ماه مبارك رمضان يك وحدت جمعي دارد ؛ گذشته از اينكه هر روز تكليف جدا و مستقل دارد و روزه گرفتن اش لازم است ، مجموع اين ماه يك وحدت خاصّ دارد كه قرآن كريم از او اينچنين ياد كرده است : مَنْ شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَليَصُمْهُ (1). كسي كه در ماه مبارك رمضان شاهد و حاضر بود و مسافر بود ، اين شهر را ، اين ماه را روزه بگيرد . لذا وظائف خاصّي براي شب هاست ؛ دستورهاي مخصوصي براي روزهاست ؛ اين وحدت جمعي ماه مبارك رمضان با فرارسيدن اوّل شوّال ، فطر او فرا مي رسد .
بنابراين همانطوري كه هر روز پايانش افطار است ، اين ماه هم پايانش افطار است و روز عيد فطر افطار اين ماه است ؛ اين مطلب اوّل .

مطلب دوّم آن است كه اين روز را خداي سبحان عيد رسمي مؤمنين قرار داد . از دعاي نوراني امام سجاد در وداع ماه مبارك رمضان بر مي آيد ، چنين كه در دعاهاي قنوت نماز عيد فطر هم بر مي آيد كه خداوند اين روز را عيد قرار داد ؛ كه جَعَلتَهُ لِلمُسلِمينَ عِيداً (2)، لِلمُؤمِنينَ عِيداً (3).
مطلب بعدي آن است كه عيد به معناي نشاط و سرور نيست ! چون سُروراً عطف بر عيد شده است و جداي از اوست . در صحيفة سجاديّه دارد عِيداً وَ سُروراً ؛ اين عيد گرچه با (يا) استعمال شده است ، ولي اصل اش (واو) اي است نه يائي ! شايد يائي هم اصلاً نباشد ! اين عادَ يَعُودُوا است ؛ كه معاد هم از همين لغت است ، و مُعيد بودن خداي سبحان هم از همين لغت است . كه عيد از عُود و رجوع مجدّد است . خداي سبحان نام مباركي دارد به نام مبداء و مُبدع و نام مبارك ديگرش مُعيد است كه او بر مي گرداند . يوم عيد يوم رجوع إلَي الله است .
لذا دستورهائي كه مربوط به خطبه ها و سخنان امام نماز عيد هست ، اين است كه : شما وقتي از منزل هايتان بيرون مي رويد به طرف مصلّي ، آن حالت زنده شدن از قبر را در نظر بگيريد كه يك ترسيمي از معاد است . منتها خداي سبحان اگر بخواهد به صورت مُعيد تجلّي تامّ داشته باشد ، جريان معاد پيش مي آيد ؛ و اگر گوشه اي از آن نام تجلّي بكند ، « عيد فطر » ظهور مي كند . اين عود و رجوع بنده است به طرف خداي سبحان.

كساني كه روزة اين ماه را گرفتند و توفيق انجام وظيفه داشتند ، بر مي گردند ، جائزة خود را از خداي سبحان دريافت مي كنند . لذا شب عيد فطر و روز عيد فطر به عنوان « لِيلَهُ الجَوائِز » يا « يُومُ الجَوائِز » هست كه اگر گفته شده است :

روز عيد است و من مانده در اين تدبيرم
كه دهم حاصل سي روزه و ساغر گيرم

همين است كه انسان بر مي گردد به طرف خداي سبحان ، پاداش اش را دريافت مي كند .
مطلب بعدي آن است كه : كساني كه به وظائف اين ماه پر فيض موفّق شدند و عمل كردند ، آنها كه خُوفاً مِنَ النّار روزه گرفتند ، يا شب هاي اين ماه را زنده نگه داشتند ، جائزه اي كه از فرشتگان الهي دريافت مي كنند ، نجات از نار است .

آنهائي كه براي رسيدن به بهشت وظائف ماه مبارك رمضان را انجام دادند ، جائزه اي كه از فرشتگان رحمت دريافت مي كنند ، وصول به بهشت است . إن شآءَ الله اين جائزه را حفظ مي كنند !
و آنهائي كه شُوقاً إلَي الله ، حُبّاً لله ، شُكراً لله عبادت كردند ، عُودشان به طرف خود خداي سبحان است و جائزه را از دست بي دستي خداي سبحان دريافت مي كنند و آن هم محبوبيّت است و كرامت ، كه مقام شامخ محبّت را به آنها عطاء مي كند ؛ وقتي محبوب الهي شدند ، هم از گزند دوزخ مصون اند ، هم از فيض و فُوز بهشت طرفي مي بندند . بنابراين سه گروه به خدا بر مي گردند ؛ هر گروه جائزة خاصّ خودشان را هم دريافت مي كنند .

و در قرآن كريم فرمود : ما اين يك ماه را كه وحدت جمعي دارد بر شما لازم كرديم كه روزه بگيريد ؛ لِتُكمِلُوا العِدَّه وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلي مَا هَداكُمْ (4). شما بايد اين سي روز را به كمال برسانيد ، اين ماه را به كمال برسانيد ، و بعد خدا را تكبير بگوئيد ؛ بگوئيد خدا اَكبَرِ مِنْ كُلِّ شِيء(5) يا اَكبَرِ مِنْ أنْ يُوصَفْ (6) است كه شما را هدايت كرده است . لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلي مَا هَداكُمْ .

لذا وظيفه آن است كه بعد از نماز مغرب و نماز عشاء و نماز صبح و نماز عيد فطر اين تكبير اَللهُ اَكبَرُ عَلي مَا هَدانا (7) را انسان بازگو كند . لِتُكمِلُوا العِدَّهَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلي مَا هَداكُمْ . خدا را انسان به بزرگي ياد كند كه او را هدايت كرده است . معلوم مي شود يكي از بهترين و بارزترين مصاديق هدايت ، همين اين دستور روزه گرفتن است و انجام وظائف شبهاي اين ماه پر بركت !

و شايد در نوبت هاي قبل هم به عرضتان رسيد كه هم در دعاهاي ما آمده ، هم در روايات ما آمده كه : ماه مبارك رمضان قُرَّهُ الشُّهُور و رأسُ السَّنَه (8) است . آغاز سال براي سالكان صالح ماه مبارك رمضان است . كسي كه اهل سير و سلوك است ، ذخيرة يك ساله را از ماه مبارك رمضان فراهم مي كند . هم مشكل ماه مبارك رمضان را تأمين مي كند ، هم مشكل يازده ماه ديگر را !
بنابراين بايد جائزه اي كه در شب و روز عيد فطر مي گيريم ، آنقدر قوي و زياد باشد كه بتواند مشكل يازده ماه ديگر ما را هم حل كند ؛ كه إن شآءَ الله اميدواريم اينچنين باشد . جوائز الهي اين است ! وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلي مَا هَداكُمْ .

مطلب بعدي آن است كه بيشترين دعا را در بين اين چهارده معصوم (عليهم الصَّلاه و عليهم السَّلام) ، وجود مبارك امام سجاد دارد . حالا يا از ائمة ديگر جمع آوري نشده ، يا جمع آوري شده بود و به ما نرسيد ، يا اصلاً آنها اين تجلّي دعا را واگذار كرده بودند به وجود مبارك امام سجاد ! شما ببينيد دعاهائي كه وجود مبارك امام باقر (سلام الله عليه) در مراسم عيد فطر دارند ، همان هائي است كه امام سجاد فرمود ؛ وقتي مي خواستند براي نماز عيد فطر خارج بشوند ، همان دعائي را مي خواندند كه امام سجاد دارد !

وجود مبارك امام سجاد در بخش وداع ماه مبارك رمضان به خدا عرض مي كند : خدايا ! ما الآن تقريباً داريم مصيبت مي بينيم كه عزيزترين دوست ما از ما رخت بر مي گردد ، هجرت مي كند ؛ وَاجبُر مُصيبَتَنَا فِي شَهرِنا (9). خوب ما با اين ماه مأنوس شديم ، اين ماه ما را حفظ كرده است ؛ حصن حصين اي بود . مجاري ادراكي ما و تحريكي ما در اين شهر طهور و تَمحيص به طهارت و پاكيزگي راه يافته است و الآن داريم اين دوست عزيز را از دست مي دهيم . شما در روز عيد فطر اين مصيبت مان را جبران بكنيد . جائزه اي عطا بكنيد كه اين مصيبت ما تسلّي پيدا كند . وَاجْبُر مُصيبَتَنَا فِي شَهرِنا ، آن را در روز عيد فطر بكنيد .

اين گونه از لطائف نيايش كه در دعاهاي امام سجاد (سلام الله عليه) هست ، در ادعية ائمة بعدي هم ظهور كرده ؛ امام باقر (سلام الله عليه) هم همين را دارد .
مطلب مهمي كه وظيفة همة ما در همة مراحل ، مخصوصاً در اين عيدهاست ، اين است كه دعا براي وجود مبارك ولي عصر و استقرار حكومت مهدوي با كرامت و عزّت از خدا بخواهيم ! چون در همين اين دعاهاي امام سجاد آمده است كه خدايا ! شما عيد فطر را روزي قرار دادي كه امّت اسلامي كنار هم جمع مي شوند . و مُهتشد اينهاست ، مجمع اينهاست . و براي اينها آن نشاط را هم فراهم بكنيد . نشاط امّت اسلامي در استقرار عدل است . لِيَقُومَ النّاسُ بِالقِسط(10) است . اگر إن شآءَ الله فقر و فساد و تبعيض رخت بر مي بندد ، جامعة اسلامي لبخندي بر لبانش مي نشيند .

وجود مبارك امام باقر وقتي براي نماز عيد فطر بيرون مي آمدند ، از منزل خارج مي شدند ، دعاهائي كه مربوط به امام زمان است ، داشتند ؛ كه خدايا ! اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَيكَ فِي دُولَهٍ كَريمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه (11). چنين كه خود وجود مبارك ولي عصر هم اين دعاها را دارد .
دعاي ديگري مربوط به وجود مبارك امام زمان (أرواحنا فداه) است كه آن حضرت در روز عيد فطر ، بعد از نماز صبح با اين جلال و شكوه به لقاي خدا مي رفت ! بالأخره انسان بايد جائزه را از دست خداي سبحان دريافت كند ، ترقّي كند و بگيرد .

دعاي نوراني امام مهدي موجود موعود (عليه أفضلُ صلواتِ المُصلّين) بعد از نماز صبح روز عيد فطر اين است ؛ عرض مي كند : خدايا ! من مي خواهم به حضور شما بار يابم . امّا با جلال و شكوه مي آيم كه محفوظ بمانم . اَللّهُمَّ إنّي اَتَوَجَّهُ إلِيكَ بِمُحَمَّدٍ (صَلَّ اللهُ عَليهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم) اَمامِي وَ بِعَلِيّ‌ِ (عَلَيهِ الصَّلاهُ وَالسَّلام) عَنْ يَمينِي وَ خَلفِي وَ بِاَئِمَّتِي عَنْ يَسارِيْ اَستَتِرُوا بِهِمْ مِنْ عَذابِكْ (12). خدايا ! ما با اين جلال و شكوه به حضور تو بار مي يابم كه از قهر و غضب ات نجات پيدا كنم . اينها تعليم ماست . يعني من طرزي حركت مي كنم كه وجود مبارك پيغمبر (صلّ الله عليه و سلّم) جلوي من باشد . و علي بن أبيطالب طرف راست و پشت سر مرا حفظ كند . و ائمة ديگر طرف چپ مرا حفظ بكنند . من مُحاط و محفوف به نبوّت و رسالت و ولايت و امامت باشم . من در اين مجمع و اين مجموعه به حضور تو بار مي يابم ، به وسيلة اينها از قهر تو نجات پيدا كنم .

اين تعليم ماست كه ما چگونه به ذات أقدس إله عرض حاجت كنيم ، به كي متوسّل بشويم ، كي را شفيع قرار بدهيم و از نبوّت آنها ، از رسالت آنها ، از ولايت آنها ، از امامت آنها ، از عصمت آنها ، از حجّت بالغه بودن آنها مدد بگيريم . خود وجود مبارك ولي عصر خود را محفوف به اينها مي داند .
ما هم اينچنين به خداي سبحان عرض بكنيم : پروردگارا ! امّت اسلامي پشت سر پيامبر اكرم (عليه و علي آله آلاف التحيّه والكرم) در حالي كه محفوف به امامت و ولايت است ، در پناه اينها به تو پناهنده مي شود . اينها امام ما و اَمام ما هستند در دنيا و برزخ و قيامت ، در عيد فطر ، در گرفتن جائزه ؛
كه إن شآءَ الله اميدواريم اعمال و عبادات همگان به احسن وجه مقبول باشد ! و خداي سبحان آن دولت كريمه اي را كه امام باقر مسئلت كرده است و همگان خواهان آنيم ، نصيب ما بفرمايد ! و اين نظام اسلامي را به نظام ولي عصر (أرواحنا فداه) متّصل بفرمايد ! اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلِيكَ فِي دُولَهٍ كَريمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ اَهلَه وَ تَجعَلُنَا فِيها مِمَّنْ تَنتَصِرُ لِدينِكَ وَ لا تَستَبدِلْ بِنَا غِيرَنا .

پي نوشت ها:
(1) سورة بقره / آية 185
(2) من لا يحضره الفقيه / جلد 1 / صفحة 513 / بابُ صَلاهُ العيدين
(3) صحيفة سجاديّه / دعاي 45 / قسمت 52 ـ وَ كانَ دُعائُهُ (ع) فِي وِداعِ شَهرِ رَمَضان ؛ اَلَّذِي جَعَلتَهُ لِلمُؤمِنينَ عِيداً وَ سُروراً
(4) سورة بقره / آية 185
(5) كافي / جلد 1 / صفحة 118 / بابُ مَعاني الأسماء وَاشتِقاقِها
(6) مستدرك الوسائل / جلد 5 / صفحة 328 / بابُ كَراهَه أنْ يُقال اَللهُ اَكبَرُ مِنْ كُلِّ شِيء ، بَلْ يُقالُ مِنْ أنْ يُوصَف
(7) كافي / جلد 4 / صفحة 166 / بابُ التَّكبيرِ لِيلَهِ الفِطر وَ يُومِه
(8) تهذيب الأحكام / جلد 4 / صفحة 333 / بابُ الزِّيادات
(9) صحيفة سجاديّه / دعاي 45 / قسمت 48 ـ وَ كانَ دُعائُهُ (ع) فِي وِداعِ شَهرِ رَمضان
(10) سورة حديد / آية 25
(11) بحار الأنوار / جلد 88 / صفحة 6 / باب 2 ـ اَدعيهُ عِيدِ الفِطر وَ زَوائِدُ الآداب
(12) تهذيب الأحكام / جلد 3 / صفحة 140 / بابُ صَلاهِ العيدين