چكيده:
به غير از اعجاز بياني، علمي، تشريعي و عددي كه دربارة آنها سخن بسيار گفته
شده است با گذر زمان سرچشمه‌هاي شگفت انگيز و اعجازهاي جديد قرآن كريم بر بشر
هويدا مي‌شود كه همه‌اينها بيانگر لايتناهي بودن آن است و هر زمان و دوره‌اي
احتمال كشف بُعد و حقيقتي تازه از قرآن مي‌رود.
يكي از جنبه‌هاي اعجاز قرآن كه مورد توجه قرار نگرفته
است در اصوات و آواي قرآن نهفته است. مقاله حاضربه وجود تاثيرات شگفت انگيز
موسيقي و صوت حاصله از قرائت آيات و سور قرآن كه در خواننده و شنوندگان آن بدون
در نظر گرفتن معاني و محتواي ارزشمند آن ايجاد مي‌شود ، پرداخته است اين موسيقي
در تار و پود الفاظ و تركيب درون جمله‌ها نهفته است كه با احساس نا پيدا و قدرت
متعال ادراك مي‌شود.
قرآن كريم، بزرگ معجزة حضرت ختمي‌مرتبت, گنجي است
بي‌پايان كه با ظهور اسلام بر ايشان نازل شد. با گذر زمان، پياپي سرچشمه‌هاي
شگفت و تازه‌اي از اين كتاب آسماني كشف مي‌شود تا بشر تشنة رشد و تعالي از آنها
بنوشد. همواره آيه‌ها و نشانه‌هاي جديدي كه گواه وجهه آسماني قرآن و تأكيد
كنندة لايتناهي بودن اين سروش خداوندي است، رخ مي‌نمايد.
اگر اين آيات و نشانه‌ها را اعجاز قرآن بخوانيم تاكنون
ابعاد مختلفي از اعجاز قرآن كشف شده است كه اغلب كتاب‌هاي علوم قرآني بخشي از
صفحات خود را به بيان اين اعجاز اختصاص داده‌اند.
مهمترين ابعاد اعجاز قرآن را به شرح زير مي‌توان برشمرد:
1ـ اعجاز بياني
الف - گزينش كلمات
ب - سبك و شيوه بيان
ج - نظم آهنگ قرآن
د - وحدت موضوعي يا تناسب معنوي آيات
و - نكته‌ها و ظرافتها
2ـ اعجاز علمي
الف - چگونگي گردش آسمانها و زمين
ب - نقش كوهها و استواري زمين
ج - دشواري تنفس با افزايش ارتفاع
د - آب؛ منشاء حيات
و - پوشش هوايي حافظ زمين
3ـ اعجاز تشريعي
الف - معارف احكام
ب - صفات جمال و جلال الهي
ج - قدرت مقام انبياء
د - جامعيت احكام اسلامي1
4ـ اعجاز عددي
الف - تساوي در تكرار كلمات دنيا و آخرت
(هر كدام 115 بار)
ب - تساوي در تكرار كلمات حيات و موت
(هر كدام 71 بار)
ج - تكرار كلمه يوم 365 بار (به تعداد روزهاي شمسي)
د - تكرار كلمه سجده و مشتقات آن 34 بار (برابر ربا مجموع سجده‌هاي 17 ركعت
نماز واجب و 34 ركعت نماز مستحب شبانه روزي)2.
پر واضح است كه معجزات كشف شده به صورت يك جا به دست
نيامده و گذر زمان، لطف خداوند، نكته سنجي و دقت جمعي از گذشتگان بوده كه
موجبات استخراج و ارائه‌اين رموز را فراهم نموده كه البته در احاديث و روايات
بزرگان اسلام نيز به كرات بر لايتناهي بودن اين كتاب آسماني و دامنه‌هاي شگفتي
آن و عدم تعلق آن به دوره و زماني خاص اشاره گرديد.
اميرالمؤمنين علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: »قرآن داراي ظاهري زيبا و باطني ژرف
و عميق است، شگفتيهاي آن جاودانه است و پرده‌هاي ظلمت جز با آن كنار نمي‌رود«3
همچنين امام رضا عليه‌السلام مي‌فرمايند: »خداوند قرآن را براي زمان خاص و
افراد مخصوص قرار نداده است و لذا در هر زماني اين قرآن جديد و تازه خواهد
بود«.4
حال با استناد به‌اين احاديث و داشته‌ها اين نتيجه به دست مي‌آيد كه در هر زمان
و دوره‌اي احتمال برداشته شدن پرده‌اي ديگر از رموز شگفت‌آور و انسان‌ساز اين
كتاب آسماني و به بيان ديگر كشف بُعد تازه‌اي از اعجاز آن وجود دارد.
به نظر مي‌رسد يكي از ابعاد اعجاز قرآن كه تاكنون مورد توجه بايسته قرار نگرفته
است، اعجاز نهفته در اصوات و آواي قرآن است. يعني احتمال وجود تأثيرات پيچيده و
شگفت‌آور ناشي از موسيقي و صوت حاصله از قرائت آيات و سور قرآن كه در خوانندگان
و شنوندگان ايجاد مي‌شود؛ تأثيراتي كه از پس صوت و كلام حاصله از تلاوت آيات
قرآن و موسيقي دلنشين حاصل از آن پديد مي‌آيد و نه از پس معاني و محتواي
ارزشمند گنجانيده در آن؛ تأثيراتي از پس ساختار، و نه محتوا.
يك نوع موسيقي دروني در كلام قرآن وجود دارد كه احساس شدني است، اما تن به
تشريح نمي‌دهد. اين موسيقي در تار و پود الفاظ و در تركيب درون جمله‌ها نهفته
است و فقط با احساس ناپيدا و با قدرت متعال ادراك مي‌شود.5
به طور كلي صوت و موسيقي داراي تأثيراتي ظريف در عين حال عميق و شگفت آور بر
انسان‌هاست. اصوات داراي تأثيراتي بر روح و روان و حتي جسم همة مخلوقات از
انسانها گرفته تا حيوانات و گياهان مي‌باشند و اگر آدمي‌عالِم به‌اين تأثيرات
باشد با به كارگيري درست اصوات و موسيقي در زندگي خود، آرامش، سلامت روح و جسم،
رشد و تعالي خود را از اين سرچشمه بر مي‌گيرد.
تأثيرات موسيقي نه تنها بر موسيقي‌دانان و افراد تحصيل كرده در اين زمينه، بلكه
بر تمامي‌افرادي كه در معرض شنيدن آن قرار بگيرند و به آن گوش فرا دهند، ايجاد
مي‌شود.
طبيعت آدمي‌به طور كلي، مسير آهنگين زندگي را مي‌پيمايد و موسيقي به نوعي در دل
زندگي مستتر است.6
شكسپير مي‌گويد: طلسم نغمه‌ها، حتي سينه‌هاي وحشي و دور از احساس را سحر مي‌كند
و به آرامش مي‌كشد7
امروزه، تأثيرات رواني موسيقي در ايجاد تغيير حالت، بالا بردن ميزان دقت،
هماهنگي بخشيدن به رفتار و كردار و تكامل سطح فكر و فرهنگ، ثابت شده است.8
موسيقي آنقدر مؤثر است كه مي‌تواند سلامت را به خطر بياندازد و يا موجب بهبود
آن شود، موسيقي باعث تمركز حواس و انديشه مي‌شود و براي برقراري ارتباط زميني و
آسماني بسيار مورد استفاده قرار گرفته و مي‌گيرد. 9
انسانها با شنيدن صداي وزش باد كه از لا به لاي درختان مي‌وزد، شنيدن طنين
امواج عظيم دريا، شنيدن صداي جريان آبشارها يا صداي چك چك باران، در اعماق وجود
خويش احساس لطيفي را تجربه مي‌كنند. اين صداها اصوات هستي هستند كه در دل طبيعت
نغمه‌هاي پاك رباني را زمزمه مي‌كنند و از اين رو است كه در جان انسان چنين
نواي روح بخشي دارند. هنگامي‌كه آواي طبيعت در گوشها طنين مي‌افكند، در دل سرور
عميق همراه با آرامش پديدار مي‌گردد.10
يك موسيقي درست و روح نواز در خدمت عرفان و كمال آدمي‌است و او را داناتر
مي‌نمايد و بسياري از سؤالات ناخودآگاه او را حل مي‌كند.11 استفاده از موسيقي
براي ايجاد تأثيرات روحي و رواني در جهت تعالي در بسياري از فرقه‌هاي مختلف
يافت مي‌شود كه از جملة آنان به موبدان چيني، بودائيان هند و قبايل مختلف
آفريقايي و... مي‌توان اشاره نمود.
همچنين فرقه‌هاي ديگر نيز از جمله صوفيان، دراويش در خانقاه‌ها و منازل و معابد
و موبدان زرتشتي معتقد بودند، از طريق موسيقي و نغمات موزون مي‌توان سريع‌تر به
خالق رسيد و روح را به آرامش رساند و در اين طريق نيز تا حد زيادي موفق بودند و
دراويش و صوفيان در فصول و زمانهاي خاصي به اجراي مراسم و ادعيه مي‌پرداختند
كه‌اين ادعيه و مناجات با ريتم و آهنگ و صوت و لحن خاصي همراه بود12. سخن در
درستي و نادرستي بهره‌گيري از موسيقي نيست، بلكه ذكر اين نمونه‌ها نشان دهنده
توان تأثيرگذاري موسيقي بر روان آدمي‌است.
صوت زيبا و لحن نيكو به خودي خود محرك است و از اين
حربه در طول تاريخ، به عناوين مختلف انسانها سود جسته‌اند چه در جهت حسن امور و
چه اعمال مقبوح و ناپسند. حتي انسانها از طريق اصوات و آوازهاي خود حيوانات
اهلي را به حركت و يا خوردن و آشاميدن وا مي‌داشتند و اين يك واقعيت انكار
ناپذير در تأثير صوت و آواز بر مستمع است. 13
اصوات انرژي‌دار غالباً در تركيب با حروف يا كلام تجلي
مي‌يابند و به اوج قدرت مي‌رسند و در جهت اهداف مد نظر مورد استفاده قرار
مي‌گيرند. همانطور كه در بسياري از فرقه‌ها، از گذشته‌هاي دور تاكنون اين صوت
كلامهاي ويژه كه به شكلي آهنگين قرائت مي‌شدند حامل انرژي‌هاي قدرتمند و
شگفت‌آوري براي آنان بودند. اين در حالي است كه موسيقي تنها و بدون كلام كمتر
ظرفيت گنجاندن انرژي‌ها را در خود داراست و اين تلفيق صوت و كلام است كه به
صورتي جادويي تأثيرات مافوق حواس پنجگانه بشر را ايجاد مي‌كند، و قابليت ايجاد
انرژي‌هاي شگفت‌آور را داراست. نمونه‌هايي از تلفيق صوت و كلام و بهره‌گيري از
انرژي‌هاي قدرتمند آن را در اذكار قبايل آفريقايي، طريقت تاي چي چوان (از چين)،
يوگايي‌ها، زرتشتيان و ذكر آمين مسيحيان و مسلمين و حتي در زندگي روزمره امروزي
مثل آرامش ناشي از نغمة لالايي براي كودكان و... مي‌توان يافت.
براي نمونه، در مطالعاتي كه اخيراً انجام شده و در مجلة پيشگيري (prevention
magazine) آمده است، تأثيرات نواي موسيقي را در بهتر شدن آهنگ موسيقي تنفسي
نوزادان زودرس نشان داده است. بنابراين تحقيق محققان در بخش مراقبتهاي ويژه
نوزادان (ICU)، دو گروه از اين نوزادان زودرس را انتخاب كرده و در گوش‌ها‌ي يك
گروه از اين نوزادان گوشي‌هاي كوچكي گذاشتند و از آن زمزمه موسيقيايي لالايي
پخش مي‌كردند. محققان مشاهده كردند كه وقتي موسيقي پخش مي‌شد. نوزادان ميزان
بيشتري از اكسيژن در خونشان داشتند و همين طور ضربان قلب و سرعت تنفسشان به
نسبت گروه دوم كه فقط وزوز دائم دستگاههاي كنترل پزشكي را به همراه صداي
زمينه‌اي ديگر كه در بخش وجود داشت مي‌شنيدند به حد طبيعي نزديك‌تر بود14.
از مثالهايي كه در تأييد تأثيرات شگرف صوت و كلام بر آدمي‌قابل بيان است
بكارگيري آن در تاي چي چوان (يك طريقت چيني) است. آنها معتقدند براي نوراني شدن
ابتدا بايد جسم را متعادل (بالانس) نمود تا گردش انرژي به درستي در آن صورت
بگيرد و يكي از راه‌هاي متعادل نمودن ميزان انرژي بدن استفاده از صوت است.15
آنها براي متعادل نمودن بدن از نرمش‌ها و تمرين‌هاي مختلف و خاصي استفاده
مي‌كنند و در مواردي براي سلامت بخشيدن و بهبود عملكرد اعضايي از بدن از تلفيق
صوت و كلام و تكرار و قرائت آن استفاده مي‌نمايند.
بعضي از انواع صوتهاي خارج شده از دهان شخص مي‌تواند بر جريان انرژي تأثير
بگذارد. به طور كلي انسان در حالت ناراحتي يا بيماري و شرايط استرس از خود
صداهايي خارج مي‌سازد. اين اصوات باعث مي‌شوند كه فشارهاي وارده بر اندام داخلي
از طريق شش‌ها كاهش يابند. در بررسي‌هاي به عمل آمده مشخص شده كه اصوات مختلف
بر روي ارگان‌هاي مختلف بدن تأثير مي‌گذارند و نيز بلندي و كوتاهي صوت، اثرات
مختلفي روي ارگان مربوطه دارد. شش صوتي كه در جدول زير ارائه شده، اثرات مخصوص
به خود را روي ارگان‌هاي مربوطه دارند. هر كدام از اين شش صوت بايد با يك بازدم
ممتد از حنجره خارج شوند 16
صوت He Hu Si Xu Chui
ارگان قلب طحال شش كبد كليه
آنها معتقدند با قرائت اصوات بالا با تمركز و آرامش, با هر صوتي مي‌توان قسمت
حساس به آن صوت را در بدن (كه در بالا اشاره شده) تحريك نمود و بر آن تاثير
سلامتي گذاشت.
مثال بالا بكارگيري صوت و كلام براي سلامتي جسم و كسب آرامش بود در حالي كه در
فرقه‌هاي مختلف ديگر از صوت و كلام در جهت تعالي بخشيدن به روح نيز استفاده‌هاي
فراواني مي‌شود و از صوت و كلام در جهت كسب كمالات و انرژي‌هاي مثبت بيشتر
استفاده مي‌شود.
به عنوان نمونه از جمله فرقه‌هايي كه از صوت و كلام در جهت رشد و تعالي روح
استفاده مي‌كنند به يوگا اشاره مي‌كنيم. تأكيد مي‌شود ذكر اين نمونه‌ها به
منزله داشتن نگاهي همدلانه به همة جوانب مكتب‌ها و ورزش‌هايي مانند يوگا نيست،
بلكه مراد اين است كه فضائي مناسب براي نشان دادن توجه بيشتر به تأثير اصوات
موسيقيايي بر كمال نفس فراهم آيد تا بتوانيم به محور اصلي بحث يعني اعجاز صوتي
قرآن بپردازيم. در يوگا اعتقاد بر اين است كه عشق پروردگار به سوي مخلوقات به
وسيلة صوت (Nada) جريان مي‌يابد. آنها مي‌گويند صوت آسماني ابتدا به اصوات حاوي
انرژي تبديل شده سپس اين اصوات انرژي‌دار به شكل تركيب حروف عيني كلام تجلي
قابل شنيدن براي همگان مي‌يابند. اين كلامهاي ويژه حامل آگاهي و انرژي خاصي
هستند كه نزد عارفان هندي به نام مانترا (صوت مقدس) شناخته مي‌شوند.
در كتاب‌هاي باستاني ودا (سرودهاي الهي) به هجاي مقدس "اوم" به عنوان اولين و
بالاترين مانترا اشاره شده است. آنها معتقدند اين آوا كه مادر همة اصوات است در
باطن همة مخلوقات به صورت پنهان مستقر مي‌شود. به دليل ويژگي‌هاي منحصر به فرد
ذكر اوم، ذكر دائمي‌و هموارة اين آواي مقدس به رشد آگاهي و فراهم ساختن شرايط
اداراكي مناسب براي شناخت ذات الهي مي‌انجامد.
اين ذكر عظيم از تركيب سه صداي آ (A)، او (ع) و ميم (M) تشكيل شده است و
نمايانگر سه حوزة فعاليت رباني: ايجاد، حفظ و فنا مي‌باشد. در عرفان يوگا به
اين نكته اشاره شده است كه طنين قرائت صحيح ذكر اوم بسيار بسيار مهم است.
فلسفه يوگا حالت هوشياري انسان را به چهار سطح آگاهي تقسيم مي‌نمايد:
1ـ سطح آگاهي در هوشياري (حواس پنجگانه يا خود آگاهي).
2ـ سطح آگاهي در رويا (هوشياري نسبي حواس يا نيم آگاهي).
3ـ خواب عميق يا عدم هوشياري (حواس ظاهري يا ناخود آگاهي).
4ـ آگاهي فرا حِسي (هوشياري برتر).
در ميان چهار حالت بالا تنها آخرين حالت است كه قرار گرفتن در آن درك ذات مقدس
خداوندي را براي افراد امكان پذير مي‌سازد. هنگام قرائت آواي اوم، هر چهار سطح
آگاهي در ذهن انسان فعال مي‌شود. طنين آ (A) با سطح اول آگاهي، او (ع) با سطح
دوم آگاهي، طنين ميم (M) با سطح سوم آگاهي و سكوت ايجاد شده در انتهاي قرائت
ذكر اوم با سطح چهارم آگاهي ارتباط دارد. در شيوه درست خواندن مجموعة اصوات اين
ذكر مقدس، بايد صوت آ (A) از نظر زماني طولاني‌تر از صوت او (ع) و طنين صداي
ميم (M) از هر دوي آنها كشيده‌تر توليد شود. اگر ذكر اوم به درستي خوانده شود
در پايان قرائت صوت ميم، هيچگونه توان باز دم در ريه‌ها باقي نمي‌ماند، و اين
امر باعث ايجاد نوعي سكوت يا حبس بازدم خواهد شد. در رسوم عرفان يوگا، هدف از
تكرار اين ذكر دستيابي به آگاهي و رهايي از جهالت و ناداني است. ذكر اوم از نظر
يوگايي‌ها تنها به گذشته تعلق ندارد، علم امروزي نيز به تازگي كشف كرده است كه
ذكر اوم ميزان تمركز فكر و آرامش عمومي‌روان را به صورت چشمگيري بهبود مي‌بخشد
و تداوم گفتار اين ذكر ظرفيت شش‌ها را نيز افزايش مي‌دهد.17
همان طور كه اشاره گرديد در يوگا با بكارگيري صوت و
كلام تاثيرات فراواني در جهت كسب انرژي‌هاي مثبت كائنات و كمالات انسانها ايجاد
مي‌شود. آنها به جز واژه‌هايي تكي از عبارات بلندتري كه به زبان هندي سروده شده
نيز استفاده مي‌كنند كه از آنها به عنوان سرودهاي الهي ياد مي‌كنند. آن سرودها
با وجود طولاني بودن توسط يوگي‌ها قرائت و تكرار مي‌شود و از تكرار آنها در جهت
كسب فضايل، انرژي‌هاي مثبت و رشد و تعالي استفاده مي‌شود. نمونه‌اي از آن
سرودهاي الهي عبارتست از:
- Aum Bhur Bhuva: Swaha tat Savitun VarenYama Bhargo Devashya Dimahi Diya
Yonah PrachoDayat.
معني عبارت بالا عبارتست از: آن نوري كه باعث درخشش آگاهي ما مي‌شود آن را
ستايش مي‌كنيم و آن نور در زمين، برزخ و بهشت نيز مطرح است و همراه ماست.
قرائت اين سرود كاملاً قانونمند است و يوگايي‌ها براي فراگيري چگونه صحيح
خواندن آن بارها در كلاس‌هاي خود از زبان استاد و يا روي نوارهاي پر شده به
شيوه قرائت درست آن گوش داده و تكرار مي‌كنند تا فرا گيرند. قرائت صحيح اين
سرود با كشش‌ها و مكث‌هايي همراه است كه رعايت كردن آن قواعد براي بهره‌مندي از
تاثيرات ارزنده‌ان سرود در اثر تكرار جداً لازم است. فوايدي كه از طرف اساتيد
بزرگ يوگا براي تكرار كنندگان اين ذكر به صورت صحيح مطرح گرديده بدين شرح است
كه اين سرود مولد ارتعاشي است كه به پاكسازي تمام انرژي‌هاي مزاحم ذهن و جسم
خوانندگان و شنوندگان مي‌انجامد و جالب اين كه بجز پاكسازي درون فردي به
پاكسازي محيطي نيز مي‌پردازد. يعني محيطي كه در آن اين سرود قابل شنيدن باشد
(به صورت زنده يا از روي نوار پر شده) در اثر تكرار از انرژي‌هاي منفي تهي و
سرشار از انرژي‌هاي مثبت مي‌گردد. قرائت صحيح آن در محيط براي بيماران نيز
بسيار مناسب است. شايان ذكر است كه به فرمودة بزرگان يوگا اين تاثيرات ناشي از
تكرار صحيح صوت و كلام آنهاست نه معناي آنها. بديهي است كه اگر كسي حتي معناي
اين سرودها و عبارات را نداند ولي به صورت صحيح به قرائت يا گوش فرا دادن به
آن بپردازد متاثر از قدرتهاي آن خواهد شد، و اگر فردي هم معناي آن را درك كند
ولي به قرائت عيني و صحيح عبارت نپردازد و معناي آن را به زبانهاي ديگر بخواند
از اين تاثيرات بهرمند نمي‌شود.18
تلفيق صوت و كلام مقوله‌اي اسرارآميز و پيچيده است كه در جهان اسلام و ايران
كمتر شاهد تحقيقات بنياني راجع به آن بوده‌ايم و اين در حالي است كه احتمال
وجود آيات و سور بسياري در قرآن قابل پيش‌بيني است كه در صورت قرائت صحيح،
ايجاد ارتعاشات صوتي و در نهايت حصول انرژي‌هاي مثبت قابل كسب براي انسانها را
دارا باشد كه فراتر از حواس قابل درك و فهم مي‌باشد. البته فضائل و فوائد قرائت
برخي آيات و سور قرآن مورد توجه مسلمانان مي‌باشد كه از جمله آانان مي‌توان به:
آية‌الكرسي (آيات 257-255سوره مباركه بقره)- آية: وجعلنا من بين ايهديهم....
(آية 9 سوره يس)- آية: امن يجيب المضطر اذا... (بخشي از آية 62 سوره نمل) اشاره
كرد ـ همچنين ذكر نمونه‌اي زير خالي از لطف نيست:
ـ قدرت شفابخشي تكرار سوره حمد19: دوري از فقر، قدرت بخشي به حافظه، بهره‌مندي
از توفيقات الهي و فزوني روزي در نتيجة قرائت سوره واقعه20، توصيه به قرائت
سوره ماعون با صداي بلند در نماز عشاء براي در پناه خداوند بودن تا صبح21.
اما هنوز توجهي بايسته به تأثيرات بر زبان جاري ساختن الفاظ قرآن نشده است گر
چه در تحقيقات اندك به جنبة اعجازي شنيدن آيات قرآن پرداخته شده است.
گروهي از پژوهشگران و پزشكان كشورمان در سال 1382 اقدام به آزمايشات و تحقيقات
جالبي نمودند. آنان طي اين آزمايش 40 بيمار همسان كه نياز به عمل جراحي داشتند
را به دو دسته مساوي تقسيم نمودند. در روز عمل براي يك گروه از آنها از صبح زود
تا لحظة عمل كه بعد از ظهر همان روز بود به پخش تلاوت آيات قرآن در اتاقشان
پرداختند و براي گروه دوم اين كار را صورت ندادند و صداي عادي محيط بيمارستان
در اتاق آنها به گوش مي‌رسيد. سپس در هنگام عمل نتايج متفاوت و جالبي براي
پزشكان و پژوهشگران حاصل آمد. گروهي كه از صبح در معرض شنيدن قرائت آيات قرآن
در اتاق خود بودند از آرامشي بالاتر،ضربان قلب طبيعي‌تر و اضطراب و دغدغة
كمتري برخوردار بودند.22
آيا اين احساسات و تاثيرات تنها ناشي از شنيدن مطالب و مفاهيم اشاره شده در اين
كتاب آسماني است؟ اگر اين چنين است آن بيماران كه معاني آيات شنيده شده را
نمي‌دانستند!.
اين جنبه از اعجاز قرآن در درجه نخست به احساسات مبهمي‌بر مي‌گردد كه در قلب
خواننده يا شنونده بر مي‌انگيزد.23
اما به نظر مي‌رسد علاوه بر فوائد معجزه آساي شنيدن آيات وحي، خواندن اين آيات
نيز داراي تأثيري معجزه آسا باشد.
در قرآن و همين طور احاديث فراواني به درست قرائت شدن آيات عربي براي ايجاد
تاثيرات نهفته در قرآن توصيه شده و حتي گفته شده كه اگر سواد عربي هم نداريد و
مفاهيم عميق مطرح شده در اين كتاب آسماني را متوجه نمي‌شويد با اين حال باز هم
به قرائت آيات به زبان عربي و به‌طور كاملاً صحيح بپردازيد و يا به قرائت آنها
گوش فرا دهيد. حال به بيان تعدادي از اين آيات قرآن يا احاديث كه به درست قرائت
كردن آيات قرآن توصيه نموده‌اند مي‌پردازيم:
ـ قرآن ذكري با بركت است.
ـ قرآن را به ترتيل بخوانيد (مزمل آية 4).
ترتيل (كه خواندن آيات قرآن به آن شيوه توصيه شده) ادا نمودن حروف و رعايت
موارد وقف مي‌باشد. همچنين در معني آية شريفة "ورتل القرآن ترتيلا" در حديثي به
نقل از امام صادق عليه السلام آمده است كه: قرآن را با مكث و تأني بخواني و
صدايت را به تلاوت آن زيبا كني24
حضرت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم) مي‌فرمايند:
ـ قرآن را نيكو ادا كنيد و شگفتيهاي آن را پي‌‌جويي كنيد25
قرآن را با لحن عربي و لهجة آن بخوانيد 26.
ـ قرآن را با عربي آن فرا گيريد و از قرائت حرف با كلمه زائد در آن بپرهيزيد.27
ـ قرآن را به عربي صحيح بخوانيد و عجايب آن را استخراج كنيد28.
امام علي (عليه السلام) مي‌فرمايند: بهترين ذكرها قرآن است كه با آن فراخي سينه
و قلب ميسر است و باطن و نهان انسان بدان وسيله نوراني مي‌شود29.
ـ در تلاوت قرآن، آن را بخوبي بيان كن و همانند شعر آن را به تندي مخوان و
مانند ريگ آن را پراكنده مساز30
امام رضا (عليه السلام) مي‌فرمايند:
ـ كلمات قرآن را صحيح ادا كنيد31.
شايد واجب بودن قرائت حمد و سوره با صداي بلند در نمازهاي صبح و مغرب و عشاء
براي مردان، وسيله‌اي براي بهره‌مندي از انرژي‌هاي خداوندي در آن اوقات
شبانه‌روزي باشد. حال با توجه به توصيه‌هايي كه از جانب خداوند متعال،
پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) و تعدادي از امامان بزرگوارمان مطرح شد و با
استناد به فرمايشات آنان و كل مطالب مطرح شده در اينجا، احتمال بر اين نكته
مي‌رود كه بجز معاني ارزشمند و نكات انسان‌ساز آيه‌ها، در قرآن رموز و
شگفتي‌هايي صوتي و كلامي‌در حدي بسيار فراتر از آنچه در فرقه‌ها و طريقت‌هاي
ديگر و تاثيرات ناشي از كنار هم قرارگيري و تلفيق صوت و كلام در اين آيات بزرگ
نهفته باشد، كه در پس قرائت صحيح آيات قرآن، هاله‌هايي از انرژي‌هاي مافوق درك
آدمي‌را در پيرامون او ايجاد نمايد.
ممكن است تشابهات بعضي از حروف متقاطع كه بيشتر هم در
قرآن تكرار گرديده (الم- 6 مرتبه تكرار/ الر- 5 مرتبه تكرار/ حم, 7 مرتبه تكرار
و...) با ذكر "اوم" در يوگا و يا ذكر "آمين" كه به قصد بر آورده شدن دعاها
خوانده مي‌شود و امثالهم جاي تفكر بيشتري داشته باشند، و درجاتي والا از
تاثيرات صوت و كلام را در درون داشته باشند و با ايجاد اين تاثيرات شناخته نشده
در صورت قرائت صحيح، كليدي براي تاثيرگذاري‌هاي صوت و كلامي‌آيه‌هاي بعدي آن
سوره‌ها در قرآن باشند و شايد اين هم يكي از رموز اين حروف متقاطع باشد.
در فرقه‌هاي ديگر تكرار ذكر است (در حد نياز) كه
اثربخشي ذكر را قوت مي‌بخشد و در قرآن نيز, هم آهنگ بودن انتهاي بعضي آيات شايد
به نوعي عمل تكرار در جهت تاثيرگذاري بهتر قدرتهاي مستتر در آن سوره را داشته
باشد كه البته‌اين تكرار در مواردي به شكل عيني و به كرات اتفاق افتاده كه به
عنوان مثال به سورة الرحمن, آية شريفه "فباي الآء ربكما تكذبان" كه 31 مرتبه
تكرار شده مي‌توان اشاره نمود.
همين طور در روايات نيز براي گرفتن تاثيرات مد نظر
گنجانده شده در ذكر، آيه و يا سوره‌هاي قرآن، شاهد سفارش به تكرار آن (به 70
بار،100 بار يا 1000 بار و يا....)هستيم و اين تأكيد بر تكرار شايد با بعضي از
فرقه‌هاي ديگر كه با تكرار صوت و كلام ذكرشان سعي بر ايجاد تاثيرات نهفته در آن
اذكار دارند هم‌سو باشد و شگفتيهاي صوت و كلامي‌موجود در قرآن نيز براي
تاثيرگذاري نياز به تكرار داشته باشند.
با توجه به مفاد روايات مربوط به قرائت درست قرآن،
مي‌توان گفت، صحيح قرائت نمودن كلمات و حروف و رعايت كامل قواعد تلاوت آن، باعث
مي‌شود كه سمفوني اصوات كنار هم شكل گيرد و توان تاثيرگذاري‌هاي شگرف و پيچيده
و زندگي‌ساز را براي انسان ايجاد نمايد. تأكيد بر قرائت قرآن به همان زبان عربي
با در نظر گرفتن اصول آن به صورت شمرده و يا صوت زيبا تصديقي بر اين ادعاست و
گرنه به جاي توصيه بر آن به ترجمه و گسترش در جريان محتواي آن قرار گرفتن را
شاهد مي‌بوديم، گمان بر اين است با مطالعه معاني آيات شناخته شده در تاثيرگذاري
و قرائت معناي آن تاثيري عايد نخواهد گرديد و اين تلفيق صوت و كلام است كه با
قرائت درست ايجاد مي‌كند. شايد حروف متقاطع مطلع تعدادي از سوره‌هاي قرآن كه
قابل ترجمه و معادل سازي قابل درك به زبانهاي ديگر نيستند و معناي قابل فهمي‌از
نظر محتوايي در زبان عربي هم ندارد به طور مستقيم كليدي براي تاثيرگذاري‌هاي
صوت و كلام ناشي از قرائت آنهاست و مي‌توان آنها را به عنوان نشانه‌هايي مستقيم
در تائيد تاثيرات صوت و كلام دانست چون در آنجاست كه در ابتداي سوره، ديگر
محتواي پندآموزي يافت نمي‌شود و فقط صوت و كلام است وبس.
آنچه گذشت، گامي‌كوتاه، شتابان و ابتدائي بود به سوي
جنبه‌اي ديگر از اعجاز معجزة جاويدان پيامبر خاتم محمد مصطفي صلي الله عليه و
آله و سلم. با توجه به‌اين كه منابع مربوط به اعجاز قرآن ـ در حد مطالعة
نگارنده ـ تاكنون به‌اين جنبه از قرآن توجه نكرده‌اند، مي‌توان اعجاز صوتي اين
كلام آسماني را پرده‌اي جديد از معجزات قرآن دانست كه اگر به درستي شناخته و
شناسانده شود بشر را به خضوع و فروتني در برابر آن فراخواهد خواند. روشن است
كه‌اين موضوع نيازمند تأمل، تحقيق و بررسي بيشتر است و اميد است صاحب نظران
علوم قرآني و ديگر انديشمندان ضمن بررسي انتقادي مفاد مقالة حاضر، نگاهي ژرف‌تر
به‌اين جنبة ناشناختة اعجاز قرآن معطوف دارند تا در آيندة نزديك اعجاز صوتي
قرآن نيز در كنار ديگر جنبه‌هاي اعجاز آن در منابع علوم قرآني مورد توجه قرار
گيرد.
پاورقي‌ها:
* ـ دانشجوي كارشناسي ارشد رشتة تبليغات بازرگاني
دانشكدة صدا و سيما
1- علوم قرآني ـ محمدهادي معرفت ـ صفحات 374 الي 438
2- دايرة المعارف قرآن شناسي ـ علي حاجي وند ـ صفحة 206
3- (تفسير مجمع‌البيان- جلد1-صفحه 75).
4- (بحارالانوار ـ جلد 92 ـ صفحه 15).
5- (علوم قرآني- محمدهادي معرفت- صفحه 385)
6- (مجلة يوگا ـ شماره 3- مقاله موسيقي و سلامتي).
7- (مجلة يوگا, شماره 3 مقاله موسيقي و سلامتي)
8- (از سخنراني دكتر الهي قمشه‌اي 4 ارديبهشت 83. شبكه 4 سيما)
9- (مجله يوگا- جلد 3 صفحه 19)
10- (مجله يوگا- شمارة 15- صفحه 13).
11- (از سخنراني دكتر الهي قمشه‌اي- شبكه 4 سيما. 11/ ارديبهشت/ 83)
12- (مباني موسيقيايي الحان و نغمات قرآن كريم/ حسن سلطان نيا./ صفحه 126)
13- (مباني موسيقيايي الحان و نغمات قرآن كريم/ حسن سلطان نيا/ صفحه 127).
14- (Prevention magazine, مطرح شده در مجلة يوگا- شمارة 3. صفحه 18)
15- (استاد شرمين رضايي/ استاد تاي چي چوان)
16- (chi kung:health & martialarts) پرورش انرژي حياتي از طريق چي كونگ-
نويسنده- Yang , Jwing-Ming صفحه 189 و 190)
17- مجلة يوگا - شمارة 15 صفحة 19 و 20 - استاد مايا
18- از كتاب Rig-Veda (”Knowledge of Praise”) مطرح شده در كلاس استاد مايا
19- (حضرت محمد(صلي الله عليه و آله و سلم)- نورالثقلين, جلد 1- صفحه 44)
20- (حضرت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم)- نورالثقلين)
21- (حضرت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم)، ثواب الاعمال)
22- (اخبار علمي‌فرهنگي و هنري- شبكه دوم سيما- 1382).
23- (علوم قرآني، نويسنده: محمدهادي معرفت, صفحه 387).
24- (بحارالانوار- جلد 89- صفحه 191).
25- (مجمع‌البيان- جلد 1- صفحه 81).
26- (الكافي- جلد 2- صفحه 614)
27- (وسايل الشيعه- جلد 4- صفحه 865).
28- (قرآن در احاديث اسلامي)
29- . (غررالحكم)
30- (كافي- جلد 2- صفحه 614).
31- (بحارالانوار- جلد 92- صفحه 215)
منبع:
نشريه انديشه صادق، شماره 15 خبرگزاري فارس
