در روز بيستم جمادى الثانى 1320 هجرى قمرى مطابق با 30
شهريـور 1281 هجرى شمسى ( 21 سپتامپر 1902 ميلادى) در شهرستان
خمين از توابع استان مركزى ايران در خانواده اى اهل علـم و
هجرت و جهاد و در خـانـدانـى از سلاله زهـراى اطـهـر سلام الله عليها,
روح الـلـه المـوسـوى الخمينـى
پـاى بـر خـاكدان طبيعت نهاد .
او وارث سجاياى آباء و اجدادى بـود
كه نسل در نسل در كار هـدايـت مردم وكسب مـعارف الهى كـوشيـده
انـد. پـدر بزرگـوار امام خمينـى مرحوم آيه الـله سيد مصطفى
مـوسـوى از معاصريـن مرحـوم آيه الـلـه العظمـى ميرزاى شيـرازى
(رض), پـس از آنكه ساليانـى چنـد در نجف اشـرف علـوم و معارف
اسلامـى را فـرا گرفته و به درجه اجتهـاد نايل آمـده بـود بـه
ايـران بازگشت و در خمـيـن ملجاء مردم و هادى آنان در امـور
دينـى بـود. در حـالـيكه بيـش از 5 مـاه ولادت روح الـلـه نمى
گذشت, طاغوتيان و خوانين تحت حمايت عمال حكومت وقت نداى حق طلبـى پـدر
را كه در برابر زورگـوئـيهايشان بـه مقاومت بـر خاسته بـود, با گلـوله
پاسـخ گفـتـنـد و در مـسير خمـيـن به اراك وى را بـه شهادت رسانـدنـد.
بستگان شهيـد بـراى اجراى حكـم الهى قصاص به تهران (دار الحكـومه
وقت) رهـسـپار شـدند و بر اجراى عـدالت اصـرار ورزيدند تا قاتل قصاص
گرديد
بديـن ترتبيب امام خـميـنى از اوان كـودكى با رنج
يـتـيـمى آشـنا و با مفهوم شهادت روبرو
گرديد. وى دوران كـودكـى و نـوجـوانى را تحت سرپرستى مادر
مـومـنـه اش (بانـو هاجر) كه خـود از خاندان علـم و تقـوا و از
نـوادگان مـرحـوم آيـه الـلـه خـوانسـارى ( صاحب زبـده التصانيف
) بوده است. همچنيـن نزد عمه مـكـرمه اش ( صاحبـه خانم ) كه بانـويى
شجاع و حقجـو بـود سپرى كرد اما در سـن 15 سالگى از نعمت وجـود
آن دو عزيز نيز محـروم گـرديد .
هجرت به قـم, تحصيل دروس تكميلى وتدريس علوم
اسلامى
اندكـى پـس از هجرت آيه الله العظمـى حاج شيخ عبد الكريـم حايرى
يزدى ـ رحـمه الله عليه ـ ( نـوروز 1300
هـجـرى شمسـى, مـطابق بـا رجب المـرجب 1340 هجـرى قمـرى ) امام خمينى
نيز رهـسپار حـوزه علميه قـم گرديد و به سرعت مراحل تحصيلات
تكميلى علوم حـوزوى را نزد اسـاتيد حـوزه قـم طـى كرد. كه مـى تـوان از
فرا گرفتـن تـتـمـه مباحث كـتاب مطـول ( در علـم معانى و بيان )
نزد مرحوم آقا مـيـرزا محمـد علـى اديب تهرانـى و تكميل دروس سطح نزد
مرحـوم آيه الـله سيد محمد تقـى خـوانسارى, و بيشتر نزد مرحـوم
آيه الـله سـيـد عـلى يثربى كاشانى و دروس فـقـه و اصـول نزد
زعيـم حـوزه قـم آيـه الـله العظمى حاج شيخ عبدالكريـم حايرى
يزدى ـ رضـوان الـلـه عليهـم نام برد .
پـس از رحلت آيه الله
العظمـى حـايـرى يزدى تلاش امـام خمينـى به همراه جمعى ديگر از
مجتهديـن حـوزه علميه قـم به نـتيچـه رسـيـد و آيه الله العظمـى(رض) به
عنـوان زعـيـم حـوزه عـلمـيـه عازم قـــم گـرديـد. در اين زمان,
امام خمينـى به عـنـوان يـكـى از مـدرسيـن و مجتهديـن صـاحب راءى در
فـقـه و اصـول و فلسفه و عرفــان و اخلاق شناخته مى شد . حضرت
امام طى سالهاى طولانى در حوزه علميه قـم به تدريـس چنديـن دوره
فقه, اصـول, فلسفه و عرفان و اخـلاق اسـلامى در فيضيه, مسجـد اعظم,
مسجـد محمـديه, مـدرسه حـاج ملاصـادق, مسجد سلماسى, و ... همت
گماشت و در حـوزه علميه نجف نيز قريب 14 سال در مسجـد شيخ اعطـم
انصــــارى (ره) معارف اهل بـيت و فـقـه را در عاليترين سطـوح تدريـس
نمود و در نجف بـود كه بـراى نخـستـيـن بار .مبانـى نظرى حكـومت
اسلامـى را در سلسله درسهاى ولايت فـقيه بازگـو
نمود.
امـام خمينـى در سنگـر مبـارزه و قيــام
روحيه مبارزه و جهاد در راه خـدا ريـشـه در بينـش اعـتـقـادى و
تربـيت و محيط خانـوادگى و شرايط سـيـاسى و اجـتماعى طـول دوران زندگى
آن حضرت داشـتـه است. مـبارزات ايـشان از آغاز نـوجـوانـى آغـاز و
سـيـر تكاملى آن به مـوازات تكـامـل ابـعاد روحى و عـلمى ايـشان از
يكـسـو و اوضاع و احـوال سياسـى و اجتماعى ايـران و جـوامع اسـلامـى از
سـوى ديگـر در اشكـال مخـتـلف ادامـه يـافـته است و در ســـال 1340 و
41 ماجراى انجمـنهاى ايالـتى و ولايـتى فرصـتـى پـديـد آورد تا ايـشان
در رهبـريت قـيام و روحـانيـت ايـفاى نقـش كنـد و بـديـن تـرتـيـب
قـيـام سراسرى روحانيت و ملت ايـران در 15 خـرداد سال 1342 با دو
ويـژگـى برجستـه يعنى رهـبرى واحد امام خمـيـنى و اسلامـى بـودن
انگـيـزه ها, و شعارها و هدفهـاى قيام, سرآغـازى شـد بر فـصـل نـويـن
مـبارزات مـلـت ايران كه بـعد ها تحت نام انقلاب اسلامى در جهان
شناخـتـه و معرفـى شـد امام خمـيـنـى خاطـره خـويـش از جنـگ بيـن
المـلل اول را در حاليكه نـوجـوانى 12 ساله بـوده چنين ياد مـى كند :
مـن هـر دو جـنـگ بـيـن المللـى را يادم هست ... مـن كـوچـك بـودم لكـن
مـدرسـه مى رفـتـم و سربازهاى شـوروى را در هـمان مركزى كه ما
داشـتـيـم در خـمـيـن, مـن آنجا آنهـا را مى ديـدم و ما مـورد تاخت و
تاز واقع مى شـديـم در جـنـگ بيـن المـلـل اول. حضـرت امام در جايى
ديگر با ياد آورى اسامى بـرخى از خوانيـن واشـرار سـتمگر كه در پناه
حكـومت مـركـزى بـه غـارت اموال و نواميـس مردم مى پرداختند مى فـرمايد
: مـن از بچگى در جـنـگ بـودم ... ما مـورد زلقـى هـا بـوديـم, مـورد
هـجـوم رجـبعلـيـهـا بــوديـم و خـودمان تفنگ داشتيـم و مـن در عيـن
حالى كه تـقـريـبا شـايـد اوايـل بلوغم بود, بـچـه بودم, دور ايـن
سنگـرهايى كه بـسـتـه بـود نـد در مـحل ما و اينها مى خـواسـتند هجـوم
كـنند و غـارت كـنند, آنجا مى رفـتـيــم سنگرها را سركشـى مى كرديـم
كـودتاى رضا خان در سـوم اسفـند 1299 شمسـى كه بنابر گـواهـى اسـناد و
مدارك تاريخـى و غـير قابـل خـدشـه بـوسيله انگليـسها حـمايت و
سازمانـدهـى شـده بـود هـر چـنـد كـه بـه سلطنت قاجاريه پايان بخشيد و
تا حـدودى حكـومت مـلوك الطـوايـفـى خـوانيـن و اشـرار پـاركنـده را
محمـدود سـاخت اما درعـوض آنچـنـان ديكتاتـورى پديد آورد كه در سايـه
آن هـزار فامـيـل بر سرنـوشـت مـلـت مظلـوم ايـران حاكـم شدند ودودمان
پهـلـوى به تنهايى عهـده دار نقـش سابق خوانين و اشرار
گرديد .
در چنينـى شرايطـى روحانيت ايران كه پـس از وقايع نهـضـت
مشروطيت در تنگناى هجـوم بى وقـفـه دولتهـاى وقت و عـمال انگليسى از
يكـسو و دشمـنيهاى غرب باختگان روشنفـكر مـآب از سـوى ديگر قـرار داشت
براى دفاع از اسـلام و حـفـظ موجـوديت خـويـش بـه تكاپـو افـتاد. آيه
الـلـه العظمى حاج شيخ عـبدالـكريـم حايرى بـه دعـوت علماى وقت قـم از
اراك به ايـن شهـر هجرت كرد واندكـى پـس از آن امـام خـميـنى كه با
بـهـره گيرى از استعداد فـوق العاده خـويـش دروس مقـدماتى و سطـوح
حـوزه علميه را در خـميـن و ارا ك با سـرعـت طى كرده بود به قـم هجرت
كـرد و عملا در تـحكيـم موقعيت حـوزه نـو تاسيـس قـم مـشاركـتى فعال
داشت.
زمان چندانـى نگذشت كه آن حضرت در اعداد فضلاى برجـسته اين
حـوزه در عرفـان و فلسفه و فقه و اصـول شنـاخته شـد.
پـس از رحلت
آيـه اللـه العظمى حايرى ( 10 بهمـن 1315 ه-ش ) حـوزه علميه قـم را خطر
انحلال تهـديد مى كرد. عـلماى مـتـعهـد به چاره جويى برخاستند. مدت هشت
سال سرپرستى حـوزه علمـيـه قـم را آيات عـظـام :
سيد محمد حجت, سيد
صدر الديـن صدر و سيـد محـمـد تقـى خـوانسارى -رضوان الـلـه عليهـم ـ
بر عهده گرفتند. در ايـن فاصله و بـخصـوص پـس از سقوط رضاخان, شرايط
براى تحقق مرجعيت عظمى فراهـم گرديد. آيه الله العظمى بروجردى شخصيت
علمى برجسته اى بـود كـه مـى تـوانست جانشين مناسبـى براى مـرحوم حايرى
و حفـظ كيان حـوزه بـاشـد. ايـن پيشنهاد از سـوى شاگردان آيـه الـلـه
حايرى و از جمله امام خـمـيـنـى به سرعت تعقيب شـد. شخص امام در دعـوت
از آيـه الـلـه بـروجردى براى هجرت به قـم و پذيرش مسئوليت خطـير زعامت
حـوزه مجدانه تلاش كرد.
امام خمينـى كه با دقـت شـرايط سياسـى جامعه
و وضعـيـت حـوزه ها را زير نظر داشت و اطـلاعات خـويش را از طريق
مطالـعه مـستمر كتب تاريخ معاصـر و مجلات و روزنـامـه هاى وقـت و رفـت
و آمـد بـه تهـران و درك محضر بزرگانى همچون آيـه الـلـه مـدرس تكـميل
مى كرد دريافـته بـود كه تـنها نقـطـه امـيـد بـه رهـايـى و نجات از
شـرايط ذلت بارى كه پـس از شكست مشروطيت و بخصـوص پـس از روى كار آوردن
رضا خان پديد آمده است, بيدارى حوزه هاى عـلمـيـه و پيش از آن تضـميـن
حيات حوزه ها و ارتبـاط معنـوى مـردم بـا روحـانيت مـى بـاشـد.
امام
خمينى در تعقيب هدفهاى ارزشمند خويش در سال 1328 طرح اصلاح اساس ساختار
حـوزه علميه را با هـمـكارى آيـه الـلـه مـرتضـى حايـرى تهـيـه كرد و
بـه آيـه الـلـه بـروجردى ( ره) پـيشـنهاد داد. ايـن طرح از سوى
شاگردان امام و طلاب روشـن ضمير حـوزه مـورد اسـتقبال و حمايت قرار
گرفت .
اما رژيـم در محاسباتـش اشـتـبـاه كرده بـود. لايحه
انجـمـنـهاى ايالتى و ولايتى كـه به مـوجـب آن شـرط مسـلمان بودن,
سوگـند به قرآن كريـم و مرد بـودن انـتخاب كـنـنـدگان و كانديـداها
تغيير مـى يافت در 16 مهـر 1341 ه - ش به تصـويب كـابـيـنـه اميـر اسـد
الـلـه علـم رسيـد. آزادى انتخابات زنان پـوششـى براى مخفى نگـه
داشـتـن هـدفـهاى ديگر بـود.
حذف و تغيير دو شـرط نخـست دقـيـقا بـه
منظور قانـونـى كـردن حضـور عناصر بهايـى در مصـادر كـشـور انتخاب شـده
بـود. چـنانكه قـبـلا نـيـز اشاره شد پـشتـيـبـانى شـاه از رژيـم
صهـيـونيـستـى در تـوسعه مناسبات ايران و اسرائـيل شرط حمايـتهاى
آمـريـكـا از شـاه بـود. نـفـوذ پـيـروان مـسـلك استعـمـارى بهـائـيت
در قـواى سه گانه ايران ايـن شرط را تحقق مـى بخشيد. امام خمـيـنـى به
هـمراه عـلماى بزرگ قـم و تهـران به محض انتشار خبر تصويب لايحه مـزبور
پـس از تبادل نـظـر دسـت به اعـتـراضات همه جانبه زدند .
نقـش حضرت
امام در روشـن ساختـن اهداف واقعى رژيـم شـاه و گوشـزد كـردن رسالت
خطير علما و حـوزه هاى علمـيـه در ايـن شـرايـط بـسيـار مـوثـر وكارساز
بـود. تلگرافـهـا و نامـه هـا سرگـشـاده اعـتـراض آمـيز علما به شاه و
اسـد الـلـه علـم مـوجى از حـمايـت را در اقـشار مخـتلف مردم برانگيخت.
لحـن تلگرافـهـاى امام خمـيـنـى به شاه و نخست وزير تند و هشـدار دهنده
بود. در يكـى از ايـن تلگرافها آمده بـود :
اينجانب مجددا به شما
نصيحت مى كنـم كه بـه اطاعت خـداوند مـتعـال و قانـون اساسـى گردن نهيد
واز عواقب وخـيـمـه تخلف از قـرآن و احـكام علماى ملت و زعماى مسلميـن
و تخـلف از قانـون اساس بـترسيد وعـمـدا و بـدون مـوجب مـمـلكت را به
خطـر نـيـنـدازيد و الا علماى اسلام درباره شمـا از اظهار عقيـده
خـوددارى نخـواهنـد كـرد .
بديـن ترتـيـب ماجراى انجـمنهاى ايـالـتى
و ولايـتـى تجربـه اى پيروز و گرانقدر براى ملت ايران بـويژه از آنجهـت
بـود كـه طى آن ويـژگـيـهـاى شخصيتـى را شناخـتـنـد كه از هر جهـت براى
رهـبـرى امت اسلام شايسته بـود. باو جـود شكست شـاه در ماجـراى
انجـمـنها, فـشـار آمريكـا بـراى انجـام اصلاحـات مـورد نظر ادامـه
يافت. شـاه در ديـماه 1341 هجـرى شمسى اصـول ششگانه اصلاحات خويـش را
بر شمرد و خـواستار رفـراندوم شد . امام خمينى بار ديگـر مراجع و
عـلمـاى قـم را بـه نـشـست و چاره جويى دوباره فراخواند .
با
پيشنهاد امام خمينى عـيـد باسـتانـى نـوروز سـال 1342 در اعـتراض به
اقدامات رژيم تحريـم شد. در اعلامـيه حضـرت امام از انـقـلاب سـفـيـد
شاه بـه انقـلاب سـيـاه تعـبـيـر و هـمـسـويـى شـاه بـا اهـداف آمريكا
و اسرائيل افـشا شده بود . از سـوى ديگـر, شـاه در مـورد آمادگى
جامـعـه ايـران بـراى انجام اصلاحات آمـريكا به مـقامات واشـنگـتـن
اطـمـيـنان داده بـود و نام اصـلاحات را انقـلاب سـفـيـد نهاده بـود.
مخالـفت عـلما براى وى بسيار گران مىآمد
.
امام خمـيـنى در اجـتماع مردم, بى پروا از شخـص شـاه به عنـوان
عـامل اصلـى جنايات و هـمـپـيـمان بـا اسـرائـيـل ياد مـى كـرد و مـردم
را بـه قـيام فرا مـى خـوانـد. او در سـخـنـرانى خـود در روز دوازده
فـرورديـن 1342 شديـدا از سـكـوت عـلماى قـم و نجف و ديگر بلاد اسلامى
در مقابل جنايات تازه رژيـم انـتـقـاد كرد و فـرمـود : امـروز سكـوت
هـمـراهى بـا دستگـاه جبـار است حضـرت امـام روز بعد ( 13 فرورديـن 42
) اعلامـيـه معروف خـود را تحت عنـوان شاه دوستى يعنى غارتگرى منـتـشر
ساخت .
راز تاءثير شگـفت پـيـام امام و كـلام امـام در روان
مخاطـبـيـنـش كه تا مرز جانـبازى پيـش مـى رفت را بايـد در هـمـيـن
اصـالت انـديشه, صلابت راى و صـداقت بـى شـائبه اش بـا مـردم جستجـو
كـرد .
سال 1342 با تحريـم مراسـم عـيـد نوروز آغـاز و با خـون
مظـلـوميـن فيضيه خـونرنگ شد. شـاه بر انجام اصـلاحات مـورد نظـر
آمـريكـا اصـرار مـى ورزيـد و امام خـمـيـنى بر آگاه كردن مردم و
قـيـام آنـان در بـرابـر دخـالتهاى آمـريكـا و خيـانـتهاى شاه
پـافـشـارى داشـت. در چهـارده فرورديـن 1342 آيـه الله العظمـى حكيـم
از نجف طـى تلگـرافـهـايى بـه علما و مراجع ايران خـواستار آن شد كـه
همگـى به طـور دسـتـه جمـعى به نجف هجرت كنند. اين پيشنهاد براى حفـظ
جان عـلما و كيان حـوزه ها مطرح شده بود .
حضرت امام بـدون اعـتـنا
بـه ايـن تهـديـدها, پاسخ تلگـراف آيـه الـلـه العـظـمى حكيـم را ارسال
نمـوده و در آن تاكيـد كرده بـود كـه هـجـرت دسـتـه جمـعى علما و خالـى
كـردن حـوزه علميه قـم به مصلحت نيست .
امام خميـنـى در پيامـى( بـه
تايخ 12 / 2 / 1342 ) بـمناسـبـت چهـلـم فاجعـه فـيـضـيـه بـر همـراهـى
عـلما و مـلت ايران در رويارويـى سـران ممـالك اسلامـى و دول عربـى بـا
اسـرائيل غاصب تـاكيد ورزيد وپيمانهاى شـاه و اسـرائيل را محكـوم كرد
.
قيام 15 خرداد
ماه محرم 1342 كه مـصادف با خرداد بـود فـرا رسـيد. امام خمينى
از ايـن فـرصت نهـايت اسـتفاده را در تحـريك مردم بـه قيام عـليـه
رژيـم مستبد شاه بعمل آورد .
امام خمينى در عـصـر عاشـوراى سال 1383
هجرى قمـى( 13 خرداد 1342شمسى ) در مـدرسه فيضـيـه نطق تاريخـى خـويـش
را كه آغازى بر قيام 15 خرداد بود ايراد كرد .
در هميـن سخنرانى
بـود كه امام خمـيـنى بـا صداى بلند خطاب به شاه فرمـود : آقا مـن به
شما نصيحت مـى كنـم, اى آقاى شـاه ! اى جنـاب شاه! مـن به تو نيصحت مى
كـنم دسـت بـردار از اين كارها, آقا اغـفـال مى كنند تو را. مـن مـيل
ندارم كـه يـك روز اگر بـخـواهـند تـو بـروى, همه شكر كـنند ... اگر
ديكـته مى دهند دسـتت و مى گـويند بخـوان, در اطـرافـش فكـر كـن ....
نصـيحت مرا بـشـنـو ... ربط ما بـيـن شـاه و اسرائيل چيست كه سازمان
امنيت مـى گـويد از اسرائـيـل حرف نزنـيـد ... مگر شاه اسـرائـيلـى است
؟ شاه فـرمان خامـوش كـردن قـيـام را صادر كـرد. نخست جمع زيادى از
ياران امام خمينـى در شـامگاه 14 خرداد دستگيـر و ساعت سه نيمه شب (
سحـرگاه پانزده خـرداد 42 ) صـدها كماندوى اعـزامـى از مركز, منزل حضرت
امـام را محاصره كردند و ايشان را در حاليكه مشغول نماز شب بـود
دستگيـر و سـراسـيـمـه بـه تهـران بـرده و در بازداشــتگاه باشگاه
افـسـران زنـدانـى كـردنـد و غروب آنروز به زندان قـصر مـنتقل نمـودنـد
. صـبحگاه پـانـزده خـرداد خبـر دستگيرى رهـبـر انقلاب بـه تهـران,
مـشهـد, شيـراز وديگـر شهرها رسيـد و وضعيتـى مشـابه قـم پـديد آورد
.
نزديكترين نديم هميشگى شاه, تيمـسار حسيـن فردوست در خاطراتش از
بكارگيرى تجربيات و همكارى زبـده ترين ماموريـن سـياسى و امـنيـتى
آمريكا براى سركـوب قـيام و هـمچنيـن از سراسـيمگـى شاه و دربـار
وامراى ارتـش وساواك در ايـن ساعـات پرده بـرداشـتـه و تـوضـيح داده
است كه چگـونه شـاه و ژنـرالهـايـش ديـوانه وار فرمان سركـوب صادر مى
كردند .
امام خمينـى, پـس از 19 روز حبـس در زنـدان قـصـر بـه
زنـدانـى در پـادگـان نظامـى عشـرت آبـاد منتقل شـد .
با دستگيرى
رهبـر نهـضـت و كـشتار وحشيانه مـردم در روز 15 خـرداد 42, قيام ظاهرا
سركوب شد. امـام خمـينى در حبـس از پاسخ گفتـن بـه سئوالات بازجـويان,
با شهـامت و اعلام ايـنكه هـيـئـت حاكمه در ايـران و قـوه قضائيه آنرا
غـير قـانـونـى وفـاقـد صلاحـيت مـى داند, اجتـناب ورزيـد. در شامگاه
18 فـرورديـن سال 1343 بـدون اطلاع قـبـلى, امام خمينى آزاد و به قـم
منتقل مـى شـود. بـه محض اطلاع مردم, شـادمـانى سراسر شهر را فرا مـى
گيرد وجشنهاى باشكـوهى در مـدرسه فـيـضـيـه و شهـر بـه مـدت چـنـد روز
بـر پا مـى شـود . اوليـن سالگـرد قـيام 15خـرداد در سال 1343 با صـدور
بيانيه مـشتـرك امام خمـيـنـى و ديگر مراجع تقليد و بيانيه هاى جداگانه
حـوزه هاى علمـيه گرامـى داشـتـه شـد و به عنـوان روز عزاى عمـومـى
معرفـى شـد.
امـام خمـينـى در هـمـيـن روز ( 4 آبـان 1343 )
بـيانـيـه اى انقلابـى صادر كرد و درآن نـوشـت : دنـيا بـدانـد كه هر
گرفـتارى اى كـه ملـت ايـران و مـلـل مسلمـيـن دارنـد از اجـانب اسـت,
از آمـريكاست, ملـل اسلام از اجـانب عمـومـا و از آمـريكـا خصـوصـا
متنفــر است ... آمـريكـاست كه از اسـرائيل و هـواداران آن پشتيبـانـى
مـى كنـد. آمريكاست كه به اسرائيل قـدرت مـى دهـد كه اعراب مسلـم را
آواره كند. افشاگرى امام عليه تصـويب لايحه كاپيتـولاسيون, ايران را در
آبان سـال 43 در آستـانه قيـامـى دوبـاره قرار داد .
سحرگاه 13 آبان
1343 دوباره كماندوهاى مـسلح اعـزامى از تـهـران, مـنزل امام خمـيـنى
در قـم را محاصره كـردنـد. شگـفـت آنـكه وقـت باز داشت, هـمـاننـد سال
قـبـل مصادف با نيايـش شبـانه امام خمينـى بـود .حضرت امام بازداشت و
بـه هـمراه نيروهاى امـنـيـتى مـستقيما بـه فرودگاه مهرآباد تهران
اعـزام و بـا يك فـرونـد هـواپـيـماى نظامى كـه از قبل آماده شـده
بـود, تحت الحـفـظ مامـوريـن امـنيـتى و نظامى بـه آنكارا پـرواز كـرد.
عـصـر آنـروز سـاواك خـبـر تـبـعـيـد امـام را بـه اتهام اقـدام عليه
امنيت كشـور ! در روزنـامه ها مـنتـشـر سـاخت.
عليرغم فضاى خفقان
موجى از اعتراضها بـه صـورت تـظـاهـرات در بـازار تهران, تعطيلى طولانى
مدت دروس حوزه ها و ارسال طومارها و نامـه ها به سازمانهاى بيـن
المللـى و مـراجع تقليـد جلـوه گـر شد.
اقامت امام در تركيه يازده
ماه به درازا كشيد در اين مدت رژيم شاه با شدت عمل بـى سابقه اى بقاياى
مقاومت را در ايران در هـم شكـست و در غياب امام خمينى به سرعت دست به
اصلاحات آمريكا پـسند زد. اقـامت اجبارىدر تـركيـه فـرصتـى مغـتـنـم
بـراى امـام بـود تا تـدويـن كتـاب بزرگ تحـريـر الـوسيله را آغاز
كند.
تبعيـد امـام خمينـى از تـركيه به عراق
روز 13 مهرماه 1343 حضرت امام به هـمـراه فرزنـدشان آيه الله
حاج آقا مصطفـى از تركيه به تبعيدگاه دوم, كشـور عراق اعزام شدند .
امام خمينى پس از ورود بـه بـغداد بـراى زيارت مرقـد ائـمه اطهار(ع) به
شهــرهــاى كاظميـن, سامـرا و كـربلا شتـافت ويك هـفـته بعد بـه محل
اصلـى اقـامت خـود يعنـى نجف عزيمت كرد.
دوران اقامت طـولانـى و 13
ساله امام خمـينى در نجف در شرايطى آغاز شد كه هر چند در ظاهر فشارها و
محدوديـتهاى مستقيـم در حـد ايـران و تـركيه وجـود نـداشت اما
مخالفـتها و كارشكـنـيها و زخـم زبانهـا نـه از جـبـهـه دشمـن رويارو
بـلكه از ناحيه روحانى نمايان و دنيا خـواهان مخفى شده در لباس ديـن
آنچنان گـسترده و آزاردهنده بود كه امام با هـمـه صـبر و بـردبارى
معروفـش بارها از سخـتى شرايط مبارزه در ايـن سالها بـه تلخى تمام ياد
كرده است. ولى هـيچـيـك از ايـن مصـائب و دشـواريها نـتـوانـست او را
از مـسيــرى كه آگـاهانه انتخاب كرده بود باز دارد .
امام خمينى
سلسله درسهاى خارج فـقه خـويـش را با همه مخالفتها و كارشكنيهاى عناصر
مغرض در آبان 1344 در مسجد شيخ انصارى (ره) نجف آغاز كرد كه تا زمان
هجـرت از عراق به پاريـس ادامه داشت . حوزه درسى ايشان به عنـوان يكى
از برجسته تريـن حوزه هاى درسى نجف از لحـاظ كيفيت و كميت شـاگـردان
شنـاخته شـد .
امام خمينـى از بدو ورود بـه نجف بـا ارسال نامـه ها
و پيكـهايى بـه ايران, ارتباط خويـش
را بـا مـبارزيـن حـفـظ نـموده و آنان را در هـر منـاسبـتـى بـه
پـايـدارى در پيگيـرى اهـداف قـيام 15 خـرداد فـرا مى خواند .
امام
خمينى در تمام دوران پـس از تـبـعـيد, عليرغـم دشواريهاى پديد آمـده,
هيچگاه دست از مبارزه نـكـشيـد, وبـا سخنـرانيها و پيامهـاى خـويـش
اميـد به پيـروزى را در دلها زنـده نگـاه مى داشت .
امام خمينى در
گفتگـويى با نمانيده سازمان الفـتـح فـلسطيـن در 19 مهر 1347
ديـدگاههاى خويش را درباره مسائل جهان اسلام و جهاد ملت فلسطين تشريح
كرد و در همين مصاحبه بر وجوب اختصاص بخشى از وجـوه شـرعى زكات بـه
مجـاهـدان فلسطينـى فتـوا داد .
اوايل سال 1348 اختلافات بـيـن
رژيـم شاه و حزب بـعث عراق بـر سر مرز آبـى دو كشـور شدت گرفت. رژيـم
عراق جمع زيادى از ايـرانـيان مقيـم اين كشـور را در بـدتريـن شرايط
اخراج كرد. حزب بـعث بـسـيار كوشيد تا از دشمـنى امام خمـيـنى با رژيـم
ايـران در آن شرايط بـهـره گيرد .
چهار سال تـدريس, تلاش و روشنگرى
امام خمـيـنـى تـوانسته بـود تا حـدودى فضاى حـوزه نجف را دگرگـون
سازد. اينـك در سال 1348 علاوه بر مبارزين بيـشمار داخل كشور مخاطبين
زيادى در عراق, لبـنان و ديگر بـلاد اسلامـى بـودنـد كه نهـضت امام
خمينى را الگـوى خويـش مى دانستند .
امـام خمينـى و استمـرار مبـارزه ( 1350 ـ 1356
)
نيمه دوم سال 1350 اختلافات رژيـم بعثـى عراق و شاه بالا گـرفت
و به اخراج و آواره شـدن بسيارى از ايرانيان مقيـم عراق انجاميد. امام
خمينى طـى تلگرافى به رئيـس جمهور عراق شديدا اقدامات ايـن رژيـم را
محكـوم نمود. حضرت امام در اعتراض به شرايط پيـش آمـده تصميـم به خـروج
از عراق گـرفت اما حكـام بـغداد بـا آگـاهـى از پيـامـدهـاى هجـرت
امـام در آن شـرايط اجـازه خـروج ندادند سال 1354 در سالگرد قيام 15
خـرداد, مـدرسه فيضيه قـم بار ديگر شاهـد قيام طلاب انقلابـى بـود.
فريادهاى درود بر خمينـى ومـرگ بر سلسله پهلـوى به مـدت دو روز ادامه
داشت پيـش از ايـن سازمانهـاى چـريكـى متلاشـى شـده وشخصيتهاى مذهى و
سياسى مبارز گرفـتار زندانهاى رژيم بودند .
شاه در ادامه سياستهاى
مذهـب ستيز خود در اسفنـد 1354 وقيحـانه تاريخ رسمـى كشـور را از
مـبداء هجرت پيامـبـر اسلام بـه مبداء سلطنت شاهان هخامنشى تغـيير داد.
امام خمينى در واكنيشى سخت, فـتوا به حرمت استفاده از تاريخ بـى پايـه
شاهنشاهـى داد. تحريـم اسـتفـاده از ايـن مبداء موهـوم تاريخى هـمانند
تحريـم حزب رستاخيز از سـوى مردم ايران اسـتقبال شـد و هر دو مـورد
افـتـضاحـى براى رژيـم شاه شـده و رژيـم در سـال 1357 ناگزيـر از عقـب
نشينـى و لغو تـاريخ شاهنشاهى شد .
اوجگيرى انقلاب اسلامى در سال 1356 و قيام
مـردم
امام خمينـى كه بـه دقت تحـولات جارى جهان و ايـران را زيـر نظر
داشت از فـرصت به دست آمـده نهـايت بـهـره بـردارى را كـرد. او در
مرداد 1356 طـى پيامى اعلام كرد : اكنون به واسطـه اوضاع داخلى و خارجى
و انعـكاس جنايات رژيـم در مجامع و مطـبـوعات خارجى فرصتى است كه بايد
مجامع علمى و فـرهـنگى و رجال وطـنـخـواه و دانشجويان خارج و داخل و
انجمـنهاى اسلامى در هر جايـى درنگ از آن استفاده كنند و بى پرده بپا
خيزند .
شهادت آيه الله حاج آقا مصطفى خمـينى در اول آبان 1356 و
مراسم پر شكـوهـى كه در ايران برگزار شـد نقـطـه آغازى بـر خيزش دوباره
حـوزه هاى علميه و قيام جامعه مذهـبى ايران بـود. امام خمـينى در همان
زمان به گـونه اى شگفت ايـن واقعه را از الطـاف خفـيـه الهى ناميده
بـود. رژيـم شاه با درج مقاله اى تـوهـيـن آمـيـز عـليـه امام در
روزنامه اطلاعات انتقام گرفت. اعتراض بـه ايـن مـقـاله, بـه قـيام 19
دى مـاه قـم در سـال 56 منجـر شد كـه طى آن جمعى از طلاب انقلابـى به
خـاك و خـون كشيـده شـدند . شاه عليـرغم دست زدن به كشتارهاى جمعى
نتـوانست شعله هاى افروخته شده را خاموش كند .
او بسيج نطـامـى و
جهاد مسلحـانه عمـومـى را بـعنــــوان تنها راه باقـيمانـده در شرايط
دست زدن آمريكا بـه كـودتاى نظامـى ارزيـابـى مى كرد
.
هجرت امام خمينى از عراق به پاريس
در
ديدار وزراى خارجه ايران و عراق در نـيـويـورك تصـمـيـم به اخراج امام
خمينـى از عراق گرفته شـد. روز دوم مـهـر 1357 مـنزل امـام در نجف
بـوسيله قـواى بعثـى محاصره گرديـدانعكاس ايـن خبـر با خشـم گستـرده
مسلمانان در ايران, عراق و ديگـر كشـورها مـواجه شـد .
روز 12 مهر
,امام خمينى نجف را به قصد مرز كـويت ترك گـفـت. دولت كويـت با اشاره
رژيـم ايـران از ورود امـام بـه ايـن كـشـور جلوگـيـرى كـرد. قـبـلا
صحـبـت از هجـرت امام بـه لبـنـان و يا سـوريه بـود امـا ايشان پـس از
مشـورت با فـرزنـدشان ( حجه الاسلام حاج سيـد احمـد خمينـى ) تصميـم
بـه هجـرت به پاريـس گرفت. در روز 14 مهـر ايشان وارد پاريس شدند
.
و دو روز بعد در منزل يكى از ايرانـيـان در نوفـل لـوشـاتــو (
حـومـه پاريـس ) مستقـر شـدنـد. ماءمـوريـن كاخ اليزه نظر رئيـس
جـمهـور فـرانسه را مبنـى بـر اجتناب از هرگـونه فـعـالـيـت سـياسـى
بـه امام ابلاغ كـردنـد. ايـشـان نيز در واكـنـشــى تنـد تصـريح كـرده
بـود كه ايـنگونـه محدوديتها خلاف ادعاى دمكراسى است و اگر او ناگزير
شـود تا از ايـن فرودگـاه بـه آن فـرودگـاه و از ايـن كـشـور بـه آن
كـشـور بـرود بـاز دست از هـدفهايـش نخـواهـد كشيـد .
امام خمـيـنى
در ديـماه 57 شـوراى انقلاب را تكشيل داد. شاه نيز پـس از تشكيل شـوراى
سلطـنـت و اخـذ راى اعـتـماد بـراى كـابـينه بختيار در روز 26 ديـماه
از كشـور فـرار كـرد. خـبـر در شـهـر تهران و سپـس ايران پيجيد و مردم
در خيابانها به جشـن و پايكـوبى پرداختند
بازگشت امام خمينى به ايران
پس از 14 سال
تبعيـد
اوايل بهمـن 57 خبر تصميم امام در بازگشت بـه كـشور منتشر شد.
هر كس كه مى شنيد اشك شوق فرو مى ريخت. مردم 14 سال انتظار كشيده
بـودنـد. اما در عيـن حال مردم و دوستان امام نگـران جان ايشان بـودند
چرا كه هنوز دولت دست نشانده شاه سر پا و حكومت نظامى بر قرار بود. اما
امام خمينى تصميـم خويـش را گرفته و طى پيامـهـايى به مردم ايران
گـفـته بـود مى خـواهد در ايـن روزها سرنـوشـت سـاز و خطير در كنار
مردمـش باشد. دولت بخـتـيار با هماهنگى ژنرال هايزر فـرودگـاههاى كشـور
را به روى پـروازهـاى خـارجى بست.
دولت بختيار پـس از چنـد روز تـاب
مقـاومـت نـيـاورد و ناگزيـر از پذيرفتـن خـواست ملت شـد. سرانجام امام
خمينـى بامداد 12 بهمـن 1357 پـس از 14 سال دورى از وطـن وارد كشـور
شـد . استقبال بـى سـابـقـه مـردم ايـران چنـان عـظـيـم و غـيـر قـابل
انكـار بــود كه خبرگزاريهاى غربـى نيز ناگزير از اعـتـراف شـده و
مستـقـبـليـن را 4 تا 6 ميليون نفر برآورد كردند .
رحلت امام خمينى
وصال يار, فراق
ياران
امام خمينى هـدفها و آرمانها و هـر آنچه را كه مـى بايــست
ابـلاغ كنـد , گفته بـود و در عمـل نيز تـمام هستيـش را بـراى تحقق
هـمان هـدفها بـكار گرفته بـود . اينك در آستـانه نيمه خـرداد سـال
1368 خـود را در آماده ملاقات عزيزى مى كرد كه تمام عمرش را براى جلب
رضاى او صرف كرده بـود و قامتش جز در بـرابـر او , در مـقابل هيچ قدرتى
خـم نشده , و چشـمانش جز براى او گريه نكرده بـود . سروده هاى عارفانه
اش همه حاكى از درد فـراق و بيان عطـش لحظه وصال محبوب بـود . و اينك
ايـن لحظه شكـوهمنـد بـراى او , و جانــكاه و تحمل ناپذير بـراى
پيروانـش , فـرا مـى رسيد . او خـود در وصيتنامه اش نـوشـته است : با
دلى آرام و قلبـى مطمئن و روحى شاد و ضميرى اميدوار به فضل خدا از خدمت
خـواهران و برادران مرخص و به سـوى جايگاه ابــدى سفر مى كنـم و به
دعاى خير شما احتياج مبرم دارم و از خداى رحمن و رحيـم مى خـواهـم كه
عذرم را در كوتاهى خدمت و قصـور و تقصير بپذيـرد و از مـلت امـيدوارم
كه عذرم را در كـوتاهى ها و قصـور و تقصيـرها بـپذيـرنـد و بـا قــدرت
و تصميـم و اراده بــه پيش بروند .
ساعت 20 / 22 بعداز
ظهر روز شنبه سيزدهـم خـرداد ماه سـال 1368 لحظه وصال بـود . قــلبـى
از كار ايستـاد كه ميليـونها قلــب را بـه نور خدا و معنـويت احـياء
كرده بـود . بــه وسيله دوربين مخفـى اى كه تـوسط دوستان امــام در
بيمارستان نصب شده بـود روزهاى بيمارى و جريان عمل و لحظه لقاى حق ضبط
شده است. وقتى كه گوشه هايـى از حالات معنوى و آرامـش امام در ايـن
ايـام از تلويزيون پخـش شـد غوغايى در دلها بر افكند كه وصف آن جــز با
بودن در آن فضا ممكـن نيست . لبها دائمـا به ذكـر خـدا در حـركت
بود.
در آخرين شب زندگى و در حالى كه چند عمل جراحى سخت و طولانى
درسن 87 سالگى تحمل كرده بود و در حاليكه چنديـن سرم به دستهاى مباركـش
وصل بـود نافله شب مى خـواند و قـرآن تلاوت مـى كرد . در ساعات آخر ,
طمانينه و آرامشى ملكـوتـى داشـت و مـرتبا شـهادت بـه وحـدانيت خـدا و
رسالت پيـامبـر اكرم (ص) را زمـزمه مـى كـرد و بـا چنيـن حــالتى بـود
كه روحـش به ملكـوت اعلى پرواز كرد . وقتى كه خبر رحلت امــام منتشر
شـد , گـويـى زلزله اى عظيـم رخ داده است , بغضها تـركيـد و سرتاسر
ايران و همـه كانـونهايـى كـه در جـهان بـا نام و پيام امام خمينـى
آشـنا بـودنـد يــكپارچه گـريستند و بـر سر و سينه زدنـد . هيچ قلـم و
بيـانـى قـادر نيست ابعاد حـادثه را و امواج احساسات غير قابل كنترل
مردم را در آن روزها تـوصيف كند.
مـردم ايـران و مسلمانان انقلابى ,
حق داشتـند اينـچنيـن ضجه كـنند و صحنه هايى پديد آورند كه در تاريخ
نمونه اى بـديـن حجم و عظـمت براى آن سراغ نداريـم. آنان كسـى را از
دست داده بـودند كـه عـزت پـايمال شـده شان را بـاز گـردانده بود , دست
شاهان ستمگر ودستهاى غارتگران آمريكايى و غربـى را از سرزمينشان كـوتاه
كرده بود , اسلام را احــياء كـرده بــود , مسلمـيـن را عــزت
بـخـشـيـده بـــود , جمهـورى اسلامـى را بـر پـا كـرده بـود , رو در
روى همـه قـدرتهاى جهـنمـى و شيـطانـى دنـيا ايستاده بـود و ده سال در
بـرابـر صـدها تـوطئه برانـدازى و طـرح كـودتا و آشـوب و فتنه داخلـى و
خارجـى مقاومت كرده بود و 8 سـال دفـاعى را فـرمانـدهـى كرده بـود كه
در جبهه مقابلـش دشمنـى قـرار داشت كه آشكارا از سـوى هر دو قـدرت بزرگ
شرق و غرب حمايت همه جانبه مـى شـد . مردم ,رهبر محبـوب و مرجع دينـى
خـود و منادى اسلام راستيـن را از دست داده بـودند .
شايـد كسانـى
كه قـادر به درك و هضـم ايـن مفاهيـم نيستنـد , اگـر حالات مردم را در
فيـلمهاى مـراسـم توديع و تشييع و خاكسپارى پيكر مطهر امام خمينـى
مشاهده كنـنـد و خـبر مرگ دهها تـن كه در مقابل سنگينـى ايـن حادثه تاب
تحمـل نيـاورده و قـلبـشان از كار ايستـاده بـود را بشنـوند و پيكرهايى
كه يكـى پـس از ديـگرى از شـدت تـاثـر بيهوش شـده , بر روى دسـتها در
امـواج جمعـيت به سـوى درمانگاهها روانه مى شـدند را در فيلمها و عكسها
ببيننـد , در تفسير ايـن واقعيتها درمانده شوند .
امـا آنـانكه عشـق
را مـى شنـاسنـد و تجـربـه كـرده انـد , مشكلـى نـخواهند داشت .
حقيقـتا مردم ايران عاشق امام خمينى بـودند و چـه شعار زيبا و گـويايى
در سالگرد رحلتـش انتخاب كرده بـودند كه :
عشق به خمينـى عشق به همه
خوبيهاست .
روز چهاردهم 1368 , مجلس خبرگان رهـبـر تشكيل گرديـد و
پـس از قرائت وصيتنامه امـام خمينى تـوسـط حضرت آيـه الله خامنه اى كه
دو ساعت و نيـم طـول كشيد , بحث و تبـادل نظر براى تعييـن جانشينـى
امام خمينـى و رهبر انقلاب اسلامـى آغاز شد و پـس از چنديـن ساعت
سـرانجام حضرت آيـه الله خامنه اى ( رئيـس جمهور وقت ) كه خود از
شـاگـردان امـام خمينـى ـ سلام الله عليه ـ و از چهره هاى درخشـان
انقلاب اسلامـى و از يـاوران قيـام 15 خـرداد بـود و در تـمـام دوران
نهضت امـام در همـه فـراز و نشيبها در جـمع ديگـر يــاوران انـقلاب
جـانبـازى كرده بود , به اتفاق آرا براى ايـن رسالـت خطير بـرگـزيده شد
. سالها بـود كه غـربيـها و عوامل تحت حمايتشان در داخل كشـور كه از
شكست دادن امـام ماءيـوس شـده بـودند وعده زمان مرگ امـام را مى دادند
.
اما هـوشمندى ملت ايران و انتخاب سريع و شايسته خـبرگان و حمايـت
فـرزنـدان و پيـروان امـام همه اميدهاى ضـد انقلاب را بـر بـاد دادنـد
و نه تنها رحلت امـام پايان راه او نبـود بلكه در واقع عصر امام خمينـى
در پهـنه اى وسيعـتر از گـذشـته آغاز شده بـود . مگر انديشه و خـوبى و
معنويت و حقيقت مى ميرد ؟ روز و شـب پانزدهـم خرداد 67 ميلونها نفر از
مردن تهران و سـوگوارانى كه از شهرها و روستاها آمـده بـودند , در محل
مصلاى بـزرگ تهـران اجتماع كردنـد تـا بـراى آخـريـن بـار با پيكر مطهر
مـردى كه بـا قيـامش قـامت خميـده ارزشها و كرامتها را در عصر سياه
ستـم استـوار كرده و در دنـيا نهـضتـى از خـدا خواهى و باز گشت به فطرت
انسانى آغاز كرده بود , وداع كنند.
هيچ اثرى از تشريـفات بـى روح
مـرسـوم در مراسـم رسمى نبـود . همه چيز, بسيجى و مردمى وعاشقانه بـود.
پيـكر پاك و سبز پوش امـام بـر بـالاى بـلنـدى و در حلـقه ميليـونها
نفـر از جمعيت مـاتـم زده چـون نگينى مى درخشيد . هر كس به زبان خويـش
با امامـش زمـزمه مى كرد و اشك مـى ريخت . سـرتاسـر اتـوبان و راههاى
منتهى به مصلـى مملـو از جميعت سياهپوش بود .
پـرچمهاى عزا بـر در و
ديـورا شهر آويخته و آواى قرآن از تمام مساجد و مراكـز و ادارات و
مـنازل بگـوش مـى رسيـد . شـب كـه فـرا رسيـد هزاران شمع بياد مشعلـى
كه امـام افـروخـته است , در بـيابـان مصلـى و تپه هـاى اطـراف آن
روشـن شـد . خـانـواده هـاى داغدار گرداگرد شمعـها نشسته و چشمانشان بر
بلنداى نـورانـى دوخته شـده بود .
فرياد يا حسيـن بسيجيان كه احساس
يتيمى مـى كـردنـد و بــر سـر و سينه مـى زدنـد فـضا را عـاشـورايـى
كرده بـود . بـاور اينـكـه ديـگر صداى دلنشيـن امام خمينـى را در
حسينيه جماران نخـواهند شنيد , طاقتـها را بـرده بـود . مـردم شـب را
در كـنار پيـكـر امـام بـه صبـح رسانيدند . در نخستنى ساعت بامداد
شانزده خــرداد , مـيـلـونهـا تـن به امامت آيت الله العظمـى
گلپايگانى(ره) با چشمانى اشكبار برپيكر امام نماز گذاردند .
انبـوهى
جمعيت و شكوه حماسه حضـور مـردم در روز ورود امام خمـينى به كشـور در
12 بهمـن 1357 و تـكـرار گسـتـرده تـر ايـن حماسـه در مـراسـم تشييع
پيكر امام , از شگفـتيهاى تـاريخ اسـت . خـبرگـزاريهاى رسمـى جهـانـى
جمعيت استقبال كننده را در سال 1357 تا 6 ميليـون نفر و جمعيت حاضـر در
مــراسـم تشـييـع را تا 9 ميليـون نفر تخميـن زدند و ايـن در حالى بـود
كه طى دوران 11 سـاله حكومت امام خمينى بـواسطه اتحـاد كشـورها غربـى و
شرقى در دشمنى با انـقلاب و تحميل جنگ 8 ساله و صـدهـا تـوطـئه ديـگـر
آنـان , مردم ايـران سخـتيها و مشكلات فـراوانـى را تحـمـل كرده و
عزيزان بى شمارى را در ايـن راه از دست داده بـودند و طـبعا مـى
بـايـست بـتدرج خسته و دلسرد شـده باشنـد امـا هرگز اينچنيـن نشـد .
نسل پرورش يـافـته در مكتب الـهى امام خمينى به ايـن فرمـوده امام
ايـمان كامـل داشـت كه :در جهـان حجـم تحمل زحمـتها و رنجها و
فداكاريها و جان نثـاريها ومحروميتها مناسب حجـم بـزرگى مقصـود و
ارزشمندى وعلـو رتـبـه آن است پـس از آنـكه مراسـم تـدفيـن به علت شـدت
احسـاسات عـزاداران امـكان ادامـه نيافت , طـى اطلاعيه هاى مـكرر از
راديـو اعلام شـد كـه مـردم بـه خانه هايشان بازگردند , مراسـم به بعد
مـوكـول شــده و زمــان آن بعـدا اعلام شد . براى مسئوليـن تـرديـدى
نـبـود كه هر چه زمان بگذرد صـدها هزار تـن از علاقه مندان ديگر امـام
كـه از شهـرهاى دور راهـى تهران شده اند نيز بر جمعيت تشييع كننـده
افـزوده خـواهـد شـد , ناگزير در بعدازظهر همان روز مراسم تـدفـين بـا
همان احساسات و بـه دشـوارى انـجـام شـد كـه گـوشـه هـايـى از اين
مـراسـم بـوسـيـله خبرنگـاران بـه جهان مخابره شـد و بدين سان رحلت
امام خمينـى نيز همچـون حياتـش منـشاء بيـدارى و نهضتـى دوباره شـد و
راه و يادش جاودانه گرديد چرا كـه او حقيـقت بـود و حقيقت هميشه زنـده
است و فناناپذير .
