درباره شرط بندی و قمار در اسلام چه می دانید؟


حضرت آیة الله العظمى مکارم شیرازى به نقل از سايت معظم له 

1- شرط بندی در مسابقه رانندگی

از قدیم سوارکاری یک ورزش پایه بود وشرط بندی در آن اشکالی ندارد. آیا امروز که رانندگی جایگزین سوارکاری شده میتوان در آن شرط بندی کرد؟

مسابقه رانندگی را نمی توان جانشین مسابقه اسب دوانی کرد.

2- شرط بندی برای انجام اعمال مستحب

 بین دو یا چند نفر، اگر تعبیر به امثال این الفاظ شود که "اگر در مسابقهء فوتبال برنده شدی من موظفم یک جزء قرآن برای اموات تو بخوانم و اگر من برنده شدم تو باید بخوانی" چنین قراری شرعاً صحیح است؟

این گونه شرط صحیح نیست

3- شرط بندی بر روی متراژ کوچه

بین دو یا چند نفر اگر دربارهء حقیقتی خارجی (مثلاً اندازهء عرض یک کوچه) اختلاف شود و تعبیر به امثال این الفاظ شود که "اگر عرض فلان کوچه، ده متر به بالا بود تو موظفی فلان قدر پول بدهی یا فلان قدر صلوات بفرستی و... اگر کمتر از ده متر بود من موظفم چنین کنم) چنین قراری شرعاً صحیح است؟

این گونه شرائط باطل است .

4- شرط بندی بین زن و شوهر

شرط بندی بین زن و شوهر چه حکمی دارد ؟

جائز نیست.

5- شرط بندی برای ورزش های متناسب با اسب سواری و تیراندازی

نظر به اینکه پیامبر اکرم شرط بندی برای تیراندازی و اسب سواری را جایز دانسته اند‌ شرط بندی برای بازی ها و ورزش های امروزی متناسب با آن دو ورزش چه حکمی دارد؟
مانند: دارت - تیراندازی با تفنگ بادی - بیلیارد - موتور سواری - رالی ماشین.

در مورد وسائل سواری و سلاح هایی که در جنگ می توان از آن استفاده کرد همین حکم جاری است.

6- شرط بندی در اسب سواری، شنا و تیراندازی

آیا شرط بندی در اسب سواری و شنا و تیر اندازی اشکال دارد؟چرا؟

شرط بندی خود اسب سواران و تیراندازان اشکالی ندارد ولی شرط بندی در شنا جایز نیست.

7- حکم قمار و شرط بندی بین اعضای خانواده

حکم قمار و شرط بندی از نظر اسلام چیست؟ آیا حکم آن دو با هم متفاوت است؟ با توجه به اینکه امام خمینی (ره) حکم آن را حرام می دانسته اند، آیا اگر فرزند با پدر ومادرش و یا همسر با همسر خود بخواهد برای بازی شرط بندی کند، حکم آن فرق می کند؟

قمار مطلقا حرام است و شرط بندی نیز جایز نیست حتی برای اعضای خانواده، مگر در مسابقات اسب سواری و تیراندازی آن هم در بین مسابقه دهندگان.

8- گرفتن حق شرکت در مسابقه و دادن جایزه ثابت

آیا می توان از عده ای پولی به عنوان حق شرکت در مسابقه دریافت کرد و یک جایزه ثابت را (که به مقدار پول جمع آوری شده بستگی ندارد) بین برندگان بدون قرعه کشی (تاکید می کنم، بدون قرعه کشی) تقسیم کرد؟ و اگر کسی با پرداخت پول بیشتر حق انتخاب بیشتری (و بالطبع شانس بالاتری برای برد) داشته باشد، مسئله چگونه است؟

جایز نیست.

9- مسابقاتی که جایزه را فرد سوم می پردازد

چرا در مسابقه بین دو نفر یا دو گروه، اگر فرد سومی جایزه را بپردازد قمار محسوب نمی شود؟ در حالیکه فلسفه قمار در آن موجود است!

اگر با نفر سوم قرارداد ببندند ، آن هم حکم قمار را دارد ولی اگر فرد سوم به عنوان هدیه و جایزه ، بدون قرارداد بدهد ، اشکالی ندارد .

10- شرط بندی در مسابقات اسب سواری

چند مدتی است در سایت فدراسیون اسب دوانی جمهوری اسلامی ایران اقدام به شرط بندی بر روی اسب شده است که مبالغی هنگفت نیز صرف این کار می شود. اینجانب نه دارای اسب می باشم و نه سوار کار و به عنوان یک شرکت کننده در شرط بندی از شما مرجع عالی قدر چند سوال داشتم.
آیا پول پرداختی برای شرکت در مسابقه صحیح می باشد؟
آیا شرکت در چنین مسابقاتی ( شرط بندی در مسابقات اسب سواری، تیراندازی و شمشیر زنی ) مجاز است؟
پول دریافتی به عنوان برنده جایز است؟
پول دریافتی را می توان خرج کرد؟

این کار در شرع اسلام جایز نیست و سایت مزبور نباید به کار حرام دست بزند. تنها سوارکاران می توانند با هم شرط بندی کنند.

11- شرط بندی برای نشانه گیری یک هدف

اینجانب به همراه خانواده ام به طور خودمانی هدفی را در چند متری نصب کرده و آن را با شرط بندی نشانه می رویم آیا این عمل نیز مصداق رمایه می شود؟

مانعی ندارد.

12- شرط بندی یکطرفه

آیا اینکه در یک بازی به طرف مقابل بگوییم اگر برنده شوی فلان کالا را برای تو می گیرم اما او در صورت بازنده شدن چیزی به ما بدهکار نباشد اشکالی دارد؟

قمار مطلقا حرام است و شرط بندی نیز جایز نیست حتّی برای اعضای خانواده، مگر در مسابقات اسب سواری و تیراندزی آن هم در بین مسابقه دهندگان، نه تماشاچیان یا دیگر افراد.

13- دریافت هزینه ی بازی از درآمد شرط بندی

بنده مالک مغازه ی بازی های رایانه ای هستم. مدتی افرادی اقدام به بازی رایانه ای فوتبال کرده و طبق قرار خودشان فرد بازنده هزینه بازی را پرداخت می نماید. حال سوال این است که گرفتن این پول از نظر شرعی برای مالک مغازه دارای اشکال است؟ و اگر این پول دارای اشکال است، مبلغی را که طی این مدت با جهل به مسئله دریافت کرده ایم و با دیگر درآمد ها مخلوط شده است، حکم شرعی آن چگونه است؟

باید به مقداری که یقین دارید به صاحبانش برسانید و اگر آن ها را نمی شناسید از طرف آن ها در راه خدا صدقه دهید و چنان چه نه مقدار و نه صاحبش معلوم است، با دادن خمس آن اموال پاک می شود.

***

پاسخ مراجع به استفتا درباره حرمت شرط بندي وقمار
خراسان - مورخ دوشنبه 1389/07/05 شماره انتشار 17659
نويسنده: محمد علي ندائي

قماربازي و شرط بندي از جمله راه هاي نامشروع کسب درآمد است که در اسلام جزو «مکاسب محرمه» به شمار آمده و فقهاي عظام و مراجع تقليد در آثار فقهي و استفتائات خود به حرمت آن تصريح کرده اند.دين مبين اسلام که براي سعادت انسان در دنيا و آخرت احکام و دستوراتي را آورده است در عرصه اقتصادي و کسب و کار هم چارچوب هايي را قرار داده و برخي از راه هاي کسب ثروت را نامشروع دانسته است. حکمت اين تحريم هم به خاطر مفاسد و آثار زيانباري بوده است که از ناحيه اين کارها متوجه فرد و جامعه شده و سعادت افراد را در معرض خطر قرار مي داده است. از اين رو مشاهده مي شود که اسلام «ربا» را حرام کرده ولي بيع و معامله را حلال شمرده است. «قمار» يکي از آن راه هايي است که خداوند متعال کسب مال از آن راه را حرام دانسته و آن را تحريم کرده است. در قرآن کريم از «قمار» با واژه «ميسر» ياد شده و در چند آيه اي هم که به کار رفته، در کنار «خمر» از حرمت و گناه بودن آن سخن به ميان آمده و مورد تحريم قرار گرفته است.

«قمار» در آيات قرآن

در کتاب آسماني اسلام، در چند آيه از جمله در آيه ۲۱۹ سوره بقره و آيه ۹۱-۹۰ سوره مائده از «ميسر» که تعبير قرآني «قمار» است ياد شده و درباره تحريم و نامشروع بودن آن صحبت شده است. در آيه ۲۱۹ سوره بقره خداوند متعال مي فرمايد:«يسئلونک عن الخمر و الميسر قل فيهما اثم کبير و منافع للناس و اثمهما اکبر من نفعهما»: «از تو درباره شراب و قمار مي پرسند، بگو در اين دو گناه و زيان بزرگي است و سودهايي براي مردم در بردارد ولي گناه آن ها از نفعشان بيش تر است.»در آيه ۹۰ سوره مائده نيز خداوند مي فرمايد:«يا ايها الذين آمنوا انما الخمر و الميسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون»:«اي کساني که ايمان آورده ايد، همانا شراب و قمار و بت ها و تيرهاي قرعه، پليد و از عمل شيطانند، پس از آن ها دوري کنيد که رستگار شويد.»

علت اين که به «قمار» «ميسر» گفته شده آن است که «ميسر» از يسر گرفته شده و به معناي سهل و آسان است و از آن جا که «قمار» در نظر بعضي از مردم وسيله آساني براي نيل به مال و ثروت است به آن «ميسر» گفته شده است.

در يک آيه از قرآن کريم «ميسر» و قمار، اثم و گناه بزرگ دانسته شده که گرچه سودي در بردارد اما زيان آن بيش تر است و در آيه ديگر هم قمار، «رجس» و پليد و کار شيطاني قلمداد شده است.«اثم» در اصل به معناي کندي و عقب افتادن است و به گناه «اثم» گفته شده است چون که موجب عقب ماندن انسان از دستيابي به خيرات و تعالي و ترقي معنوي است و چون شراب و قمار تاثير منفي در راه رسيدن به تقوا و کمالات معنوي دارند، به آن ها «اثم» گفته شده است.در آيه ديگر نيز از آن به «رجس» و «شيطاني» بودن تعبير شده است. علامه طباطبايي در توضيح اين دو واژه مي گويد: رجس و شيطاني بودن شراب و ميسر به اين خاطر است که آن ها کار آدمي را به ارتکاب اعمال زشتي که مخصوص شيطان است، مي کشانند و شيطان هم جز اين کاري ندارد که وسوسه هاي خود را در دل ها نفوذ داده آن ها را گمراه کند.

ايشان آن گاه در بيان علت پليد بودن قمار، اخلال قماربازي در راه سعادت انسان را ذکر مي کند و مي نويسد: پليدي بودن آن ها به اين خاطر است که مشتمل بر وصفي است که فطرت انساني نزديکي به آن را به خاطر آن وصفش جايز نمي داند چون که هيچ خاصيت و اثري که در سعادت انسان دخيل باشد و احتمال دهد که روزي آن خاصيت از آن پليدي جدا شود، نمي بيند.

در آيه ۹۱ سوره مائده خداوند متعال به آثار و پيامدهاي ويرانگر شراب و قمار اشاره و «رجس» بودن و «شيطاني» بودن آن ها را تبيين مي کند. خداوند مي فرمايد: «انما يريدالشيطان ان بوقع بينکم العداوة و البغضاء في الخمر و الميسر و يصرکم عن ذکرا... و عن الصلاة فهل انتم منتهون»: شيطان فقط مي خواهد به وسيله شراب و قمار ميان شما دشمني و کينه پديد آورد و شما را از ياد خدا و نماز باز دارد. پس آيا شما دست برمي داريد؟»

خداوند در اين آيه «عداوت» و «بغضاء» را از آثار زيان بار شراب و قمار دانسته است. علامه در توضيح و تفسير اين آيه و تبيين اثرات منفي قمار مي گويد: قمار سعي و کوششي را که شخص در مدت هاي طولاني در راه جمع مال و به دست آوردن وجهه و آبرو به کار برده در کمترين مدت از بين مي برد. حال اگر قمارباز در قمار پيروز شد و مالي را به دست آورد، اين مال او را به انحراف هاي ديگر دچار و سير معتدل زندگي را تباه مي کند و او را فردي ولخرج، تنبل و اهل لهو و فجور مي سازد.

چنين کسي هيچ وقت حوصله اين که مايحتاج خود را از راه مشروع به دست آورد نداشته و همواره در پي راه هاي نامشروع است و اگر قمارباز مغلوب شود، اين بي پولي و زيان او را به کينه توزي نسبت به حريف وامي دارد و در نتيجه يک عمر را با حسرت و خشم و غضب مي گذراند. علامه مي افزايد: اين مفاسد گرچه ممکن است کمتر به چشم عموم مردم بخورد و کمتر با آن مواجه شوند اما اگر از همين امور اندک جلوگيري نشود، بسيار شده و رفته رفته کار جامعه را به جايي مي کشاند و بلوايي از وحشي گري در آن راه مي اندازد که هيچ چيز جز عواطف سرکش و وسوسه کننده در آن حکمفرما نباشد.

خلاصه سخن علامه آن است که قمار از کششي اعتيادآور برخوردار است که افراد و جامعه را به مرز نابودي مي کشاند و علاوه بر تخريب فضاي سالم اقتصادي، عواطف انساني را هم نابود مي کند. چنان که در چند سال پيش که در جامعه شاهد ظهور شرکت هاي هرمي گلدکوئيستي بوديم، اين حالت به تدريج در ميان افراد شکل مي گرفت و آنان را از کسب و کار مشروع و سالم باز مي داشت.

تفسير نمونه هم در ذيل آيه ۲۱۹ سوره بقره به بيان آثار زيانبار فردي و اجتماعي قمار مي پردازد و آن را بزرگ ترين عامل هيجان مي داند و مي نويسد: کليه روانشناسان و دانشمندان پيسيکولوژي، معتقدند که هيجانات رواني عامل اصلي بسياري از بيماري هاست، مثلا کم شدن ويتامين ها، زخم معده، جنون و ديوانگي، بيماري هاي عصبي رواني به صورت خفيف و حاد و مانند آن ها در بسياري از موارد ناشي از هيجان مي باشند، و قمار بزرگترين عامل پيدايش هيجان است تا آن جا که يکي از دانشمندان آمريکا مي گويد: در هر سال در اين کشور فقط دو هزار نفر در اثر هيجان قمار مي ميرند.

همين تفسير در ادامه از ارتباط قمار با جنايت سخن مي گويد و اظهار مي دارد که: يکي از بزرگ ترين موسسات آمارگيري در آمريکا ثابت کرده است که ۳۰ درصد جنايت ها، ۹۰ درصد جيب بري ها، ۵۰ درصد جرائم جنسي، ۳۰ درصد طلاق ها، ۴۰ درصد ضرب و جرح ها و ۵ درصد خودکشي ها به خاطر قمار صورت گرفته است.از اين رو در توصيف جامعي از قمار مي گويد: قمار يعني قرباني کردن مال و شرف براي به دست آوردن مال غير به خدعه و تزوير و احيانا به عنوان تفريح و نرسيدن به هيچ کدام. علاوه بر اين ها يکي از مهم ترين زيان هاي قمار بازداشتن انسان ها از ذکر و ياد خداست که سبب سعادت انسان مي شود.

تعريف فقهي قمار

در مکاسب محرمه شيخ انصاري قمار به «مزد و جايزه قرار دادن بر بازي با آلات قمار» تعريف شده است. در اين که آيا قمار در صورتي صدق مي کند که در قمار بازي برد و باخت باشد يا حتي اگر بدون آن هم باشد، قمار صدق مي کند در فقه مورد بحث قرار گرفته است، هم چنين اين بحث مطرح شده است که اگر در جايي برد و باخت وجود داشت اما ابزار بازي، از آلات قمار نبود آيا اين جا هم قمار به حساب مي آيد يا نه؟

در اين جا هر يک از فقها نظراتي ابراز کرده اند. معروف و مشهور آن است که بازي با آلات قمار ولو بدون برد و باخت، حرام است. مگر اين که آلات قمار از حالت قمار بودن خارج شده باشد. هم چنين برد و باخت و شرط بندي هم حرام دانسته شده است مگر در مواردي چون اسب سواري.

قماردراستفتائات چند تن ازمراجع

فتاواي فقها درباره قمار و مصاديق آن چون شطرنج، پاسور، تخته نرد و... در همين صفحه مطرح شده است.

پاسخ امام خميني (ره) به استفتا درباره بازي بيليارد

امام خميني (ره) نيز در استفتائات خود به پرسش هايي درباره مصاديق قمار پاسخ داده اند که از جمله آنها مي توان به بازي بيليارد اشاره کرد.ايشان هم چنين در اين استفتائات به سوالي درباره شطرنج بدون شرط بندي و برد و باخت پاسخ داده اند که در نوع خود جالب توجه است.

سوال ۱۵: وضع بازي بيليارد از لحاظ شرعي چگونه است؟
ج- هر چه که از آلات قمار محسوب باشد بازي با آن حرام است.

س۱۶- آيا در خيابان ها جلو مغازه ها که جوان ها يا بچه ها فوتبال دستي بازي مي کنند و يک نوشابه يا يک بستني مي برند چه حکمي دارد؟ آيا قمار محسوب مي شود يا نه؟
ج- در فرض مسئله جايز نيست و قمار محسوب است.

س۱۷- بيشتر اوقات مشاهده مي شود که بعضي در مسابقات فوتبال، واليبال، به خصوص پينگ پنگ، مبلغ ۴۰ يا ۵۰ تومان پول مي سپارند و روي آن شرط بندي مي کنند و هر گروه يا تيمي که برنده مي شود، با آن پول ميوه يا شيريني خريداري کرده و مي خورند؛ آيا اين بازي حکم قمار دارد يا خير؟
ج- اگر پولي برد و باخت مي شود، در حکم قمار و حرام است.

س۱۸ - بازي هاي سرگرم کننده ولي بدون شرط بندي، مانند شطرنج و تخته نرد و غيره چگونه است؟
ج- بازي با آلات قمار مطلقا حرام است.

س۱۹- ورزشي که در آن برد و باخت مطرح است مثل مسابقات فوتبال- واليبال- کشتي و ... چه صورتي دارد آيا حلال است يا حرام؟
ج- اگر براي برنده چيزي مقرر کنند حرام است.

س۲۰- حل جدول که هم اکنون در اغلب نشريات و کتب چاپ مي گردد چه حکمي دارد؟
ج- اشکال ندارد.

س۱ - آيا در اسلام شطرنج حرام است؟
ج- حرام است.

۲ - اگر شطرنج بدون پول باشد آيا باز هم حرام است؟
ج- حرام است.

س۲۱ - اگر شطرنج آلت قمار بودن خود را به کلي از دست داده باشد و چون امروزه تنها به عنوان يک ورزش فکري از آن استفاده گردد بازي با آن چه صورتي دارد؟
ج- بر فرض مذکور اگر برد و باختي در بين نباشد اشکال ندارد. «در رابطه با اين سوال و جواب سوال مجددي از حضرت امام شد که ايشان در جواب نهايي فرموده اند: «جواب من در فرض سوال بود و تا احراز نشود بايد بازي نکنند.» (به روزنامه جمهوري اسلامي تاريخ 67.7.13 مراجعه شود.)

س۲۲ - آيا اين پاسورهايي که چاپ شده و در دسترس بچه ها قرار گرفته است و نام اين ها را پاسور اسلامي گذاشته اند که بعضي ها مي گويند اين پاسورها خوب است و بعضي مي گويند اين همان پاسورهاي سابق است که با شکل و ظاهر ناپسند بود ولي شکل آن را عوض کرده اند بازي کردن با اين ها چه صورت دارد؟
ج- اگر با پول برد و باخت مي شود حرام است و اگر بدون پول است و محرز نيست که از آلات قمار است مانع ندارد اگرچه احتياط مطلوب است.

س۲۳ - اگر در يک بازي که طرفين بر سر آن شرط بسته اند شخص بدون شرط شرکت نمايد جايز است؟
ج- جايز نيست.

س۲۴ - آيا بازي کردن با بعضي وسايلي که هم اکنون در مغازه ها به فروش مي رسد و در بازي با آن ها برد و باخت هم هست جايز است يا نه؟
ج- اگر قرار برد و باخت چيزي هست حرام است و هم چنين اگر از آلات قمار باشد.

***

پاسخ آيت ا... خامنه ا ي به استفتا درباره بيليارد و برد و باخت دربازي هاي اينترنتي
قمار و برد و باخت و يا شر ط بندي از جمله عناوين و موضوعاتي است که به دليل محل ابتلا بودن از آيت ا... خامنه اي استفتا شده و معظم له بدان پاسخ داده اند اين استفتائات را به نقل از سايت ايشان مي خوانيد:

برد و باخت در بازي هاي اينترنتي
سوال: بعضي از سايت هاي خارجي بازي هاي اينترنتي دارند که بايد ابتدا مقداري پول داد تا وارد بازي شد اگر ببريم اصل پولمان و جايزه به ما تعلق مي گيرد و اگر ببازيم پول خود را از دست مي دهيم. بازي کردن و پول دادن به اين سايت ها چگونه است؟
پاسخ آيت ا... خامنه اي: جايز نيست.

تماشاي قمار بازي ديگران
سوال: تماشاي پاسور بازي ديگران چه حکمي دارد؟
پاسخ: اگر مستلزم مفسده و يا تاييد عملي آن محسوب شود، جايز نيست.

بيليارد
سوال: اخيرا ورزش بيليارد در سطح وسيعي رايج شده است نظر حضرتعالي درباره آن چيست؟
پاسخ: اگر با برد و باخت و يا موجب ترتب مفاسد اخلاقي يا اجتماعي و يا مستلزم همراه بودن با محرمي از محرمات الهي باشد، جايز نيست.

دريافت حق شرکت در مسابقات
سوال: اگر براي برگزاري يک دوره مسابقه، از شرکت کنندگان پول (حق شرکت يا ثبت نام) دريافت شود و قرار باشد که از محل همان دريافت ها جوايزي به شرکت کنندگان برتر داده شود، با توجه به اين که هدف شرکت کنندگان به دست آوردن آن جايزه است، آيا اين رويه شرعا ايراد دارد يا خير؟ يعني مصداق شرط بندي پيدا خواهد کرد؟
پاسخ: اگر به صورتي نباشد که از بازنده چيزي بگيرند که به برنده بدهند، مانعي ندارد و الا صورت شرعي ندارد و همان شرط بندي است.

انتخاب ميزباني جمع از طريق قرعه
سوال: ما در بعضي از مواقع که رفقا با هم هستيم قرعه مي زنيم و يکي از رفقا براي همه بچه ها مواد خوراکي و يا نوشيدني با پول خودش مي خرد آيا اين کار مشکل شرعي دارد؟
پاسخ: اگر شرط ابتدايي بوده و به عنوان برد و باخت و شرط بندي نباشد، بلکه همه مايليد که براي ديگران خرج کنيد ولکن در هر نوبت شخص داوطلب را از طريق قرعه تعيين مي کنيد، منع شرعي ندارد.

***

استفتا از آيت ا... سيستاني درباره شطرنج و پاسور
نکنند.» (به روزنامه جمهوري اسلامي تاريخ 67.7.13 مراجعه شود.)

س۲۲ - آيا اين پاسورهايي که چاپ شده و در دسترس بچه ها قرار گرفته است و نام اين ها را پاسور اسلامي گذاشته اند که بعضي ها مي گويند اين پاسورها خوب است و بعضي مي گويند اين همان پاسورهاي سابق است که با شکل و ظاهر ناپسند بود ولي شکل آن را عوض کرده اند بازي کردن با اين ها چه صورت دارد؟
ج- اگر با پول برد و باخت مي شود حرام است و اگر بدون پول است و محرز نيست که از آلات قمار است مانع ندارد اگرچه احتياط مطلوب است.

س۲۳ - اگر در يک بازي که طرفين بر سر آن شرط بسته اند شخص بدون شرط شرکت نمايد جايز است؟
ج- جايز نيست.

س۲۴ - آيا بازي کردن با بعضي وسايلي که هم اکنون در مغازه ها به فروش مي رسد و در بازي با آن ها برد و باخت هم هست جايز است يا نه؟
ج- اگر قرار برد و باخت چيزي هست حرام است و هم چنين اگر از آلات قمار باشد.

***

استفتا از آيت ا... سيستاني
درباره شطرنج و پاسور
آيت ا... سيستاني از مراجع تقليد نيز به سوال هاي مقلدان خود درباره برخي از مصاديق قمار پاسخ داده اند که به نقل از سايت معظم له مي خوانيد:

۱ - سوال: بازي کردن با شطرنج و نرد بدون برد و باخت چه حکمي دارد و کلا اگر عرف جامعه وسيله اي را آلت قمار نداند کافي است يا در تشخيص آلت قمار نظر مرجع تقليد شرط است؟
پاسخ آيت ا... سيستاني: بازي با شطرنج و نرد گرچه بدون برد و باخت هم باشد حرام است و هم چنين بازي با آلاتي که در عرف محل از آلات قمار شمرده شود چنان چه بدون برد و باخت باشد بنابر احتياط واجب جايز نيست.

۲ سوال: بازي کردن بيليارد و داير کردن مراکز و سالن هاي بازي بيليارد چه حکمي دارد؟
پاسخ: اگر بازي با برد و باخت نباشد و خود آن هم از وسائل قمار در آن شهر شناخته نشود بازي اشکال ندارد ولي داير کردن آن جايز نيست.

۳ سوال: بازي کردن پاسور با کامپيوتر به صورت تک نفره چه حکمي دارد؟
پاسخ: بنا بر احتياط واجب جايز نيست.

۴ سوال: منظور از عرف در محل در بازي با کارت (پاسور) چيست؟
پاسخ: مقصود اين است که در آن منطقه معمولا با آن برد و باخت مالي شود و معارف بازي با آن بدون برد و باخت مالي باشد که در اين صورت بازي با آن بدون برد و باخت مالي اشکال ندارد.

۵ سوال: بازي با منچ چه حکمي دارد؟ ( در منچ از تاس استفاده مي کنند؟)
پاسخ: چنان چه در عرف محل از آلات قمار شمرده شود بازي با آن ها بدون برد و باخت هم بنابر احتياط واجب جايز نيست.

۶ سوال: مصرف پول در بازي هايي که بستگي به شانس دارد آيا درست است؟ اکثر اين بازي ها را با دقت مي توان در آن برنده شد و ربطي به شانس ندارد حکم اين بازي ها چگونه است؟
پاسخ: بازي با برد و باخت جايز نيست.

***

فتواي آيت ا... مکارم شيرازي درباره قمار و شرط بندي بين اعضاي خانواده
آيت ا... مکارم شيرازي يکي ديگر از مراجع تقليد نيز در استفتائات خود به سوال هاي مقلدان درباره تعريف قمار، ملاک خروج آلت قمار از قمار بودن و قمار و شرط بندي ميان اعضاي خانواده پاسخ داده اند.
اين استفتائات را به نقل از سايت معظم له مي خوانيد:

۱ - ورق بازي با کامپيوتر
سوال: ورق بازي کردن با کامپيوتر براي سرگرمي چه حکمي دارد؟ با علم به اين که ۱- ورق غيرملموس است يا به عبارت ديگر بازي به صورت نرم  افزاري مي باشد. ۲ - با شخص ديگري بازي صورت نمي گيرد که حکم مفسده و يا قمار داشته باشد.
جواب: در فرض سوال اشکالي ندارد.

۲ - حکم ورق بازي کردن
سوال: آيا ورق بازي کردن با دوستان يا فاميل در خانه و فقط براي تفريح بدون مطرح بودن برد و باخت حرام است؟ اگر حرام است لطفا علت را نيز برايم بنويسيد. با تشکر.
جواب: در صورتي که از آلت قمار بودن خارج شده باشد و در نزد توده مردم به عنوان يک وسيله تفريحي يا ورزشي شناخته شود، بازي با آن بدون برد و باخت مالي اشکال ندارد در غير اين صورت اشکال دارد.

۳ - تعريف آلات قمار
سوال: آلات قمار چيست؟
جواب: آلات قمار، آلاتي را مي گويند که در عرف معمولا با آن قمار انجام مي دهند و با اين عنوان شناخته مي شود.

۴ - بازي هاي مشکوک به قمار
سوال: چه نوع بازي هايي قمار محسوب مي شود؟ اخيرا در اين مناطق بازي هايي به نام «رمينو» که مشکوک به نظر مي رسد رواج يافته، آيا مي توان بازي فوق را انجام داد؟
جواب: آن چه در ميان مردم به عنوان قمار شناخته مي شود حرام است و موارد مشکوک اشکالي ندارد به شرط اين که پول يا چيز ديگري برد و باخت نکنند.

۵ - بازي پاسور
سوال: آيا بازي پاسور بدون برد و باخت جايز است؟
جواب: اگر پاسور در عرف عام از آلت قمار خارج شده و صرفا به عنوان يک سرگرمي استفاده مي شود، بازي با آن بدون برد و باخت مالي اشکال ندارد.

۶ - ملاک خروج آلت قمار بودن
سوال: مراجع بزرگوار در رساله هاي خود پيرامون «ورزش ها» چنين بيان داشته اند: « هر گاه بازي يا ورزشي، از آلت قمار بودن خارج شده باشد، اشکال ندارد.» سوال حقير اين است که: ملاک خروج از آلت قمار بودن چيست؟
۱ - آيا ملاک همه مردم دنيا هستند، يا اکثريت مردم؟
۲ - آيا ملاک همه مردم مسلمان هستند، يا اکثريت مسلمانان، يا کشور ايران؟
۳ - آيا نبايد احدي در اين دنيا با وسيله مذکور، قمار کند، يا ملاک چيز ديگري است؟
جواب: ملاک اين است که در منطقه اي که با آن بازي مي کنند مردم به عنوان يک آلت قمار به آن نگاه نکنند، بلکه آن را يکي از انواع ورزش بشمارند.

۷ - تعريف قمار
سوال: تعريف کلمه قمار چيست؟
جواب: قمار نوعي بازي است با آلات مخصوص که در آن برد و باخت مالي وجود دارد.

۸ - شرکت هايي که به صورت مشارکتي عضوگيري مي کنند
سوال: اخيرا طرح اقتصادي مشکوکي، که ظاهرا از کشورهاي اروپايي اقتباس شده، با مجوز رسمي از سوي دولت در برخي از نقاط کشور اجرا مي شود.
طرح مذکور بدين شکل است:شخصي که قصد شرکت در اين طرح را دارد برگه اي دريافت مي دارد، که در پشت اين برگه نام هفت نفر با مشخصات کامل و شماره حساب بانکي آن ها، به همراه شماره حساب بانکي مجريان طرح درج شده است.
گيرنده برگه براي شرکت در اين طرح بايد مبلغ پانصد تومان به حساب مجريان طرح و ۲۰۰ تومان به حساب نفراتي که در پشت برگه آمده واريز کند و سپس برگه فوق را به همراه قبض رسيد بانکي وجوهي که واريز کرده، به  آدرس دفتر طرح مذکور ارسال کند. پس از مدتي از سوي آن دفتر هفت برگه ديگر براي او ارسال مي شود که نام خود او در رديف اول پشت برگه است. او موظف است برگه هاي مذکور را بين هفت عضو فعال و پرکار توزيع کند و دريافت کنندگان برگه ها، نيز به ترتيب فوق عمل مي کنند و اين جريان به همين شکل ادامه پيدا مي  کند.
آن ها مدعي هستند در نهايت به هر شرکت کننده مبلغ ۰۰۰/۴۰۰/۶۸۱/۱ ريال خواهد رسيد و ده درصد وجوهي که به حساب دفتر طرح ريخته مي شود صرف امور خيريه مي گردد. لطفا نظر مبارک خويش را در مورد اين مسئله بيان فرماييد.
جواب: همه اين ها از قبيل بخت آزمايي هاي سابق است و شرعا اشکال دارد، مگر اين که همه افراد از قبيل گروه اول باشند، يعني فقط به نيت کمک برگه ها را خريداري کنند. ولي مي دانيم همه افراد چنين نيستند، بلکه بسياري براي شرکت در قرعه کشي برگه ها را مي خرند و اگر بدانند که آن ها را در قرعه کشي شرکت نداده اند، راضي نيستند و صرف درآمد آن در امور خيريه، ماهيت مسئله را تغيير نمي دهد و طرح سوال نيز تاثيري در حل اين مشکل ندارد. اميد است براي کمک به نيازمندان راه هايي انتخاب شود که با احکام شرعي، که مصلحت جامعه در آن است، سازگار باشد.

۹ - مفهوم قمار
سوال: قمار يعني چه؟
جواب: قمار يعني قرباني کردن مال و شرف براي به دست آوردن مال غير با خدعه و تزوير و احيانا به عنوان تفريح. شرح بيشتر را در جلد دوم تفسير نمونه ذيل آيه ۲۱۹ سوره بقره مطالعه فرماييد.

۱۰ - حکم قمار و شرط بندي بين اعضاي خانواده
سوال: حکم قمار و شرط بندي از نظر اسلام چيست؟ آيا حکم آن دو با هم متفاوت است؟ با توجه به اين که امام خميني(ره) حکم آن را حرام مي دانسته اند، آيا اگر فرزند با پدر و مادرش و يا همسر با همسر خود بخواهد براي بازي شرط بندي کند، حکم آن فرق مي کند؟
جواب: قمار مطلقا حرام است و شرط بندي نيز جايز نيست حتي براي اعضاي خانواده مگر در مسابقات اسب سواري و تيراندازي آن هم در بين مسابقه دهندگان.

۱۱ - قمار نبودن مسابقاتي که جايزه را فرد سوم مي پردازد
سوال: چرا در مسابقه بين دو نفر يا دو گروه، اگر فرد سومي جايزه را بپردازد قمار محسوب نمي شود؟ در حالي که فلسفه قمار آن موجود است!
جواب: آن چه از ظاهر اطلاق ادله به دست مي آيد ( لاسبق الا في ثلاث) شرط بندي بين خودشان است و اضافه بر آن مشمول اصل برائت مي شود.

***

فتواي آيت ا... وحيد خراساني درباره بازي شطرنج و پاسور
آيت ا... وحيد خراساني از مراجع تقليد شيعه در پاسخ به استفتايي درباره شطرنج و پاسور فتواي خود را اعلام کردند که به نقل از سايت معظم له مي خوانيد.

سوال:آيا بازي با شطرنج جايز است؟
پاسخ آيت ا... وحيد خراساني: در صورتي که برد و باخت مالي باشد حرام است و در صورتي که برد و باخت مالي نباشد بنابر احتياط واجب اکيد حرام است و زماني برد و باخت نيست که قرار نباشد چيزي به برنده بدهند و فقط بازي کردن باشد.

سوال: بازي با پاسور چه حکمي دارد؟
پاسخ: با برد و باخت حرام است و بدون آن بنابر احتياط واجب اکيد جايز نيست.

سوال: حکم بازي کردن با تخته نرد چيست؟
پاسخ: در مفروض سوال با شرط بندي جايز نيست و بدون آن بنا بر احتياط واجب اکيد جايز نيست.

***

شرط بندی و دلیل تحریم آن

پایگاه حوزه

پرسش:
جوانان دیروز پرسش گر نبودند و اگر سؤال و یا شبهه ای برایشان پیش می آمد، وقتی به عالم بزرگواری عرضه می کردند، پاسخ آن را روی چشم گذاشته و تعبد نموده ؛ ولی امروز اگر همان سؤال، برای جوانان امروزی پیش بیاید و با ما در میان بگذارند، آن جوابی که ما را قانع می کرد، جوان امروزی را قانع نمی کند و پرسشگری می کنند ؛ لذا با این توضیح، سؤال خود را شفاف مطرح می کنم:

پاسخ:

مسلم است که بدون دلیلی از شرع و متون دینی، نمی توان برای موضوع یا فعلی، حرمت را اثبات نمود، لذا در تحلیل مورد سؤال شما باید سراغ آیات و روایات برویم و از دید فقهی به این مساله بپردازیم. عنوان قمار در مباحث فقهی، فروعات و تقسیمات ذیل را دارا می باشد:

1ـ در مسابقه از ابزار قمار استفاده شده و برد و باخت هم در آن وجود دارد. در این صورت طبق نظر همه علماء و کارشناسان قرآن و سنت، این مسابقه هم حرمت تکلیفی دارد و هم حکم وضعی. یعنی هم حرام است بازی کردن (حکم تکلیفی) و هم اگر به شخص پیروز، مالی را به عنوان جایزه بدهند، نمی تواند در آن تصرف کند (حکم وضعی) و این چون از مسلمات فقه است، ما به همین مقدار بسنده می کنیم.[i]

2ـ مسابقه با ابزار قمار باشد، اما بدون برد و باخت. در این قسم بین کارشناسان فقه اختلاف نظر وجود دارد. عده ای آن را حرام می دانند و عده ای دیگر آن را حلال. و چون مورد سؤال شما در این قسم نمی باشد، ما هم وارد در بحث تفصیلی آن نمی شویم.[ii]

3ـ مسابقه با وسایل غیرقمار بدون برد و باخت. عده ای از فقهاء در این بخش قائل به حرمت تکلیفی چنین مسابقه هایی شده اند و گفته اند که انجام چنین مسابقه هایی ولو بدون برد و باخت، جایز نیست.

مرحوم سیدعلی طباطبائی در کتاب ریاض المسائل می گوید:

سخن مشهورتر آن است که بازی و مسابقه به جز در موارد سه گانه حتی بدون برد و باخت جایز نیست، به دلیل اجماع که پشتوانه شهرت است و نیز دلیلهایی که هر گونه لهو و لعب را حرام می دانند و حدیث معتبری که سستی سند آن با شهرت، قابل جبران است و بالاتر از همه، عمل بسیاری از اصحاب به این روایت است که می گوید: فرشتگان از جایی که برد و باخت در آنجاست می گریزند و بر آنان نفرین و لعنت می فرستند، پس جز موارد یاد شده قمار به شمار می رود.[iii]

نقد نظریه صاحب ریاض:

اولاً: دلیل معتبری در کتابهای فقهی یافت نشده است که قول به عدم جواز در میان فقهاء مشهورتر از قول به جواز مسابقه در موارد سه گانه ای که روایت آن بعداً می آید، باشد.

ثانیاً: اجماع منقول به خاطر مدرکی بودنش، بدان اعتماد نمی شود.[iv]

ثالثاً: بسیاری از این مسابقه ها، اهداف خردمندانه و عقلایی دارند و نمی توان آنها را تحت عنوان لهو و لعب و سرگرمی بی فائده قرار داد،[v]علاوه حکم به حرمت هر لهو و لعبی نیز خالی از اشکال نیست،[vi]در جامع المدارک آمده است: اگر قرار باشد هر آنچه که یاد خدا در آن نباشد قمار و میسر به شمار رود، باید بسیاری از کارهای مباح را حرام دانست و حال آنکه چنین نیست و حتی نمی توان گفت که هر آنچه لغو است، حق نیست و هر آنچه حق نباشد، باطل است و حرام، زیرا بسیاری از امور باطل هستند اما حرام نیستند.[vii]و اصل اولی حلال بودن همه اشیاست، هر چند بی فائده باشد. مگر اینکه دلیل محکمی از شریعت بر حرمت اقامه شود و در اینجا چنین دلیلی نداریم.

رابعاً: سیره مسلمین بر انجام چنین مسابقاتی بوده است و این سیره در زمان معصومین (ع) هم جریان داشته است و منعی از سوی آنان متوجه چنین مسابقه هایی نشده است.

خامساً: روایاتی در زمینه مسابقه میان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) رسیده است که برخی از آنها در باره کشتی گرفتن آن دو بزرگوار و بعضی درباره مسابقه خوشنویسی بین آنان و پاره ای در زمینه مسابقه ایشان در جمع کردن دانه های گردنبند حضرت زهرا (س) است.[viii]

سادساً: روایتی که در بیان صاحب ریاض آمده است، تنها شامل صورتی می شود که مسابقه به همراه عوض و گرو باشد.

ممکن است گفته شود که از پیامبر (ص) روایت شده است:لاسبق الا فی خف او حاضر او نصلو معنای روایت اینست که هیچ مسابقه ای (و یا برد و باختی) روانیست، مگر در شتر دوانی یا اسب دوانی یا تیراندازی.[ix]و همین وافی به مقصود است. ولی ما در تحلیل این روایت می گوئیم که در واژه سبق دو احتمال وجود دارد:

الف – سبق به سکون باء خوانده شود، در این صورت معنای مصدری مراد است. یعنی این مسابقه مشروع نیست، مگر در موارد سه گانه.

ب- به فتح باء خوانده شود که در این صورت اصل مسابقه جایز می شود. اما اگر با گروبندی باشد، جایز نیست.

شهید ثانی در مسالک می گوید: به نظر ما اصل این مسابقه ها بی عوض، جایز است چون قرائت به فتح بین محدثان مشهور است و موافق با اصل هم می باشد، به ویژه آنکه بر این گونه مسابقه ها هدف خردمندانه و درستی نیز بار می شود.[x]

سید احمد خوانساری در این باب می گوید: چون در این روایت دو احتمال است و این دو احتمال در برابر هم قرار می گیرند، حکم به حرام بودن از این روایت، برای مسابقه ها استفاده نمی شود.[xi]

و در ادامه می فرماید: بر فرض آنکه قرائت سکون را برگزینیم، ممکن است بگوئیم آنکه در این حدیث نفی شده است، مسابقه با گروبندی است و همین انصراف می تواند فهم و ضبط حدیث را آسان سازد.[xii]

علامه شعرانی ضمن اشاره به اختلافات فقهاء درباره مشروع بودن بازیهای غیرمنصوص، مانند دویدن، توپ بازی و... می نویسد: افزون بر دلالت روایات بر روابودن این گونه مسابقه ها در بسیاری از اینها فایده ها و مصلحتهایی نهفته است که پایبندی به حرام بودن آنها، موجب شگفتی است و اگر کسی بگوید در این بازیها مردم گرفتار لهو می شوند، گوئیم سخن در جایی است که مسابقه ای در بین باشد، نه لهو و لعبی. و چه بسا این گونه مسابقه ها هم در حضور پیامبر(ص) انجام می گرفته است و جزء عرف و عادت مسلمانان بوده است، به ویژه در مسیر حج.[xiii]

نتیجه این که ما دلیلی بر پذیرش کلام صاحب ریاض پیدا نکردیم و لذا مناسبتر است که بحث را با طرح قسم چهارم پی بگیریم.

1ـ مسابقه با وسایل غیر قمار به همراه برد و باخت باشد.

مقدمتاً می گوئیم که اگر کسی برای قسم سوم حرمتی قائل نبود، یا حرمتی قائل بود، اما گفت که ملازمه ای بین حرمت تکلیفی و وضعی وجود ندارد، می تواند در این بحث مشارکت نماید و نقطه نظر خود را ارائه نماید. و الا اگر شخصی در صورت سوم قائل به حرمت تکلیفی باشد، به طریق اولی در اینجا قائل به حرمت تکلیفی خواهد شد، و اگر بین حرمت تکلیفی و وضعی ملازمه را بپذیرد، لاجرم باید بر حرمت وضعی فتوی دهد. مگر اینکه دلیلی خاص بر عدم حرمت وضعی اقامه نماید.

همانطور که در بحث های گذشته ملاحظه شد، برد و باخت در روایات اسلامی، در سه یا چهار مسابقه جایز شمرده شده است«لاسبق الا فی خف او حافر او نصل»از یک طرف در مواجهه با این روایت عده ای الغاء خصوصیت می کنند و می گویند:

اگر اینگونه گفته شود که رهان در سبق و رمایه، مختص است به تیر و کمان و اسب دوانی و امثال آن که در جنگهای سابق به کار گرفته می شده است. و امروز هم تنها در همان موارد است... ، (با اینگونه برداشتها) از اخبار و روایات، تمدن جدید باید به کلی از بین برود و مردم کوخ نشین بوده و یا برای همیشه در صحراها زندگی نمایند.[xiv]

اسب سواری و تیراندازی از نظر اسلام اصالت ندارد. بلکه شکل اجرایی «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة[xv]»است و به عبارت دیگر جامه ای است که به بدن آن دوخته شده است، یعنی اسلام برای سبق و رمایه، اصالت قائل نیست، بلکه برای نیرومندشدن اصالت قائل است.[xvi]

فرق است میان منزل و میان راه، منزل تغییر می کند اما لزومی ندارد که راه هم تغییر کند. حال اگر به اصل« وَ أَعِدُّوا لَهُمْ...» توجه کنیم، می بینیم یک اصل همواره نو و زنده است. چه در آن زمان و چه در زمان ما و چه آینده اما در مورد حکم سبق و رمایه[xvii]دیگر ضرورتی ندارد که چنین مسابقاتی، به آن نیت سابق برگزار شود. یعنی به نظر می رسد که این حکم دیگر مصداق ندارد و زمانش گذشته است، دلیل این آن است که سبق و رمایه اصالت ندارد و حکم مربوط به یکی از منازل است. اصالت مال« وَ أَعِدُّوا لَهُمْ ...»است که مسیر را مشخص می کند، در همین زمان می توان این حکم را با توجه به شرایط زمانه با صورت اجرایی تازه ای به مرحله اجرا در آورد.[xviii]

شهید صدر می گوید: بعید نیست که با ابزار جنگی جدید نیز، مسابقه مشروع و درست باشد، و در ادامه می فرماید: آیا درستی مسابقه با ابزار جنگی قدیم، بی قید و شرط است، یا اینکه تا زمانی است که آنها در جنگهای عمومی کاربرد لازم را داشته باشند و بتوان با آن وسیله ها در برابر دشمنان ایستادگی کرد و به دفاع برخاست؟ در این مساله دو دیدگاه است که دیدگاه دوم موافق با احتیاط و نزدیکتر به حق است.[xix]

پس ایشان نه تنها مسابقه با ابزار جدید جنگی را جایز و روا می شمارد، بلکه در درستی مسابقه با ابزار جنگی قدیم و چهارپایان و مرکبها و حیواناتی که در جنگها کاربرد داشته اند، تردید می کند. و از طرف دیگر، عده ای دیگر بیان می دارند که: توانمندی و آمادگی برای رزم، حکمت است و نه علت حکم و نمی توان با سرایت دادن حکمت، حکم حلیت رهن را برای دیگر مسابقات ثابت کرد. چه اینکه پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) توجه داشته اند که مثلاً آمادگی بدن و بدن سازی، تاثیر بسزایی در مبارزات و جنگها دارد ولی هیچ سخنی در جهت حلیت این امر بیان نکرده اند. بنابراین نمی توان این حکم را به دیگر ورزشها، حتی اگر در جنگ مورد استفاده باشند، مثل اتومبیل رانی، سرایت داد. بله در ذیل آیهوَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ ...از پیامبر (ص) روایتی وارد شده است که مقصود از نیرومندی و توانایی در آیه، آمادگی در تیراندازی است.[xx]

اما در جایی بیان نشده است که دستور سبق و رمایه، به خاطر این جعل شده است که شما در مسائل جنگی، توانمندی لازم را بدست آورید که اگر اینگونه بود، می توانستیم مسابقه در ابزار جدید و برد و باخت در آن را جایز بدانیم و حتی برد و باخت در ابزار جنگی قدیم مثل تیراندازی با کمان را منع کنیم. و نهایت چیزی که می توانیم بگوئیم اینست که در تیراندازی با کمان و اسب سواری و ... خصوصیتی مشاهده نمی شود، مگر انکه آنها از ابزار جنگی زمان قدیم بوده اند. اما صرفاً این یک احتمال است که در روایات تائیدی بر آن وجود ندارد. علاوه، احادیث زیادی در کتب روایی وجود دارد که از آنها استفاده می شود که گرو گذاری و برد و باخت در غیر موارد بیان شده در سبق و رمایه، حرام می باشد.[xxi]

با عنایت به نکات فوق الذکر است که عده ای از فقهاء، شرط بندی در غیر مسابقات منصوصه را جایز ندانسته اند.[xxii]

البته در بین فقهاء، افرادی هم پیدا می شوند که حدیث لاسبق را دال بر حرمت برد و باخت در مسابقات غیرمنصوصه نمی دانند.

محقق سبزواری در کفایه الاحکام می نویسد: روایت لاسبق چه به فتح باء و چه به سکون آن خوانده شود، انحصار در آنچه شهید ثانی گفته است، پیدا نمی کند. بلکه احتمال دیگری نیز هست که اگر به فتح بخوانیم چنین معنا می شود: لزوم یا ملکیت یا فضیلتی برای مسابقه و دادن عوض نیست، جز در موارد سه گانه از اقسام مسابقه ها، پس از این خبر نمی توان دلیلی برحرام بودن دیگر بازیها و مسابقه ها به دست آورد و از این بالاتر آن که این حدیث دلالت بر ناروا بودن برد و باخت در دیگر بازیها هم ندارد، و چنانچه واژه سبق را به سکون باء قرائت کنیم احتمال است که معنی آن این باشد: اهمیتی برای مسابقه ها نیست جز همان موارد سه گانه، یا مسابقه ارزش ندارد جز همان سه مورد، پس روایت دلالت بر حرام بودن دیگر مسابقات ندارد واز سوی دیگر، اصل اولی هم جایز بودن هر مسابقه است و حرام بودن دلیل می خواهد.[xxiii]

و این همان نظریه ای است که صد سال پیش از ایشان ، محقق اردبیلی بدان اشاره کرده بود[xxiv].

مبنای چنین نظریه ای این می باشد که «لا» در حدیث شریف، برای نفی فضیلت می باشد نه نفی صحت و مشروعیت و نه نفی جمیع احکام که صحت و مشروعیت در ضمن آن است.

به هر حال اینها نظرات کارشناسی فقهاء می باشد و ما ملزم هستیم که به همه آنها احترام بگذاریم و مادامیکه خود، در فقه کارشناس نشده ایم، از مرجع تقلید خودمان پیروی کنیم.

و ما گر چه باید در فهم فلسفه حرمت قمار و ... تلاش کنیم، اما هیچ کس ادعا نکرده است که علت تامه حرمت قمار، عدم رضایت دهنده پول یا هدر رفتن وقت و ... می باشد. گر چه اینها می توانند به عنوان حکمت حرمت قمار مطرح شوند، اما شما خوب می دانید که فرق است بین حکمت و علت، در مواردی که در کلام، علت حکم بیان شده ما می توانیم حکم را در موارد دیگر هم تعمیم دهیم. مثلاً اگر پزشکی به شما گفت انار نخور چون ترش است شما می توانید بگوئید پزشک به من دستور داد که از هیچ ترشی استفاده ننمایم، اما در مساله مسابقه های غیر منصوصه و حتی منصوصه کجا چنین مطلبی آمده است؟

حتی علمایی که جمود بر روایت لاسبق نورزیده اند، چنین ادعایی را نکرده اند، آن بزرگواران مقاصد عامه شریعت را قرینه ای در فهم نصوص بکار برده اند و بر این مبنا گفته اند که احکام سبق و رمایه در سلاحهای جنگی جدید و وسایل نقلیه امروزی هم جریان دارد.[xxv]

در ادامه بی مناسبت نیست که اشاره ای داشته باشیم به نظرهای کارشناسی دیگری که از طرف فقهاء ارائه شده است:

الف – صاحب جواهر در بزرگترین دائره المعارف فقه شیعی (جواهر الکلام) می گوید:

بین عقد و وعده فرق است، اگر دریافت جایزه در قالب عقد و قرارداد الزامی بین مسابقه دهندگان باشد، جایز و روا نیست. ولی اگر بدون عقد و ایجاب و قبول الزام آور شرعی، بازنده با آسایش خاطر و خرسندی بخواهد در قالب وفا به وعده چیزی را به عنوان جایزه پرداخت نماید، و الزام و اجباری هم وجود نداشته باشد، اشکالی ندارد.[xxvi]

شیخ محمد جواد مغنیه نیز همین نظریه را برگزیده و گفته است: برای برنده رواست که مقداری از مال بازنده را از راه وفای به وعده بگیرد، البته وعده هم به گونه ای باشد که برای بازنده الزامی ایجاد نکند و بتواند در صورت ناخرسندی چیزی نپردازد. چون دلیلی بر حرام بودن اخذ چنین عوضی نداریم و اصل اولی جواز آن است.[xxvii]

ب- در نوشتار برخی، راه دیگری برای گرفتن جایزه مسابقات مطرح شده است و آن اینست که از سوی یکی از دو طرف بازی یا هر دو یا شخص دیگری، جایزه ای به برنده، به عنوان وقف، نذر، وصیت یا شرط، پرداخت گردد. نه اینکه عقد جعاله یا اجاره یا صلح یا مسابقه در کار باشد و پرداخت جایزه بر آن مبنا صورت گیرد.[xxviii]

به هرحال شما می توانید در قالب این دو راه حل که از سوی فقهاء ارائه شده است،حتی از دیدگاه کسانی که برد و باخت را تنها در اسب سواری و تیراندازی و شتر سواری جایز می دانند، گروبندی کنید. اما باید توجه داشته باشید که این کار نباید در قالب قرارداد الزام آور باشد. و آنهایی هم که از حدیث «لاسبق» الغاء خصوصیت کرده اند، تنها برد و باخت در مسابقه ابزار جنگی جدید را جایز دانسته اند، نه همه مسابقه ها را. و لذا همه عقیده دارند که برد و باخت در مسابقاتی که ربطی به مسائل جنگی ندارد، جایز نیست. مگر اینکه در قالب یکی از دو راه حلی باشد که در بالا مطرح گردید.
در پایان لازم است که متذکر گردیم اختلاف نظر کارشناسی در یک موضوعی، موجب نمی شود که نظر کارشناسی اعتبار لازم را نداشته باشد، همانطور که ممکن است در بین پزشکان پیرامون شیوه درمان نوع خاصی از بیماری اختلاف باشد. اما شما نظر همه را محترم می شمارید و در مقام عمل از نظریه آن کس پیروی می کنید که فکر می کنید از نظر علمی در رتبه بالاتری به سر می برد.

پی نوشت ها

[i]- برای توضیح بیشتر رجوع شود به مقاله آقای ابوالقاسم یعقوبی، مجله فقه شماره 19.
[ii]- لازم به ذکر است که سید احمد خوانساری در جامع المدارک و شیخ انصاری در مکاسب بازی با ابزار قمار را بدون برد و باخت جایز می دانند، رجوع شود به جامع المدارک و همچنین مکاسب شیخ انصاری ص 17 و 373.
[iii]- ریاض المسائل، موسسه النشر السلامی، قم، ج 9، ص 408.
[iv]- اصول الفقه مرحوم مظفر، ج 2، ص 116.
[v]- رک: جامع المقاصد، علی بن الحسین کرکی، ج8، ص 327 - حدائق الناظره، یوسف بحرانی، ج22، ص 362.
[vi]- شرح غررالحکم، ترجمه و شرح آقاجمال خوانساری، ج1، ص 334 و ج3، ص30. جناب سیداحمد خوانساری نیز همین مطلب را تائید می کنند.
[vii]- جامع المدارک سید احمد خوانساری ج3، ص 28.
[viii]- مستدرک الوسایل، حسین نوری ج14، ص 81 .
[ix]- وسایل الشیعه، ج 13، 248- در حدیث دیگری علاوه بر این سه عنوان، مورد دیگری به عنوان ریش (کبوتربازی) هم مطرح شده است: الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 2، ص 30 – وسایل ج 13، ص 249. پیرامون سند این حدیث که شماری از حدیث شناسان آن را حسن (مراه العقول علامه مجلسی ج 18، ص 390) دانسته اند و شماری آنرا ضعیف( مصباح الفقاهه آیت الله خویی ج1، ص 366) ولی مشهور بر اساس آن فتوی داده اند.
[x]- مسالک الافهام، ج 6، ص 70.
[xi]- جامع المدارک، ج 3، ص 20.
[xii]- همان، ص 30.
[xiii]- پاورقی کتاب وافی مرحوم فیض، ج 9، ص 151.
[xiv]- صحیفه نور، ج 21، ص 34.
[xv]- سوره انفال ، آیه 60. ترجمه: هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با آنها دشمنان، آماده سازید!
[xvi]- اسلام و مقتضیات زمان، جلسه پانزدهم، اجتهاد و تفقه در دین، شهید مطهری.
[xvii]- شرکت در مسابقه اسب دوانی و تیر اندازی به منظور مهارت یافتن در امور جنگی، سبق و رمایه نامیده شده است. (پیرامون انقلاب اسلامی، شهید مطهری، ص 90 به بعد)
[xviii]- همان و همچنین رک مجموعه آثار شهید مطهری، ج 3، ص 191، ختم نبوت، ص 77- 78.
[xix]- منهاج الصالحین، ج2، ص 154.
[xx]- وسایل، ج 13، ص 348.
[xxi]- اصول کافی، کلینی، ج 1، ص 341، وسایل الشیعه، ج 2، ص 660ـ مستدرک الوسائل، ج 2، ص 516 – الوافی بالوفیات، ج 9، ص 35.
[xxii]- رک: جامع المدارک، ج 22، ص 362 ـ شرح غرر الحکم (آقا جمال خوانساری)، ج1، ص333و 334 ـ ج3، ص30.
[xxiii]- کفایه الاحکام، ص 136.
[xxiv]- مجمع الفائده و البرهان، ج 10، ص 168.
[xxv]- فقه الام الصادق، محمد جواد مغنیه، ج 4، ص 235 – رجوع شود به فصلنامه علوم حدیث، شماره 3، مقاله اجتهاد در فهم نصوص.
[xxvi]- جواهر الکلام، محمد حسن نجفی، ج 28، ص 221.
[xxvii]- فقه الامام الصادق، ج4، ص 234.
[xxviii]- الفقه، سیدمحمدشیرازی، ص 325.
 


منبع: