ماه خير و بركت، ماه نزول رحمت، ماه ميهماني و ضيافت
الهي، بار ديگر ما را به يك فضاي معنوي غيرقابل وصفي مي كشاند، فضايي آكنده از
عشق به خدا، و دنيايي از صفا و صميميت كه يك ماه به طول مي انجامد. اينجاست كه
بر همه لازم است كه قدر اين ضيافت را بدانند و پيشاپيش خود را براي ورود به اين
ميهماني آماده كنند، خداپرستان مي دانند كه اين ضيافت با ديگر ميهماني ها فرق
دارد. در اين جا ميزبان خالق يكتا است و انبياء الهي پذيرايي كنندگان و
فرشتگان، خدمتگزاران اين خوان هستند. در اين ميهماني فرشتگان پيوسته بر موحدان
سلام گفته و با كشيدن بالهاي خود بر روزه داران، گناه ميهمانان را از بين مي
برند و پاك مي كنند.
براي اين ميهماني در آتش و خشم خداوندي بسته، در بهشت و رحمت پروردگار باز و
دست شياطين و خناسان و وسوسه گران غل و زنجير شده است.
اين ضيافت در نگاه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) آنقدر مهم است كه در
آخرين جمعه شعبان مردم را به آمادگي هاي لازم براي ورود به ماه خدا فرامي
خواند.
پيامبر در عظمت و حرمت اين ماه عزيز در جمع حاظران نماز جمعه چنين فرمود: ولا
يكونن شهر رمضان عندكم كفيره من الشهور فان له عندالله حرمه و فضلاً علي ساير
الشهور؛ نبايد در نظر شما، ماه رمضان و ديگر ماه ها يكسان باشد، چون اين ماه
نزد خدا حرمت و فضيلت والاتري نسبت به ديگر ماه ها دارد.(1)
در اين ماه بايد تمام اعضا و جوارح ما روزه دار باشد، و با ادب خاص خود وارد
اين ميهماني بي مانند بشويم. نه دست خطا كند و نه پا و نه چشم و گوش.
در اين ضيافت فقط و فقط از پروردگار پيروي خواهد شد نه از شيطان يا هواي نفس
همه چيز بايد تغيير يابد، تا با فضاي رمضان، رمضاني شويم.
پيامبر و معصومين براي بهره جستن از اين فيض بزرگ سخنان و رهنمون هاي
بسيارارزشمند، زيبا و دلنشيني براي ما به يادگار گذاشته اند كه به بررسي بخشي
از آنها مي پردازيم.
آداب مهماني خدا
شايد برخي چنين فكر كنند كه ميهماني خدا فقط در اين خلاصه مي شود كه يك روزه
دار همراه ديگر روزه داران در وقت سحر به امساك پرداخته و در پايان روز به
افطار بپردازد، و همين مسئله همه ساله تكرار مي شود. اما اين به تنهايي هرگز
كافي نيست چرا كه هدف اين نبوده كه مسلمانان فقط چند ساعتي از روز و چند روزي
از سال از خوردن و آشاميدن خودداري كنند بلكه در اين يك ماه بايد جهاد كنند،
جهادي پيگير و تلاشي مستمر در راستاي تهذيب نفس و اصلاح خويش. اين يك ماه كلاس
آموزش و تمرين آموخته ها است. كلاسي براي آزمودن فضائل اخلاقي و تلاش براي ترك
رذائل شيطاني و ضداخلاقي، كه از جمله اين فضائل است:
1- كنترل زبان
زبان نشانه عقل يا جهل انسان است و مايه عزت يا ذلت اوست.
از اينرو در روايات و احاديث اسلامي درباره كنترل اين موجود كوچك اما بسيار
خطرناك هشدارهاي فراواني داده شده است. و از پيامبر «ص» روايات متعددي رسيده كه
فرموده اند: سلامتي و راحتي انسان در حبس و نگهداري زبان اوست.(2) و يا اين كه
فرموده اند: تمام گرفتاري هاي انسان از زبان خودش است. (3) و يا اين كه امام
رضا(علیه السّلام) فرموده: سكوت و كنترل زبان نشانه دانايي است. (4) عبدالله
ثقفي گويد: به پيامبر عرض كردم كه بيشترين چيزي كه بر من مي ترسي چيست؟
پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) زبانش را به دست گرفته و فرمود: از
اين.(5) همچنين امير مؤمنان(علیه السّلام) در وصيتي كه به فرزند خود محمد بن
حنفيه داشت فرمود: زبان همانند سگ هار است. اگر آن را آزاد بگذاري تو را گاز
خواهد گرفت. بسا بر اثر كلمه اي كه انسان بر زبان جاري مي سازد، نعمتي را از
دست مي دهد. پس بر تو باد زبانت را كه همانند طلا و نقره است حفظ و پنهان كن
(6) از اين روست كه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با مهم شمردن اين امر،
در خطبه شعبانيه معروف خود در مدينه كه در آخر ماه شعبان ايراد فرمود، اين چنين
توصيه كرد: يعني اي گروهي كه خود را آماده ضيافت الهي نموده ايد، زبانتان را در
اين ماه كاملاً كنترل نماييد تا در محضر پروردگار خطايي از او سر نزند. (7)
2- كنترل چشم
دومين موردي كه ميهمان بايد در اين ضيافت الهي درنظر گرفته و رعايت
كند، كنترل چشم است.
پيامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره رعايت اين نكته مي فرمايد: و چشم
خود را فرو پوشانيد از آنچه كه نگاه شما به آن روا نيست. (8)
آري خداوند به بندگان چشم داده تا ببينند، اما نه اين كه بهر چيز و بهر كس نظر
كنند. چشم داده است تا راه خود را بيابند، به غذاي فكري و بدني خويش خوب نظر
بيفكنند و اين دستور اوست كه مي فرمايد: فلينظر الانسان الي طعامه (9)
با اين بيان مي توان گفت يك نگاه واجب داريم و اين همانست كه گفته شد. دوم نگاه
مستحب است كه در روايات به آن اشاره شده است. چنانچه فرموده اند: نگاه كردن به
صورت علي بن ابي طالب ، پدر، مادر، عالم، برادر ديني، امام عادل، قرآن، و كعبه
عبادت است. (10) و همچنين نگاه كردن به آب و طبيعت، و سبزه، گل و گياه باعث
زدوده شدن غم و غصه از انسان مي شود.
نگاه سوم آن كه از نظر شرع مقدس جايز نيست و آن نگاه به نامحرمان است و كنترل
چشم دربرابر آنها يكي از آداب و شرايط اين ميهماني بزرگ است و قرآن مجيد نيز در
آياتي تمام مسلمانان را به اين امر الهي فراخوانده و مرد و زن را از نگاه هاي
حرام و غيرشرعي به يكديگر برحذر داشته است.
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي فرمايند: روز قيامت تمام چشمها گريان
است مگر سه چشم، چشمي كه از ترس خدا گريه كند، چشمي كه از نگاه به نامحرم فرو
پوشانده شود، چشمي كه شب زنده دار باشد. (11)
3- كنترل شنوايي
همانگونه كه دربين انسانها يك نظام حقوقي نسبت به يكديگر حاكم است، بين
اعضاي يك انسان نيز حقوقي هست كه مي بايد به آن حقوق حتما توجه بشود.
امام زين العابدين(علیه السّلام) در رساله حقوق، ضمن پنجاه حقي كه بر يك فرد
مطرح مي فرمايد براي نفس و زبان و شنوايي و بينايي و دست و پا و شكم و غير آن
حقوقي را بيان كرده است.
حضرت درباره حقي كه شنوايي بر انسان دارد چنين فرموده: و حق السمع تنزيهه عن
سماع الغيبه ، و اما حق شنوايي اين است كه آن را از شنيدن غيبت و شنيدن هرآنچه
كه شنيدنش بر او حلال نيست، پاك و منزه ودور گرداني.(12)
بدون شك آن ميزباني كه غيبت و آواز و صداهاي محرك و مهيج قواي حيواني انسان را
تحريم كرده و به هيچ وجه حاضر نيست كسي را به حضور پذيرد كه از اين محرمات
پرهيز ننمايد و يا در ماه رمضان بخواهد خود را به اين مسائل مشغول كند.
پيامبر بزرگوار اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) ضمن خطبه شعبانيه خود به
سومين ادب از آداب اين ضيافت الهي اشاره نموده مي فرمايد: خود را از آنچه كه
شنيدنش بر شما حلال و جايز نيست دور بداريد. (13)
4- كنترل خشم
غضب و خشم يكي از حالات بسيار زشت انساني است كه باعث حركت روح حيواني
او مي شود، گاهي اين دخالت بحدي به پيش مي آيد كه قوه عاقله و فكر سالم انسان
را مي پوشاند. بدين جهت گفته اند كه غضب جنوني است كه يك مرتبه عارض مي شود. و
بسا كه مرگ ناگهاني هم در پي داشته باشد. مرحوم نراقي در وصف خشم و غضب از حكما
نقل كرده است كه: كشتي كه به گرداب افتاده و گرفتار موجهاي عظيم و بادهاي تند
شده باشد، به نجات نزديكتراست از كسي كه شعله غضبش به التهاب آمده باشد.» (14)
البته ناگفته نماند كه دو غضب داريم يكي ناپسند و مذموم و آن حالتي است كه
انسان را از حد اعتدال بيرون برد، و اما آن غضبي كه اختيار و مهارش در دست
انسان است و يا آن خشم براي رضاي خدا و يا براي دفاع از حق از او صادر شود نه
تنها اشكالي ندارد بلكه خشمي پسنديده است. اميرمؤمنان(علیه السّلام) فرمود:
هيچگاه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) براي دنيا به خشم نمي آمد، اما
هرگاه از براي حق به خشم مي آمد، احدي را نمي شناخت و غضبش آرام نمي گرفت تا حق
را ياري كند. (15)
و اخبار و احاديث فراواني در مذمت خشم ناپسند وارد شده و همه آنها دلالت بر اين
دارند كه ايمان را فاسد مي گرداند چنانكه سركه عسل را فاسد مي كند. (16)
امام جعفر صادق(علیه السّلام) مي فرمايد: غضب، دل مرد دانا را هلاك مي كند، و
كسي كه مالك قوه غضب خود نباشد مالك عقل خود نيز نيست. (17)
پس در اين ماهي كه افتخار حضور و شركت در ميهماني رب الأرباب را داريم بايد
علاوه بر كنترل چشم و گوش و زبان بر خشم خود نيز مسلط باشيم.
امام رضا(علیه السّلام) در سخني درباره فضيلت ماه رمضان چنين فرموده است: هركه
در ماه رمضان خشم خود را فرونشاند خداوند خشم و غضب خود را درباره اش در روز
قيامت فرو مي نشاند. (18)
5- پرهيز از محرمات
بسياري از گرفتاري هاي مردم در اثر نداشتن تقواي الهي و ترس از خداوند
در روز قيامت است. از اينرو به دام بسياري از گناهان از جمله روي آوردن به
محرمات مي افتند. بي پرده بايد گفت كه در حال حاضر كسي نيست كه با حرامهاي
خداوند آشنايي نداشته باشد مگر آن جاهل بي خبري كه اين دسته هم بسيار اندك مي
باشند، اما غالب مردم هم موارد حرام را مي دانند و هم از تأثير لقمه حرام در
زندگي آگاه اند.
و هيچ عاملي به اندازه تقوا و پرهيزكاري نمي تواند انسان را از اقبال بر محرمات
باز دارد. و در ماه رمضان در ماه ضيافت الهي هرچه تقواي يك روزه دار بيشتر شد
از محرمات فاصله خواهد گرفت. و در گفتگويي كه امام صادق با مفضل بن عمر داشت
درست بر همين نكته تكيه كرده و به او چنين فرمود: كم بودن عمل ولي همراه با
تقوا بهتر از عمل بسيار ولي تهي از تقوا است. گويد سؤال كردم: اين چگونه ممكن
است كه عمل بسيار باشد اما تقوا در بين نباشد. حضرت در پاسخ فرمود: آري نمونه
اش همانند كسي است كه همسايه را اطعام مي كند و به آنها ارفاق مي نمايد و
ديگران را به خانه اش دعوت مي كند، اما در كنار چنين كارهايي اگر دري از حرام
بر او بازشد وارد آن مي شود و اين معناي عمل بدون تقوي است. و در مقابل كسي كه
عملي اندك دارد اما اگر دري از حرام به رويش بازشد، هرگز وارد آن نخواهد شد.
(19)
و ماه رمضان ماهي است كه خداي مي خواهد بندگانش با چشمي پاك و دلي پاك تر به
سوي او روي آورند، موحدان و روزه داران بااجتناب از محرمات در اين ماه پرفيض و
رحمت براي هميشه از حرام فاصله بگيرند.
ابوسعيد خدري از پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل كرده كه فرمود: هر
بنده اي كه ماه رمضان را درك كند، پس اگر روزها را روزه بدارد و آزارش به
ديگران نرسد و چشم خود را از نامحرمان پوشاند، و از آنچه كه خداوند بر او حرام
كرده پرهيز نمايد، خداوند بهشت را بر او واجب مي گرداند. (20)
باميد روزي كه تمام بندگان خدا از اين فضاي معنوي بهره كاملي ببرند.
پانوشتها:
1- فضائل الأشهرالثلاثه ص95
2- ذرايع البيان ج 1 ص 6
3- همان
4- همان
5- همان ص 8
6- الاختصاص ص 223
7- فضائل الاشهر الثلاثه ص77
8- همان
9- سوره عبس آيه 24
10- سفينه البحار ج 2 ص596
11- بحارالأنوار ج 104 ص35
12- ذرايع البيان ص 206
13- فضائل الأشهر الثلاثه ص77
14- معراج السعاده ص 77
15- معراج السعاده ص 77
16- همان
17-همان
18-فضائل الأشهر الثلاثه ص97
19- سفينه البحار ج 1 ص244
20- فضائل الأشهر الثلاثه ص103
منبع:
مركز فرهنگ و معارف قرآن ،
از طريق
روزنامه کیهان ، پنجشنبه 30
شهريور 1385
