در تاريخ ايران شاهد وقايع
تأسف‌باري مي‌باشيم، وقايعي كه در اثر بي كفايتي پادشاهان
رخ داده بالاخص در دوران قاجار، از قبيل اعطاي امتيازات و
سرمايه‌هاي مملكت به بيگانگان. ناصرالدين شاه يكي از
پادشاهاني بود كه به دليل اسراف و تبذير خود و درباريان و
استقراض از خارجه به اين امر مبادرت مي‌ورزيد، وي در تاريخ
28 رجب 1308هـ . ق. امتياز انحصار توتون و تنباكو را به
مدت 50 سال به سرگرد جرالد اف. تالبوت يكي از نزديكان
سالسبوري نخست‌وزير انگلستان اعطا نمود و در عوض رشوه‌هايي
به نامبرده و اطرافيانش از جمله امين‌السلطان صدراعظم و
كامران ميرزا نايب‌السلطنه پرداخت شد. پس از انعقاد
قرارداد مردم ايران به مخالفت پرداختند و از مراجع ديني در
اين باره كمك خواستند، آيت‌الله ميرزا محمدحسن شيرازي حكم
حرام بودن استعمال توتون و تنباكو را صادر نموده و آن را
به منزله محاربه با امام زمان (عج) دانست و بالاخره در اثر
حمايت بي شائبه مردم از فتواي مزبور و قطع ايادي اجانب در
ايران شاه مجبور به لغو امتياز شد.
از ميان اسناد موجود در رابطه
با تحريم تنباكو 12 صفحه گزينش شده است كه حاكي از استفتا
از آيت‌الله ميرزاي شيرازي، صدور حكم مذكور از سوي نامبرده
و تأييد آن توسط شيخ فضل‌الله نوري و حمايت مردم از اجراي
حكم است. ناصرالدين شاه نارضايتي خود را از مبارزات مردم
در تلگرافي به ظل‌السلطان علناً گوشزد مي‌نمايد و در صورت
عدم همكاري مردم با كمپاني موردنظر تهديد به اتخاذ تصميم
ديگري مي‌نمايد نهايتاً مجبور به لغو امتياز مي‌شود و
ناصرالملك را مأمور رسيدگي به خسارات كمپاني رژي مي‌نمايد،
ميرزاي شيرازي بلامانع بودن استفاده توتون و تنباكو را
منوط به رفع امتياز اعلام مي‌كند.
|
 |
 |
|
[224 و 221-
ق]
استفتاء از
آيت‌الله محمدحسن شيرازي در
مورد
كشيدن قليان و حكم نامبرده در حاشيه نامه
مبني
بر حرام بودن استعمال توتون و تنباكو به هر صورت
ممكن |
|
 |
|
[101154- ق]
نامه‌اي
به ظل‌السلطان درباب مسائل مختلف از جمله مختل شدن
عمل انحصار تنباكو
به دليل وجود حكم حرام بودن
استعمال آن |
|
 |
 |
|
[229 و 228
– ق]
نامه‌اي
مبني بر ضرورت اجراي حكم شرعي آيت‌الله ميرزا حسن
شيرازي
در
مورد تحريم استعمال تنباكو جهت قطع ايادي بيگانگان |
|
 |
 |
|
[102337 و
102215- ق]
تلگراف
ناصرالدين شاه به ظل‌السلطان
دائر
بر اظهار تعجب از تحريم استعمال
تنباكو
و مخالفت مردم با بانك و بيگانگان
و
تهديد مردم به اتخاذ تصميماتي ديگر در
صورت
دخالت در امور كشور |
|
 |
|
[101562-
ق]
تلگراف
امين‌السلطان صدراعظم ناصرالدين شاه مبني بر لغو
امتياز انحصار تنباكو |
|
 |
 |
|
[1- ق]
استفتاء از
آيت‌الله ميرزا محمدحسن شيرازي درباره استعمال
تنباكو و يا رفع امتياز، همراه با پاسخ نامبرده در
حاشيه نامه مبني بر حرام بودن آن به هر شكل و عدم
منع آن در صورت لغو امتياز، و تأييد حكم توسط شيخ
فضل‌الله نوري |
[220- ق]
جوابيه
آيت‌الله ميرزا محمدحسن شيرازي دائر بر لغو منع
استعمال تنباكو در صورت رفع امتياز آن |
|
 |
 |
|
[50 و
12449- ق]
رونوشت
تلگراف سالسبوري درباره
مذاكرات
خود با ناصرالملك مأمور
رسيدگي
به خسارات كمپاني رژي
راجع
به عدم توانايي دولت ايران د
ر پرداخت
اقساط در صورت استقراض از خارج
|
منبع: موسسه مطالعات تاريخ
معاصر ايران
