نماز عيد غدير عبادتى مستحب است كه فقهاء ـ رضوان الله عليهم أجمعين ـ در
كتابهاى فقهى از آن ياد كردهاند. در اين مقاله نگاهى گذرا به مسأله استحباب
نماز غدير در روايات و گفتار فقهاى نامدار شيعه مىافكنيم.
گفتار فقها
فقهاى شيعه در كتابهاى فقهى غالبا به اين مسأله پرداخته و در مورد اسحباب آن
فتوا دادهاند . شروع بودن آن در حدى است كه فقيه جاودانه صاحب جواهر متوفاى
1266ه.ق مىگويد: فلا خلاف احده فى هذه الصلاة بين قدماء الاصحاب و متأخريهم.
در اين نماز اختلافى ميان فقهاى قدم و جديد شيعه نديدم.1 شيخ مفيد(ره) متوفاى
413 ه در اين باره مىنويسد:
«فاذا ارتفع النهار من اليوم الثامن عشر من ذى الحجة فاغتسل فيه كغسلك للعيدين
و الجمعة و ألبس أطهر ثيابك و امس شيئا من الطيب ان قدرت عليه، و ابرز تحت
السماء، و ارتقب الشمس فاذا بقى لزوالها نصف ساعة او نحو ذلك فصل ركعتينى...»
(1)
هنگامى كه خورشيد در روز هجدهم ذى حجه بالا آمد، مانند غسل عيد قربان، عيد فطر
و روز جمعه غسل كن. بهترين لباسهايت را بپوش، اگر توانستى مقدارى عطر استعمال
كن، زير آسمان قرار بگير و مواظب خورشيد باش؛ وقتى نيم ساعت به زوال آفتاب باقى
ماند دو ركعت نماز بخوان.
.2 أبوالصلاح حلبى(ره) متوفاى 447 ه در اين مسأله مىنويسد:
«و من وكيد السنة الاقتداء برسول الله فى يوم الغدير، و هو الثامن عشر من ذى
الحجة الحرام بالخروج الى ظاهر المصر و عقد الصلاة قبل ان تزول الشمس بنصف ساعة
لمن تتكامل له صفات امامة الجماعة بركعتين يقراء فى كل ركعة منهما الحمد و سورة
الاخلاص عشرا و سورة القدر عشرا و آية الكرسى عشرا...» (2)
از سنتهاى سفارش شده پيروى از رسول الله(ص) در روز غدير، هجدهم ذىحجة، است.
پيروى از پيامبر اكرم(ص) با خروج از شهر و برگزار كردن نماز غدير در نيم ساعت
قبل از زوال خورشيد به وسيله كسى كه داراى شرايط امامت جماعت است، تحقق
مىيابد. نماز غدير دو ركعت است، در هر ركعت آن پس از حمد، ده بار سوره توحيد و
قدر و آية الكرسى خوانده مىشود.
.3 شيخ طوسى(ره) متوفاى 460 ه در اين باره چنين نوشته است:
«و يستحب أن يصلى الانسان يوم الغدير اذا بقى الى الزوال نصف ساعة بعد ان يغتسل
ركعتين، يقراء فى كل واحدة منهما الحمد مرة و قل هو الله أحد، عشر مرات، و آية
الكرسى عشر مرات، و انا انزلناه عشر مرات، فاذا سلم دعا بعدهما بالدعا
المعروف.» (3)
مستحب است انسان در روز غدير، نيم ساعت به زوال خورشيد مانده پس از غسل، دو
ركعت نماز به جاى آورد و در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه سوره توحيد، قدر و آية
الكرسى را تلاوت كند و بعد از سلام دعاى معروف را بخواند.
.4 قاضى ابنبراج طرابلسى(ره) متوفاى 481 ه مىنويسد: «هذا العيد هو اليوم
الثامن عشر من ذى الحجة فمن أراد هذا الصلاة فالافضل له أن يغتسل فى هذا اليوم
و يلبس أجمل ثيابه و يمس شيئا من الطيب و يبرز تحت السماء فأذا بقى من النهار
الى زوال الشمس مقدار ساعة او نحو ذلك صلاها ركعتين...» (4)
اين عيد همان روز هجدهم ذىحجة است. كسى كه مىخواهد در اين روز نماز عيد [عيد
غدير] بخواند بهتر است غسل كند، زيباترين لباسش را بپوشد، عطر بزند، در زير
آسمان قرار گيرد و حدود يك ساعت قبل از زوال خورشيد دو ركعت نماز به جاى
آورد...
.5 ابنزهره حلبي(ره) متوفاى 585 ه اين گونه نگاشته است:
«... و يستحب ان يصلى جماعة، أن يحجر فيها بالقراءة و ان يخطب قبل الصلاة خطبة
مقصورة على حمد الله و الثناء عليه و الصلاة على محمد و آله، و ذكر فضل هذا
اليوم و ما امر الله به فيه من النص بالامامة على أميرالمؤمنين(ع).» (5)
... و مستحب است اين نماز به جماعت خوانده شود، قرائت نماز با صدايى بلند باشد
و قبل از نماز، خطبه كوتاهى شامل حمد و ثناى الهى، صلوات بر محمد و آل محمد، و
فضيلت اين روز و مأموريت رسول خدا در انتصاب أميرمؤمنان به امامت ايراد شود.
6.مرحوم حلبى(ره) مىنويسد: ...و «صلاة يوم الغدير ركعتان و وقتهما قبل الزوال
ساعة ... و لو ابتدأ قبلها بخطبة مشتملة على الحمد و الثناء و الصلاة و الولاء
و الاعلام بفضيلة ذلك اليوم و ما خص الله به وليه من النص عليه بالامامة و
تشريفه بالولاية الموكدة عهدها على جميع الامة لكان اتم فضلا و أعظم أجرا.» (6)
نماز روز غدير دو ركعت و وقت آن نيم ساعت به زوال خورشيد است... و چنانچه قبل
از نماز در خطبهاى از حمد و ثناى الهى، درود بر پيامبر(ص)، دوستى اهل بيت(ع)
فضيلت آن روز و آنچه خدا به وليش اختصاص داده مانند امامت و تشرف به ولايتى كه
همه امت به پذيرش سفارش شدهاند ياد كند، از فضيلتى والا و پاداشى بزرگ
برخوردار است.
.7 سلار بنعبدالعزيز(ره)متوفاى463ه در كتاب «مراسم» چنين نوشته است:
«و هى من وكيدا السنن وقتها اذا بقى من الزوال مقدار نصف الساعة فى اليوم
الثامن عشر من ذى الحجة...» (7) اين نماز از سنتهاى مؤكد بوده، وقت آن نيم
ساعت قبل از زوال خورشيد روز هيجدهم ذىحجة است.
.8 علامه حلى(ره) متوفاى 726 ه مىنويسد: «هذه الصلاة تستحب فى هذا اليوم و
اشده تأكيدا قبل الزوال بنصف ساعة.» (8)
اين نماز در روز غدير مستحب است و نيم ساعت قبل از زوال خورشيد بر خواندن آن
تأكيد شده است.
او همچنين مىفرمايد: خدا به سبب هدايت، اكمال دين و اتمام نعمت منتى بر بندگان
دارد كه سپاس آن در روز غدير لازم است، بدين خاطر نماز عيد غدير را مستحب
شمردهاند.
.9 شهيد اول(ره) متوفاى 786 ه در «ذكرى» چنين نوشته است:
«و من الصلوات المستحبة صلوة يوم الغدير و هى مشهورة بين الاصحاب.» (9)
يكى از نمازهاى مستحبى، نماز روز غدير است كه بين أصحاب شهرت دارد. علاوه بر
اين او مىگويد:
و ثوابها مائة ألف حجة و عمرة و يعطى ما سأل. (10)
و پاداش اين نماز با هزار حج و عمره برابر است و هر چه [نمازگزار] درخواست كند
برآورده مىشود.
.10 مقدس اردبيلى(ره) متوفاى 993 ه مىنويسد:
«و المشهور بين الاصحاب جواز فعلها جماعة و ليس ببعيد، لعدم المنع من الجماعة
فى النافلة مطلقا بحيث يشملها ظاهرا و لا اجماع فيه، مع الترغيب فى الجماعة،
خصوصا فى هذه الصلاة فى هذا اليوم، و لانه يحصل النفع اكثر لحصول ثوابها لمن لم
يعرف هذه الايات بالاقتداء .» (11)
مشهور ميان أصحاب جواز خواندن نماز [عيد غدير] به جماعت است و اين سخن بعيد
نيست؛ زيرا خواندن نمازهاى نافله به جماعت منع مطلقى ندارد كه ظاهر اين مورد را
شامل شود و اجماعى نيز بر منع تحقق نيافته است. علاوه بر اين. جماعت در نمازها،
بخصوص در نماز اين روز، مورد تشويق شرع قرار گرفته است. از سوى ديگر به جماعت
خواند نماز عيد سود بيشتر را دارد، چون كسى كه با آيات آشنا نيست [توانايى
قرائت ندارد] پاداش بسيار مىيابد.
.11 محقق كركى(ره) متوفاى 940 ه در اين باره مىگويد:
«و صلاة الغدير ركعتان قبل الزوال بنصف ساعة يقراء فى كل ركعة منها الحمد و كلا
من التوحيد و القدر و آية الكرسى الى قوله (هم فيها خالدون) عشرا، جماعة فى
الصحراء بعد ان يخطب الامام بهم، و يعرفهم فضل اليوم فاذا انقضت الخطبة تصافحوا
و تهانوا.» (12)
نماز غدير دو ركعت است كه نيم ساعت قبل از زوال خورشيد خوانده مىشود، در هر
ركعت، پس از حمد، سوره توحيد، قدر و آية الكرسى، تا هم فيها خالدون، هر يك ده
بار خوانده مىشود . اين نماز پس از خطبه خطيب، كه فضيلت آن روز را بيان
مىكند، پس از پايان خطبه مردم به يكديگر دست داده، تبريك مىگويند.
.12 مرحوم نراقى(ره) متوفاى 1245 ه مىنويسد:
«و استحبابها مشهور بين الاصحاب قديما و حديثا و تدل عليه رواية العبدى و
غيرها.» (13) استحباب اين نماز بين أصحاب گذشته و حاضر مشهور است و روايت عبدى
و غير آن بر اين مطلب دلالت دارد.
مرحوم سيد محمد كاظم يزدى نيز در عروة الوثقى به اين مسأله اشاره مىكند و تمام
كسانى كه بر «عروة الوثقى» حاشيه نوشتهاند، از جمله مرحوم امام خمينى(ره) آن
را پذيرفتهاند .
روايات
به دو روايت در اين مسأله اشاره مىكنيم:
محدث جليل القدر شيخ حر عاملى(ره) متوفاى 1104 ه .ق در وسائل الشيعه بابى را به
استحباب نماز در روز غدير اختصاص داده، از امام صادق(ع) چنين نقل مىكند:
«محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بنالحسن الحسنى، عن محمد بنموسى الهمدانى،
عن على بن حسان الواسطى، عن على بنالحسينى العبدى قال: سمعت أبا عبدالله
الصادق(ع) يقول: صيام يوم غدير خم يعدل صيام عمر الدنيا ـ الى أن قال ـ و هو
عيد الله الاكبر و ما بعث الله نبيا الا و تعيد فى هذا اليوم و عرف حرمته؛ و
اسمه فى السماء يوم العهد المعهود و فى الارض يوم الميثاق المأخوذ و الجمع
المشهود؛ و من صلى فيه ركعتين يغتسل عند زوال الشمس من قبل أن تزول مقدار نصف
ساعة... عدلت عندالله عزوجل مأئة ألف حجة، و مأئة ألف عمرة، و ما سال الله عز و
جل حاجة من حوائج الدنيا و حوائج الاخرة الا قضيت كائنا ما كانت الحاجة.» (14)
محمد بن حسن با سندش از حسين بن حسن حسنى از محمد بن موسى همدانى از على بن
حسان واسطى از على بنحسين عبدى نقل كرده است كه گفت: از امام صادق(ع) شنيدم،
فرمود: روزه روز عيد غدير با روزه تمام عمر دنيا برابر است [و سخن را ادامه
داد] تا آنكه فرمود: غدير عيدالله أكبر است، خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد
مگر آنكه اين روز را برايش عيد قرار داد و حرمتش را به وى شناساند.
غدير در آسمان «روز عهد معهود» و در زمين «روز ميثاق گرفته شده و جمع مشهود»
نام دارد . كسيكه در اين روز نيم ساعت قبل از زوال خورشيد دو ركعت نماز بخواند
و قبل از آن غسل كند... نزد خداوند پاداشى برابر با هزار حج و هزار عمره خواهد
داشت و خواستهاى دنيايى و آخرتىاش برآورده مىشود.
ايرادهايى كه بر حديث وارد شده، چنين است:
.1 اشكال مرحوم عاملى شيخ طوسى اين روايت را در «تهذيب الاحكام» (15) نقل كرده
و مرحوم عاملى در «مدارك الاحكام» (16) سند آن را ضعيف دانسته است. هر چند اين
بزرگوار عامل ضعف را بيان نكرده، ولى احتمال دارد كه به خاطر وجود على
بنالحسين العبدى در سلسله راويان روايت را ضعيف شمرده باشد چون در كتب رجال به
وى اعتنايى نشده است.
.2 اشكال مرحوم صدوق(ره) مرحوم صدوق(ره) به خاطر حضور محمد بنموسى همدانى در
سند روايت آن را ضعيف مىداند و مىگويد: خبر نماز روز غدير خم و پاداش كسى كه
در آن روزه بگيرد به طريق محمد بنموسى همدانى نقل شده است. شيخ ما محمد بنحسن
بنالوليد، محمد بنموسى را مورد اعتماد نمىدانست و هر كه در نقل روايت مورد
تصديق و تاييد استادم قرار نگيرد نزد من متروك و غير قابل اعتماد است.
پاسخ به اشكالها
فقهاى بزرگوار ما اين موارد را از طريق تسامح در ادله سنن حل كردهاند. چنانكه
مرحوم صاحب جواهر مىگويد: و أنت خبير بما فيه، خصوصا و الحكم استحبابى؛ (17) و
تو از ضعف كلام (صدوق) آگاهى، بخصوص كه اين مسأله از احكام استحبابى است.
مرحوم صاحب حدائق (ره) مىنويسد: ظاهرا اين أخبار و آنچه كه به تسامح در ادله
سنن شهرت دارد سبب شده است كه اين نماز ميان قدما و متأخران مشهور شود و سخن
صدوق و استادش محمد بنحسن بنوليد مورد توجه قرار نگيرد. حديث دوم از داود
بنكثير از أبى هارون عبدى از امام جعفر صادق(ع) نقل شده است بر اساس اين
روايات امام ششم(ع) فرمود: كسى كه در آن روز دو ركعت نماز به جاى مىآورد
مىتواند نماز را در هر وقتى بخواند، [ولى] بهتر است كه نزديك زوال خورشيد
باشد [زيرا] آن ساعتى است كه امير مؤمنان(ع) در غدير خم به عنوان پرچمدار
(رهبر) مردم معرفى شد [نيز] همان ساعتى است كه مردم سمت آن جايگاه نزديك
مىشدند . پس [بهتر است] در اين وقت دو ركعت نماز بگذارد آنگاه سجده كرده صد
مرتبه شكرالله بگويد و بعد از نماز دعايى را كه وارد شده است بخواند.
پى‌نوشت‌ها:
1ـ المقنعه.
2ـ الكافى فى الفقه، ص .160
3ـ النهاية، ص 141؛ المبسوط، ج 1، ص .132
4ـ الهمذب، ج 1، ص .146
5ـ غنية النزوع، ص .108
6ـ همان كتاب، ص .106
7ـ المراسم، ص .81
8ـ منتهى المطلب، ج 1، ص .36 رك: تحرير الاحكام، ص 48 و نهاية الاحكام، ج 1، ص
96 و ارشاد الاذهان، ج 1، ص 267 و تبصرة المتعلمين ، ص .34
9ـ ذكرى الشيعة، ص .254
10ـ البيان، ص .216
11ـ مجمع الفائدة و البرهان، ج 3، ص .32
12ـ جامع المقاصد، ج 2، ص .485
13ـ مستند الشيعة، ج 6، ص .380
14ـ وسائل الشيعة، ج 8، ص 89؛ مستدرك الوسائل، ج 6، ص .273
15ـ تهذيب الاحكام، ج 3، ص .143
16ـ مدارك الاحكام، ج 4، ص .210
17ـ جواهر الكلام، ج 12، ص .215
18ـ وسائل الشيعة، ج 8، ص .90
منبع: مجله كوثر شماره 2
