طاق بستان
مجموعه اي از سنگ نگاره ها و سنگ نبشته هاي دوره ي ساساني است که در
شمال غربي شهر كرمانشاه در غرب ايران واقع شده است. وجود كوه و چشمه در
این مکان، آن را به گردش گاهی روح فزا تبدیل نموده که از زمانهاي ديرين
تا به امروز مورد توجه بوده است. طاق بستان در زبان بومي (كردي) طاق
وسان گفته می شود. «سان» به معني سنگ مي باشد و به اين ترتيب طاق بستان
طاق سنگي معني مي دهد. اين مجموعه در قرن سوم ميلادي ساخته شده است.
شاهان ساساني نخست نواحی اطراف تخت جمشيد را براي تراشیدن تندیس های
خود برگزيدند اما از زمان اردشير دوم و شاهان پس از او طاق بستان را
انتخاب كردند كه در بین راه جاده ي ابريشم قرار داشت و داراي طبيعتي سر
سبز و پر آب است. طاق بستان شامل :سنگ نگاره ي تاجگذاري اردشير دوم و
دو طاق ميباشد كه طاق كوچك تر شاهپور دوم و سوم و طاق بزرگتر خسرو
پرويز را به تصوير كشيده است. در سمت راست طاق كوچك تر و در بيرون از
طاق سنگ نگاره اي تراشیده شده كه تاج گذاري اردشير دوم را نشان میدهد.
تاج گذاري اردشير دوم
در اين تصوير
شاه در ميان و در سمت راست وي فروهر(FARAVAHAR) قرار دارد. برابر آيين
ايرانيان باستان هر كس كه مي خواست شاه باشد لازم بود دارای شايستگي
شاهي و فركياني(ايزدي) باشد. از نيروي اين فركياني است كه شخص در
كمالات روحاني و نفساني آراسته مي گردد و از سوي خداوند براي راهنمایي
مردم برگزيده مي شود. در آیین زرتشتیان، هر كس كه مورد خشنودي پروردگار
باشد خواه پادشاه، خواه پارسا یا خواه دانشمند، داراي فر ايزدي است.
نگاره ي فروهر هميشه در زمان باستان به صورتی كه در اينجا نقش شده،
نمایان است که در آن فروهر تاجي كنگره دار بر سر دارد و حلقه ي فر
ايزدي را به شاه مي دهد. لباس شاه ونگاره ي فروهر تا حدي يكسان است. هر
دوي آنها شلواري چين دار به پا دارند كه توسط بندي به مچ پايشان چسبيده
است. همچنین هر دو دارای كمر بند و دست بند هستند. درسمت چپ شاه، ميترا
يا مهر، پيامبر باستاني ايران قرار دارد. مسيح از لحاظ تولد و آيينش
بسیار شبيه ميتراست. حتي بسیاري از آيينهاي مسيحي همان ايين هاي
ميترايیسم هستند. تصوير وی در كنار تصوير شاه بيانگر پاك شدن قلب شاه
از نفرت و روي آوردن به مهر ورزي است كه اين مفهوم همواره از ديد ايران
شناسان بيگانه دور مانده است. پيكان هاي نوري از سر ميترا در تمامي سمت
ها پراكنده شده و هر پيكان نوريست كه مهر مي پراكند تا شاه را در بر
گيرد. هم چنين ميترا شاخه اي از نبات كه «برسم» نام دارد در دست دارد
كه با آن مشغول اجراي آيين زايندگي و كاميابي است. طاق كوچك كه بين
نگاره و طاق بزرگ تر واقع شده، داراي دو نقش در بالاي ديواره ي طاق و
دو كتيبه است. این كتيبه ها به خط پهلوي ساساني هستند و داستان نقوش را
بيان مي كنند. دو تندیس طاق كوچك، نقش هاي شاهپور دوم و سوم هستند.
طاق کوچک از مجموعه طاق بستان
در سترگ ترين
طاق، سه تندیس مشاهده می شود. شاه در ميان، فروهر در سوي راست وی، كه
مانند تاج گذاري اردشير دوم است و آناهيتا در سوي چپ شاه. آناهيتا
فرشته ي آب ها ست و نمود خرمي و سرسبزي است.
نمایی دور از طاق بزرگ و کوچک
خسرو پرويز
علاقه ي زيادي به آناهيتا داشت و معبد آناهيتا را درنزديكي كنگاور شهري
در خاور كرمانشاه ساخت و در آنجا دل به مهر شيرين نهاد. در كناره ي
ورودي طاق، سنگ نگاره اي زيبا از فرشتگان بال دار، درخت زندگي، مجالس
شكار گراز، و شكار مرغان وماهيان در مرداب و نقش هاي فيل، اسب و قايق
می باشد كه حاكي از مراسم بزم و شادي است.
شكار گراز
در زير نقش
تاج گذاري خسرو پرويز سواري رزه پوش سوار بر اسب قرار دارد. يقين نيست
كه اين سوار كيست يا يك رزمجوست يا خسرو پرويز يا پيروز ساساني. اما
نشان گر فر و قدرت شاه و ايرانيان است.
اسب سوار زره پوش
گويند فرشي از
جواهر بر كف طاق بوده كه هنگام حمله ي اعراب ميان فرماندهان عرب تقسيم
شده است. طاق بستان از دير باز مورد حمله ي مهاجمان به ايران بوده و در
زمان حضور نيروهاي استالين و انگليس خساراتي به آن وارد شده اما هنوز
شكوهمند است.
نمایی دور از طاق بزرگ و کوچک در شب
منبع:
ماهنامه ادبي-اجتماعي آفتاب
