يا از شدت آن بكاهد. ولى همانگونه كه
اشاره شد؛ اكثر نگرانى ها فكرى است و همين نگرانى هاى فكرى خود توليد انواع
بيمارى هاى روانى و جسمى را مى كند و براى چاره جويى بايد نكات ذيل را مراعات
كرد:
1 - بازگو كردن عقده ها
روانشناسان معتقدند كه در اندوه و نگرانى اگر واپس زده شود موجب عقده
حقارت شديد و خطرناك مى گردد. بايد فكر و دل را از نگرانى ها خالى كرد و بهترين
راه آن در ميان گذاشتن عقده ها با دوستان است ؛ البته با دوستى دلسوز يا شخصى
كه راه چاره دست اوست تا با اين كار از انفجار درون جلوگيرى شود و نيز چاره
جويى به عمل آيد. بنابر اين اگر مشكلى برايتان پيش آمد و حادثه يا اشتباهى باعث
نگرانى شما شد، بايد با پدر و مادر يا دوست در ميان بگذاريد و درد دل كنيد و
عقده ها را خالى و چاره جويى كنيد. اگر عاملى نگرانى مصيبتى دلخراش يا حادثه اى
ناگوار باشد گاهى اشك ريختن بسيار مفيد است تا ناراحتى را بر طرف كند. بارها
ديده يا شنيده شده است كه افرادى از زن ، مرد، پسر و دختر مى گويند: ((چه راحت
شدم اگر گريه نمى كردم ، دق مى كردم . خوب شد چند قطره اشك ريختم .)) مسلما اين
خود موجب آرامش روحى و تسكين قلب مى شود. البته معناى گريه گله كردن نيست تا با
مقام صبر نسازد. (1)
2 - توبه و طلب آمرزش
اگر نگرانى در اثر معصيت و گناهى است كه مرتكب شده است ؛ روح و فكر شما
زير تازيانه وجدان ، دچار شكنجه و عذاب مى شود؛ براى رهايى و نجات به دامن توبه
پناه ببريد. و از خدا طلب آمرزش كنيد و بخواهيد كه ديگر پيرامون گناه نرويد تا
آرامش روح خود را باز يابيد. اسلام بهترين راه را در اين زمينه پيشنهاد كرده
است . اسلام مانند مسيحيت نمى گويد: فقط در روزهاى يكشنبه در كليسا و نزد كشيش
زانو بزن و به گناهان خويش اعتراف كن تا پدر روحانى ! گناهانت را ببخشد. كشيش
چه كاره است تا گناه را ببخشد؟ انسان بايد با خدا راز و نياز كند و از او طلب
آمرزش كند. چه بسيار كسانى نمى توانند تمام عقده ها و اسرار، عوامل نگرانى و
گناهان را پيش هر كسى اظهار نمايند؛ يا به هيچ وجه نمى خواهند كسى به اسرار
درونشان پى برد، نه دوست و نه كشيش نه حتى پدر و مادر! آيين فطرى اسلام ،
تسهيلاتى قائل شده و مى گويد: هر وقت و در هر حال حتى در نيمه شب ، در دل
تاريكيها و محيط خالى و آرام ، با خداى خويش درد دل كن و از خداى مهربان ، قادر
و آمرزنده ، طلب آمرزش كن ، و با او عهد كن كه حقوق مردم را بپردازى و ديگر به
گناه آلوده نشوى آنگاه خدا ترا مى آمرزد و هر چه هم گناه تو سنگين باشد و آرامش
دل و اطمينان خاطر وتسكين قلب را باز خواهى يافت بدون آنكه شخصيت خويش را نزد
كسى خرد كنى و يا انسانى را از اعمال و اسرار نهان خويش باخبر سازى .
3- راه موفقيت در تحصيل
اگر عامل نگرانى ، ناكامى در تحصيل و شغل و پيشه باشد، به جاى انكه
بگذاريد اين ديو نگرانى درون شما لانه كند و او را از پاى اندازد؛ بكوشيد علل
محروميت را با كنجكاوى به دست اوريد و سپس با تصميم و پشتكار به درس خواندن
بپردازد، آنقدر مطالعه كند و درس بخواند تا به پيروزى برسد وضمنا بكوشد كه
اشتباه هاى گدشته تكرار نشود وتنبلى و بيحالى و همچنين اضطراب و دودلى را در
وقت امتحانات از خود دور كند و پيش از امتحانات شبها زودتر بخوابد و صبحها
زودتر بيدار گردد زيرا هم نيروى شما باز آفرين شده و هم آمادگى فهم و حفظ مطالب
در ذهن شما در آنوقت بيشتر است و هم سر وصدا و موانع خيلى كمتر، وفراموش نكنيد
يكى دو ساعت پيش از شروع هر امتحانى استراحت فكرى لازم است ؛ تا آمادگى درك
سوالات و سرعت انتقال فكرى داشته باشد. خلاصه اضطراب ناراحتى و ترس بى جا، در
خود راه ندهيد كه بدون ترديد با رعايت برنامه موفق خواهيد بود.
4- راه موفقيت در كسب و
كار
براى موفقيت در پيشه و كار با ديدن افراد كوشا و توكل بر خدا و اعتماد
بر خويشتن مى توان موفق بود. چه بسا ديده شده است كه انسانهايى در يك رشته
هميشه عقب بوده و شكست خورده اند ولى با تغيير شغل و يا رشته تحصيلى يا كار،
موفقيت / به دست آورده اند. موفقيت هاى مهم در زمينه هاى علمى ، تجارى ، صنعتى
حتى سياسى و نظامى ! امام صادق عليه السلام مى فرمايد: خداوند بزرگ راه هيچ
روزى و در آمدى را بر مومنان نمى بندد مگر آنكه راه بهتر و مفيدترى را مى
گشايد.(2) همچنين در شهرى اگر نتوانستيد كسب و تجارت كنيد به شهرهاى ديگر كوچ
كنيد. رسول گرامى اسلام مى فرمايد: آنگاه كه گرفتارى زندگى و تنگى معيشت به كسى
روى آورد بايد براى كسب و كار بيرون برود و موجب غم و اندوه خود و خانواده اش
نگردد (3) و اگر در تجارت با شكست روبرو شد، روشن است كه اين شكست تجارى علل
اقتصادى دارد، و بايد به متخصص فن تجارت و اقتصاد رجوع كنيد تا عوامل شكست شما
را برسى كند. مشورت با تجار موفق و صاحب نظران اقتصادى در برخى موارد لازم و
ضرورى است . چرا كه از اين راه مى توانيد از تجربه هاى آنها استفاده كنيد،
بديهى است كه بهترين راه موفقيت ، بهره بردارى از تجربه ديگران است كه سالها در
اين فن آزموده شده است . به علاوه شما بايد توجه كنيد كه در شهر شما صدها نفر
ثروتمند و سرشناس در يك لحطه تمام هستى خود را از دست داده و يا ورشكست شده اند
و يا افرادى كه زندگى را از هيچ شروع كرده اند و آه در بساط نداشته اند ولى در
اثر پشتكار و تلاش و با صبر و حوصله و استفاده از تجربيات ديگران و تكرار نكردن
اشتباهات گذشته ، همه چيز را باز يافته و به موفقيت هاى بزرگى رسيده اند
وشخصيتى بزرگ كسب كرده اند؛ شما چرا نتوانيد چنين باشيد. مگر از ديگران چه كم
داريد.
5- راه موفقيت كسى كه
درآمد زيادى دارد
اگر با تلاش و تكاپو نتوانستيد در آمد زيادى به دست آوريد باز نبايد
نگران شويد و راه حل اين است كه در آمد مختصر خود را عاقلانه صرف كنيد، زندگى
را ساده و ساده تر كنيد و احتياجات خود را به حداقل محدود كنيد تا زندگى براى
شما شيرين و لذت بخش شود و بدانيد كه بيشتر نگرانى ها و تشويش ها نتيجه آزمندى
و بلند پروازى است و نداشتن عقل معاش است . امام عليه السلام فرمود:كسى كه
مراعات اقتصاد كند من ضمانت مى كنم كه فقير نشود (4) امام صادق عليه السلام
فرمود: تقدير و تنظيم برنامه هاى اقتصادى و زندگى و داشتن عقل معاش از تمامى
كمال انسانى است (5) امام باقرعليه السلام فرمود: كسيكه اقتصاد در معاش و حساب
دقيق دخل و خرج در زندگى نداشته باشد؛ خيرى در او نيست .... چه خوب كه در زندگى
اگر گنج زر نيست : گنج قناعت باشد، كه فرموده اند: ((القناعته مال لا ينفد))
قناعت مالى است كه تمامى ندارد. (6)
6- راه فراموش كردن
عشقها
برخى از جوانان گاهى به نامزد يا همسر خود آنچنان دل مى بندند كه به
موقعى كه بايد از او به عللى براى هميشه جدا شوند نگران مى شوند؛ اين نيز چاره
پذير است : گرچه در ابتدا فراموش كردن يك عشق شايد به نظر شما خيلى مشكل باشد،
ولى در هر صورت محال نيست . به تدريج با سرگرمى هاى مفيد مى توانيد آنرا فراموش
كنيد و يا بينش وتفكر صحيح و همه جانبه ، نامزد و يا همسر ديگرى انتخاب كنيد و
چه بسا ديگرى از هر جهت براى شما بهتر وشايسته تر باشد و شايد آن شكست و يا
جدايى از آن نامزد يا همسر به صلاح شما بوده است .
7-آنچه مشكلات را آسان
مى كند
توجه به رضايت وخشنودى آفريدگار، يكى از راههاى عمده نگرانى است . در
پاره از موارد، نگرانى مربوط به كارهايى است كه انجام آن دشوار است ، يا بازده
و نفع مادى آن كار كم است و يا آن كار مصيبت بار و رنج آور است و موجب سرزنش و
انتقاد مردم مى گردد ولى اصل كار درست و بنيادى است . در اين موارد مسئله قصد
قربت نقش موثرى ايجاد مى كند وانجام كار براى خشنودى خدا و اميد به ثواب و
پاداش الهى بزرگترين مشوق انسان است . و هم آن سبب ميشود مشكلات و اندوه و غمها
را در اين راه تحمل كرد سختى و گرفتارى هرچه باشد و در هر شرايطى كه اتفاق افتد
ديگران هر طور قضاوت كنند چون خشنودى و رضايت خالق مورد نظر است و اجر و پاداش
از او مى طلبد تحمل آن آسان مى شود. امام حسين عليه السلام در سخت ترين لحظات
مصيبت و بلا و ناراحتى هاى طاقت فرسا و خردكننده به هنگام شهادت كودك شيرخوار
خود كه روى دست داشته ، مى گويد: آسان است بر من مصيبت هايى كه فرود مى آيد چون
خدا مى بيند.(7) اگر روحيه اين چنين قوى باشد انسان مى تواند به جنگ حوادث برود
و همه تلخيها و حوادث را بر خود هموار سازد.
8- سرگرمى هاى سودمند
پاره از نگرانى ها را با سرگرمى هاى سودمند برطرف سازيد. هر وقت دچار
نگرانى و تشويش رنج آور فكرى شديد، به مطالعه كتاب تاريخى ، داستانهاى آموزنده
از فداكارى بزرگان ، استقامت وتلاش دانشمندان بپردازيد. از سرگرمى هاى مهيج و
غلط جنسى يا غير آن ، خواه به وسيله كتابهاى مربوط يا به واسطه تماشاى فيلم هاى
مهيج پرهيز كنيد چون مضر است و موجب ازدياد نگرانى مى شود. ولى در عوض مى
توانيد با ورزش و تفريحات خود را سرگرم كنيد. تنها يا با دوستى به تماشا مظاهر
طبيعت . چمنزار برويد. به ويژه در بامداد و قدرى در باره آنها انديشه كنيد كه
چگونه آنها با متانت و آهستگى همواره وظيفه خود را انجام مى دهند، خورشيد آهسته
آهسته از افق سر مى زند ومى درخشد، آبها آرام به راه خود ادامه ميدهند، درختها
با حوصله به خدمت ايستاده اند، كوهها با وقار و سنگينى به فرمان نشسته اند
(تولستوى )نويسنده مشهور روسى ، تيرگى خاطر را با گردش در هنگام غروب وتماشا
فرو رفتن خورشيد در صحراهاى بيكران و روح افزاى غروب بر طرف مى ساخت . (8)
گردش و مسافرت به ويژه مسافرتهاى مذهبى و زيارتها كه
شايد به نظر برخى ها ساده جلوه كند براى رفع نگرانى ها و آرامش فكرى بسيار موثر
است . رسول اكرم (ص )فرمود: مسافرت كنيد تا سالم و تندرست باشيد. (9) به علاوه
شما مى توانيد با به كار بستن خود در خانه و تهيه وسايل ابتدايى و دستى ، تعمير
برخى از لوازم خانگى و يا كارهاى ديگر، خويشتن را سر گرم كنيد و بدينوسيله ديو
نگراى را از تجاوز به حريم دل و فكر خويش برانيد. كار و ورزش هاى سبك به شما
نيرو و سلامتى مى بخشد. بدانيد كه كار، كسى را از بين نمى برد بلكه مايه سلامتى
است و اندوه و غم را از انسان تباه مى كند.
9- به جنبه هاى مثبت و
آنچه داريم بينديشيم
گاهى اندوه و غصه چنان زندگى را بر انسان سياه ميكند و راههاى چاره را
مسدود مى كند كه مى پنداريد بدبخت ترين موجودهاست . انچنان بيچاره و پست است كه
شايستگى ادامه زندگى را ندارد. براى اينكه نگرانى ما به اين حد نرسد مى توانيم
آنرا از فكر خويش بيرون كنيم عوض آنكه به جنبه هاى منفى بپردازيم وخود را
ناراحت كنيم مى توانيم به آنچه داريم ويا به جنبه هاى مثبت زندگى بينديشيم .
مثلا در عوض آنكه بگوييد مى ترسم اگر يك بار ديگر سرما بخورم ، اگر يكبار ديگر
مريض بشوم با اين ضعف فعلى تمام قوا را از دست مى دهم ، اگر مردود شوم ، چه
خواهد شد...اگر...اگر.. بهتر است فكر كنيد و بگوييد بايد خود را حفظ كنم تا
سرما نخورم ، با ورزش و مراعات بهداشت خود را تقويت كنم تا بيمار نشوم ،
انقدر درس مى خوانم تا مردود نشوم ....راستى هيچ فكر كرده ايد كه همين سلامتى
جسمى كه داريد چقدر ارزشمند است ؟ امام صادق عليه السلام فرمود: خداى بزرگ مى
فرمايد: بنده با ايمان خود را در هيچ حالى قرار نمى دهم مگر آنكه همان را براى
او مفيد و خير قرار داده باشم ؛ پس بايد به قضا و آنچه من داده ام راضى
باشد.... (10) و نيز آن گرامى فرمود: داناترين مردم به خدا راضى ترين آنهاست به
آنچه كه خدا مى خواهد.( و البته فراموش نشود كه رضايت به خواست خدا در مواردى
كه مصيبتى به وقوع پيوسته و يا شكستى بر ما فرود آمده و يا عامل پيشگيرى آن
گذشته و در دست ما نيست كه بتوانيم فورا آنرا تغيير دهيم و به هيچ وجه اين
رضايت به معناى سكون و سكوت و واگذاشتن وظايف قطعى هر مومن نيست ، و دقيقا به
اين معناست كه پريشان و ماءيوس نباشيم و خدا را حاضر و قادر بدانيم و با توكل و
اعتماد بر او بى هيچ ياس و نااميدى به راه ايمان وظايف خود ادامه دهيم . نيز در
موارد ويژه يى كه بر اساس نظام كلى عالم رويدادهايى وقوع مى يابد كه كوشش بشر
و دست او در آن راهى ندارد مانند فرزند داشتن يا نداشتن ....كه در اين موارد جز
سرفرودآوردن در برابر خواست خدا و دل بستن به او و به دور ماندن از كج فكرى ،
چاره ديگرى نيست و اين خود كارى شايسته و سازنده است ).
10- محاسبه وبررسى
عوامل وموجبات دلهره خود را هر شب بنويسيد وسپس آخر هفته به آن مراجعه
كنيد، خواهيد ديد كه اقلا 0/950 آنها واقع نشده و بيهوده نگران بوده ايد. 05/0
بقيه يا چنان خفيف بوده است كه احساس نشده است و يا از عواملى بوده است كه قابل
دفع و پيشگيرى بوده است اين قضيه در بيشتر نگرانيها و كابوسهاى فكرى ما جارى
است . چرا فكر خود را به زيباييهاى جهان و مناظر نشاطانگيز زندگى و نعمت هاى
متعددى كه در اختيارمان است معطوف نسازيم ايا بهتر نيست عوض آنكه كابوسى در فكر
خود به وجود آوريم ، بهشتى دل انگيز و روح افزا در مغز خويش ترسيم كنيم .
11- بينديشيم و پس از
آن به معالجه بپردازيم
در آغاز عوامل و موجبات نگرانى را بررسى كنيم و در مرحله بعد راههاييكه
براى حل آن انديشيده ايم . بنابر اين ما براى رفع هر نگرانى بايد كارهاى زير را
انجام دهيم :
1- تجزيه و تحليل علل و مو جبات نگرانى
2- چه كارهايى مى توانيم براى رفع آنها انجام دهيم .
3- تصميم نهايى براى انجام نزديكترين و ساده ترين راه حلهاى امكان پذير
4- شروع به فعاليت و عمل براى بر طرف ساختن آن و حتما پس از آخرين تجزيه وتحليل
مشكلات و نيافتن هيچ راه حل ظاهرى باز هم خود را دستخوش غم و اندوه قرار ندهيم
و از راه حل ماءيوس نباشيم زيرا ياءس حاكى از بى اعتمادى است و مانبايد در
هيچ جايى از خدا ماءيوس باشيم . و لا تياءسومن روح الله انه لايياءس من روح
الله الاالقوم الكافرون .(11) وقتى كسى همه راه ها را مسدود مى بيند و حتى كمك
و لطف خدا را ناديده مى انگارد و تسليم غم و غصه مى شود. بايد توجه داشته باشيم
كه در پس اين نظام طبيعى ومحسوس ، نظام ديگرى است . خداوند آنرا در بنبست هاى
زندگى و در آخرين دقايق حيات به وجود آورده است و مسير حوادث را عوض مى كند
وآنچه به صلاح ماست مى آفريند، از اين جهت مى بينيم كه بسا مريضيهاى نااميد با
فروغ ايمان شفا يافته اند و يا به زندگى حياتبخشى رسيده اند. بنابراين در هر
حال و هر شرايط به اين مبداء اميدوار باشيم و از او براى گشايش كارها و حل
مشكلات نيرو بگيريم .
پىنوشتها
1-بلكه بدان جهت است كه اين مصيبت ها به
صورت عقده در نيايد، و انسان از درون منفجر نشود.
2-وسائل ج 12 ص 33
3-وسائل ج 12 ص 12
4-وسائل ج 12 ص 41
5-وسائل ج 12 ص 42
6-درج گهر ص 225
7-هون على ما نزل بى انه بعين الله بحار ج 45 ص 46
8-دانستنيهاى جهان علم ج 2 ص 50
9-مستدرك ج 2 ص 22
10-اصول كافى ج 2 ص 60-61
11-سوره يوسف آيه 87
منبع: پايگاه
غدير
