مقدّمه
كودكان گل هاى بوستان ما و آينده سازان
كشورند. ملّتى در آينده موفق، سربلند، پيروز و سعادتمند خواهد بود كه به
نيازهاى جسمى و روانى كودكان خود توجه بيش ترى داشته باشد.
امروزه روان شناسان اعتقاد دارند كه براى رسيدن به مراحل بالاتر رشد بايد پايه
هاى اوليه رشد را جدى گرفت و اگر چنانچه اولين مراحل رشد به خوبى طى نشود، در
مراحل بعدى كودك دچار اختلال خواهد شد.
يكى از نيازهاى مهم و اساسى كودك، نياز به بازى و اسباب بازى است. بازى براى
كودك همانند آب است براى ماهى. كودك بدون بازى نمى تواند به رشد متعادل و
سازنده اى برسد. اسباب بازى شوق زيستن را در وجود كودك برمى انگيزد موجب پرورش
قواى جسمى، ذهنى، روانى، عاطفى و اجتماعى كودك مى شود.
اسباب بازى همچنين موجب مى شود كه كودك با دنياى بيرون ارتباط برقرار نمايد و
تجارب خويش را گسترش دهد و با مفاهيم مختلفى همانند رنگ، شكل، اندازه، بالا،
پايين و... آشنا شود.
مسأله مهم اين است كه بازى و اسباب بازى ها بايد متناسب با ويژگى هاى سنى، رشد
جسمى و روانى كودك باشد تا اثرات مفيد و سازنده را داشته باشد وگرنه بعضى مواقع
ممكن است اسباب بازى به دليل عدم تناسب با ويژگى هاى سنى و رشدى كودك، او را
دچار شكست هاى متعدد و در نهايت، احساس حقارت كند كه در اين صورت، آن اسباب
بازى براى كودك مضر است.
روان شناس مشهور ژان پياژه تأكيد مى كند كه والدين در انتخاب اسباب بازى دقّت و
هوشيارى لازم را داشته باشند; چرا كه در شكل دادن به تمايلات عاطفى و روانى او
نقش مهمى ايفا مى كند و چنانچه در انتخاب آن ها توجه كافى نشود، ناخواسته
تمايلات كودكان به گونه اى شكل مى گيرد كه مورد انتظار نبود.
در اين مقاله سعى نگارنده بر اين است تا از ديدگاه هاى مختلف و با توجه به لحاظ
همه عوامل، بازى و اسباب بازى متناسب با هر سن را پيشنهاد نمايد. بازى ها و
اسباب بازى هاى پيشنهادى مى تواند راهنماى بسيار خوبى براى والدين و مربيان
محترم باشد.
بازى ها و
اسباب بازى هاى مناسب براى كودكان
با توجه به انواع مختلف بازى ها
(جسمى(Physical)، تقليدى(Imitative)، ساختنى (Constructive)و خلّاق(Crative)) و
در نظرگرفتن ويژگى هاى جسمى، عاطفى، اجتماعى و فكرى كودكان از تولد تا دوازده
سالگى، فهرستى از بازى ها و اسباب بازى هاى مناسب براى سنين مختلف پيشنهاد مى
شود:
از تولد
تا 12 ماهگى
بازى بدنى كه حتى در نخستين ماه ها آغاز مى شود، عمدتاً به رشد و تكامل اعمال
حركتى درشت Harsh motor functions)) مانند كنترل اعضا، تنه و سر كمك مى كند.
ماه اول و دوم پس از تولد، كودك علاقه به فعاليت هاى عضلانى، لگدزدن، برگشتن،
غلتيدن، تكان دادن دست ها و ساير حركات شناخته بدنى دارد. در يك ماهگى جغجغه را
لمس نموده و زود مى اندازد. در 5/2 ماهگى مى تواند جغجغه را تكان دهد و يكى از
سرگرمى هاى او بيرون آوردن صداهاى مختلف از حنجره است. از حدود 2 يا 3 ماهگى
بازى اكتشافى كه به صورت بازى با انگشتان است آغاز مى شود. از 1 تا 4 ماهگى صدا
و رنگ را كشف مى كند.
كودك هنگامى به اسباب بازى نگاه خواهد كرد كه اسباب بازى در معرض ديد او قرار
گيرد. از سه ماهگى به بعد علاقه اش به اسباب بازى شديدتر خواهد شد. از اين رو،
مى كوشد با حركت هر دو دست، اسباب بازى را به سوى خود بكشد و با آن تماس حاصل
نمايد. در چنين سنى مى توان يك جسم حركت كننده را روى تختخواب بچه آويخت و
تصاوير رنگى در اتاقش قرار داد.
يك جغجغه يا اسباب بازى به آرامى در كنار چشمان كودك حركت دهيد به طورى كه
چشمان وى مسير حركت اسباب بازى را دنبال كند. به كودك اجازه دهيد يك شىء
(جغجغه، پيمانه پلاستيكى و...) را كه در دستانش مى باشد چنگ بزند، به صدا
درآورد و آن را تكان دهد. اين كار موجب سرگرمى كودك مى شود.
كودك در 5/4 ماهگى هر شىء را كه مى بيند و در دسترسش قرار دارد برمى دارد، به
طرف دهان مى برد، مى مكد، تكان مى دهد و پرت مى كند. اشياى مختلفى (مانند قطعات
و پيمانه ها...) در اختيارش قرار دهيد تا آن ها را بگيرد. از آن جا كه كودك
احتمالا دوست دارد اين اشيا را در دهان قرار دهد، پيشاپيش از اندازه و تميز
بودن آن ها، كه قابل بلعيدن نباشند، اطمينان پيدا كنيد. با تكان دادن يك جغجغه
در پشت سر كودك، به او اجازه برگشتن و گرفتن آن را بدهيد.
در پنج ماهگى بررسى اسباب بازى ها با چشم، خيره شدن به دست ها و زياد شدن حركات
صدايى موجب تفريح و لذت كودك است. وقتى كه مكعبى در دسترس كودك قرار مى گيرد،
با خوشحالى آن را مى گيرد.
در ماه ششم خنديدن، پرتاب كردن اسباب بازى ها و لذت بردن از صداى به زمين خوردن
آن ها و كشيدن اسباب بازى ها به طرف خود، اگر به نخ بسته شده باشند، كودك را به
وجد مى آورند. كودك در اين سن به مدت پنج الى ده دقيقه مى تواند خودش را با
اسباب بازى هايش سرگرم كند و نيز اشيا را از يك دست به دست ديگر انتقال دهد.
علاقه زيادى دارد كه به همه چيز دست بزند. مى خواهد همه چيز را در دهان بگذارد;
اسباب بازى ها را از طريق نگاه كردن، لمس كردن، در دهان گذاشتن و به زمين زدن
كشف كند. بنابراين، اجازه دهيد كه كودك با وسايل معمولى خانه مثل بشقات،
قابلمه، قاشق، روزنامه، پارچه و مانند آن ها بازى كند. همچنين صورتش را با
كشيدن ملحفه مخفى مى كند و سپس آن را كنار مى زند.
در هفت ماهگى، دست كارى اشياى محيط زندگى، مچاله كردن كاغذ، بازى با قاشق و
فنجان، برداشتن كلاه از سر، پايين كشيدن جوراب هاى خود، بازى با آب، خنده و دست
تكان دادن و فرياد كشيدن در مقابل افراد آشنا و سر را براى مخفى شدن و بازى
كردن گرداندن، از انواع بازى هاى اين سن است. كودك در اين سن مى تواند اسباب
بازى را از يك دست به دست ديگر بدهد، آن را بيندازد و نگاه كند كه كجا مى افتد;
اسباب بازى را روى سطحى كه توليد صدا مى كند، به حركت درآورد و از ميان اسباب
بازى ها، اسباب بازى هاى حركت دار و صدادار را ترجيح مى دهد. اسباب بازى را با
يك تكه نخ طورى متصل كنيد كه كودك بتواند آن را در طول اتاق، ميز يا تختخواب
بكشد.
كودك در هفت ماهگى دستش را زير شير آب مى گيرد و از ريزش آب بر روى آن لذت مى
برد.
بازى تقليدى مانند تقليد از آهنگ صداى مادر و ساير پرستاران در هفت تا هشت
ماهگى به روشنى قابل مشاهده است. با كودك صحبت كنيد و صدايش را تقليد كنيد، به
ويژه وقتى كه به او غذا مى دهيد يا لباسش را تعويض مى كنيد. درباره غذا و لباس
با او صحبت كنيد. براى مثال، بگوييد: حالا دكمه را مى بندم. درباره تصاويرى كه
او مى بيند با او صحبت كنيد. از مكالمه بچه گانه استفاده نكنيد. وقتى كه كودك
صحبت مى كند، مستقيماً به او نگاه كنيد. از جملات كامل و درست استفاده كنيد. از
بازى هايى كه نوعى بازى با كلمات است استفاده كنيد. كلمات ساده مانند سلام،
بابا و... را تكرار كنيد.
در ماه هشتم از ميان اسباب بازى ها، آن را كه دوست دارد، انتخاب مى كند. اگر
شىء از گهواره بيرون بيفتد خود را به طرف آن مى كشاند.
در هشت الى يازده ماهگى اسباب بازى هايى را كه از ديد او پنهان شده است،
فعالانه جستوجو مى كند و براى به دست آوردن آن ها موانع را كنار مى زند. در هشت
ماهگى اسباب بازى هاى خود را پرتاب مى كند. اين كار براى كودك يك نوع بازى
تلقّى مى شود. نوع ديگر بازى، به هم زدن دو شىء يا دو مكعب يا دو اسباب بازى
است.
در هشت الى دوازده ماهگى، پرتاب كردن اشيا هرچه بيش تر و هرچه دورتر سرگرمى
كودك است. بنابراين، اسباب بازى هاى نشكن را در اختيار او بگذاريد. روى ميز
كوچك غذاخورى او اسباب بازى هاى كوكى را قرار دهيد. خرسى كه مى رقصد يا لاك
پشتى كه سرش را تكان مى دهد، كودك را تا سرحد اشك ريختن مى خنداند. عروسك هايى
كه مى توان آن ها را با پيچاندن به هر شكلى درآورد نيز كودك او را خوشحال
خواهند كرد. در موقع حمام كردن او، از حيوانات شناور مثل ماهى قرمز، اردك، نهنگ
و يا قورباغه استفاده كنيد.
در نه الى ده ماهگى اگر كودك ديگرى بخواهد اسباب بازى او را بگيرد، مقاومت مى
كند. در نه ماهگى اگر به اسباب بازى نخ وصل كنيم، آن را به طرف خود مى كشاند.
اگر شيئى را مخفى كنند براى پيدا كردن آن كنجكاوى مى كند. در هشت الى نه ماهگى
اسباب بازى خود را به كودكان ديگر مى دهد.
كودك در ده ماهگى بر اعصاب حركتى تسلط بيش ترى مى يابد، مى ايستد و اسباب بازى
را به دست مى گيرد و اگر آن را در برابر ديدگانش زيرِ پوششى پنهان كنند، مى رود
و برمى دارد. در اين دوره كودك براى كشف و يافتن دنياى اطرافش تلاش مى كند.
اشيا را در دست مى گيرد و به دفعات مى چرخاند و آن ها را در بين انگشتانش نگه
مى دارد و اغلب به طرف دهان خود مى برد. شيئى را كه در دست دارد، روى چيزى مى
كوبد و از اين كار لذت مى برد. در اين سن، كودك دوست دارد اشيا را قطعه قطعه
كند و از داخل كردن يك شىء در شىء ديگر لذت مى برد. اشيا را داخل جعبه مى گذارد
و مجدداً بيرون مى آورد. با دست ها به صورت بال زدن پرندگان بازى مى كند. اگر
در دستش يك اسباب بازى باشد، ولى اسباب بازى ديگرى به وى داده شود آن را هم مى
گيرد و سعى مى كند هر دو اسباب بازى را در يك دست نگه دارد.
در سن ده الى دوازده ماهگى مداد در دست مى گيرد.
كودك در سن يازده و دوازده ماهگى با گرفتن نخى كه به ماشين اسباب بازى يا وسايل
چوبى بازى اش بسته شده، مى تواند آن ها را به طرف خود بكشد. به اجسام كوچكى
مانند دكمه، چشم شيشه اى و حفره ها علاقه مند است. از بازى هاى مشترك (دالى،
مخفى كردن اجسام و دنبال هم كردن) لذت مى برد.
در يك سالگى از اسباب بازى هاى كوكى كه راه مى روند و صدا مى دهند خوشش مى آيد
و توجهش به آن ها جلب مى شود. همچنين به پرنده ها، حيوانات، وسايل نقليه و
كسانى كه حركت مى كنند نيز توجه مى كند. مى توان او را نشاند و با قل دادن توپ،
او را با توپ بازى آشنا كرد.
كودك تا يك سالگى با هر وسيله اى كه در اختيارش قرار گيرد، بازى مى كند و آن ها
را از چند جنبه مورد بررسى قرار مى دهد; از لحاظ زبرى، نرمى، طعم، صدا و امثال
آن. براى بچه هاى اين سن جغجغه، عروسك و حلقه هاى نرمى كه تميز كردن آن ها آسان
باشد بسيار مناسب است.
كودكى كه تازه مى خواهد راه بيفتد به اشيايى علاقه دارد كه بتواند با آن ها
كارى انجام دهد نه چيزهايى كه فقط آن ها را بنگرد يا لمس كند. كاسه هاى
پلاستيكى رنگارنگ، عروسكى كه آن را دربغل بگيرد، بادكنك رنگى، توپ خوش رنگ و
بازيچه اى مثل روروئك كه كودك آن را به سمت جلو هل بدهد از وسايل مطلوب او در
اين سن هستند.
كودك در يك سالگى به اسباب بازى هايى مثل توپ، قطعات خانه سازى، حيوان يا
ماشينى كه بتوان آن را به دنبال خود كشيد، ليوان و مكعب هاى توخالى كه بتوان آن
ها را در داخل هم جاى داد يا بر روى هم چيد، نياز دارد.
اسباب بازى ها بايد در آغاز زندگى تا يك سالگى سبك و صدادار باشند. كودك در يك
سالگى از اسباب بازى هاى كوكى كه راه مى رود و صدا مى دهند، خوشش مى آيد و
توجهش به آن ها جلب مى شود.
اسباب بازى هاى زير براى سن يك الى دوازده ماهگى پيشنهاد مى گردد: جغجغه، عروسك
پارچه اى، حلقه هاى پلاستيكى، مكعب هاى چوبى، توپ خوش رنگ، روروئك، بادكنك
رنگى، كاسه هاى پلاستيكى رنگارنگ و انواع ليوان بزرگ و كوچك، پيمانه هاى
پلاستيكى رنگارنگ، قطعات درشت خانه سازى، مكعب هاى توخالى، اسباب بازى هاى
صدادار (دايره زنگى، طبل و...)، اسباب بازى هاى كوكى، اشياى شناور براى آب بازى
(ماهى، اردك پلاستيكى و...)، ماشين، گارى و حيوان كه بتوان آن ها را با نخ به
دنبال خود كشيد، وسايل معمولى خانه مثل بشقاب، قابلمه، قاشق، فنجان و... .
از يك تا دو سالگى
پياژه معتقد است كه كودك نخستين بار در حدود دو سالگى به تغييرى كه اعمال او در
اشيا به وجود مى آورد پى مى برد; مثلا، از برخورد قلم با كاغذ متوجه طرز ايجاد
خط مى شود و درمى يابد كه اگر تخت خود را به حركت درآورد، از آن صدايى برخواهد
خاست.
كودك اين در سن بسيار فعال است و از دويدن يا بالا رفتن از جايى و پرتاب كردن
اشيا لذت مى برد. بنابراين، فرصت ها و موقعيت هايى براى بازى هاى آزادانه و
فعال در خانه و بيرون از خانه براى كودك فراهم سازيد و او به بازى هاى آزاد با
توپ هاى كوچك تشويق كنيد. كودك ممكن است توپ را به طرف بزرگ ترها يا يك شىء
ديگر پرتاب كند. از توپ هاى داراى اندازه متوسط و نرم استفاده كنيد تا به كودك
صدمه نزده و موجب ترس او نشود.
توانايى ساختن اشيا با دستان و انگشتان را در كودك تقويت كنيد. به بازى با
قطعات توخالى، پيمانه ها و مانند آن ها و ابزارى كه قابل انباشته شدن باشند
راهنمايى كنيد. يك بازى آزاد با پيچ و مهره هاى پلاستيكى بزرگ تشويق كنيد، از
عدم بلعيده شدن آن ها توسط كودكان اطمينان حاصل كنيد. كودك را به قرار دادن
قطعات، مكعب ها و ديگر چيزها داخل پيمانه يا ظرف بزرگ تر تشويق كنيد. ظروفى با
درها و دهانه هاى گشاد آماده كنيد تا كودك به باز و بستن درپوش ها بپردازد.
در اين سن، كودك به كنجكاوى درباره خودش مى پردازد. كودك را به بازى هاى
آزادانه با آينه هايى كه امنيت دارند و خطرآفرين نيستند تشويق كنيد.با كودك
جلوى آينه بايستيد يا بنشينيد تا او درباره برداشت هايش درباره آنچه كه مى بيند
صحبت كند. تشويق كنيد تا او حركت هاى جنبشى و محرك ايجاد كند; يعنى در جلو آينه
به وسيله دست ها و بدن حركت هايى انجام دهد.
پاره اى از مفاهيم اصلى مانند علت، اثر، تركيب و اندازه را مى توانيد به كودك
بفهمانيد. درباره تركيب اشيايى كه كودك حس مى كند صحبت كنيد; براى مثال،
بگوييد: «جغجغه سفت و سخت است»، «پتو نرم است.»
درباره علت و اثر ارتباطات با او صحبت كنيد. بگوييد: «اگر فنجان را وارونه كنى
آب ميوه درون آن خواهد ريخت»، «اگر در باران بايستى خيس مى شوى.»
در اين سن كودك توانايى تشخيص اشيا، حيوانات و انسان را از يك تصوير دارد. يك
اسكلت (بدن) پلاستيكى از حيوانات براى بازى هاى آزاد فراهم كنيد. درباره نام هر
حيوان، رنگ، صدا و مشخصه هاى ديگر آن با كودك صحبت كنيد.
كتاب هاى تصويرى ساده تهيه كنيد. از كودك بخواهيد به محض اين كه شما آن ها را
نام مى بريد به اشيا و حيوانات اشاره كند. درباره تصاوير صحبت كنيد. درباره
اندازه اشيا صحبت كنيد. براى مثال بگوييد: «اين يك توپ بزرگ است» يا «اين قعطه
كوچك تر از آن قطعه است».
در حدود 12 ماهگى به بعد هرچه در محدوده دست كودك قرار گيرد آن را به اطراف مى
كوبد. اين عمل تا 15 ماهگى به اوج خود مى رسد و در حدود 18 ماهگى تقريباً از
بين مى رود.
كودك در سن بين 13 الى 18 ماهگى از «دالى كردن» بسيار لذت مى برد و مى تواند
«قايم باشك» بازى كند. اسباب بازى هاى چرخ دار را هل مى دهد و مى كشد.
كودك از 9 تا 13 ماهگى بيش تر به اسباب بازى توجه مى كند تا به هم بازى; چون
كودك در اين دوره به اسباب بازى اهميت زيادى مى دهد. در اين سن گرايش به دعوا
بر سر اسباب بازى در كودكان ديده مى شود.
در 14 ماهگى كودك با ماشين بازى كرده و صدايى شبيه آن را ايجاد مى كند.
كودك در 15 ماهگى ممكن است اصرار ورزد كه بايستد و تنها براى مدت كوتاهى به
مكعب ها دقيق شود. معمولا به هيچ گونه فعاليتى براى ساختن چيزى مبادرت
نمى‌ورزد، بلكه فقط مكعب ها را برهم مى زند و يا اين كه آن ها را براى پدر و
مادرش مى آورد.
در 16 ماهگى كودك با عروسك بازى مى كند، برايش لالايى مى خواند و مى خواباند.
در حدود 17 ماهگى اسباب بازى هاى چرخ دارى كه منگوله ها و زنگوله هايى در چرخ
هاى آن ها باشد و به هنگام حركت صدا كند، بسيار مورد علاقه كودكان است. در اين
سن كودك اسباب بازى ها را پرتاب مى كند و اثر آن را مورد كاوش قرار مى دهد و
دوست دارد اشيا را يكى پس از ديگرى داخل ظرفى بريزد و بيرون بياورد.
در 5/17 ماهگى كودك در خيالش با ماشين بازى مى كند و يا خود را به جاى ماشين
فرض كرده و عقب عقب مى رود.
در 18 ماهگى ميخ را در سوراخ مى كند، يك دفعه دو الى سه ورق مى زند (نمى تواند
به صورت تك تك ورق بزند)، مداد را در دست گرفته و به خوبى خط مى كشد، 2 الى 3
مكعب را روى هم مى گذارد.
در 12 الى 18 ماهگى كودك اشيايى را كه كاربرد و ويژگى يكسان دارند، در كنار هم
قرار مى دهد. در حدود 18 ماهگى مى تواند با مداد خطوط عمودى و افقى رسم نمايد.
كودكان در 18 ماهگى مى توانند با مكعب هاى اسباب بازى دو عدد را به يكديگر متصل
كرده و در 2 سالگى 6 عدد را به يكديگر متصل نمايند.
كودك در 18 ماهگى مى تواند راه برود و عروسكش را همراه خود ببرد، با كمك مادرش
با لگو قطار، ماشين، هوايپما و... درست كند و صداى آن ها را درآورد، اگر اسباب
بازى دلخواهش را كودك ديگرى بردارد، با زور و داد و فرياد از آن ها مى گيرد و
با پاى خود توپ را كنار مى زند.
در 5/18 ماهگى از سر وصداى سكه هاى پول خيلى خوشش مى آيد و آن ها را داخل كيف
كرده و دوباره بيرون مى آورد.
در 12 تا 18 ماهگى هل دادن يك اسباب بازى چرخ دار به كودك نوپا احساس ايمنى مى
دهد. وقتى مى نشيند دوست دارد با دست هايش كه مهارت بيش ترى يافته اند كاسه ها
و پياله ها را داخل هم بگذارد. در اين سن، از جعبه موزيك و خاك بازى لذت مى
برد. سطل، آب پاش و تشتى آب يا شن بازى در اختيارش بگذاريد.
18 الى 24 ماهگى كودك به همه چيز دست مى زند، به همه جا مى رود، سر و صدا مى
كند، همه چيز را به هم مى ريزد و جابه جا مى كند. يك اسب يا قطار چوبى كه دنبال
خود بكشد و قطعات ساختمان سازى و يك كاميون يا كمپرسى كه چيزى پر كند و خالى
كند براى كودك مفيد است.
در 19 ماهگى در تمام بازى هاى دسته جمعى شركت مى كند و گاهى كودك مورد علاقه اش
را به بازى دعوت مى كند، هنوز اشياى تازه و چيزهايى را كه قبلا نديده است به
دهان مى برد، ولى هرگز آن ها را نمى خورد، مى تواند چهار لگو را روى هم بگذارد
و برج يا آپارتمان بسازد، با بشقاب و كاسه خالى و قاشق به طور خيالى غذا مى
خورد و مى گويد: غذاى خوشمزه اى است و به پدر و مادر نيز غذا تعارف مى كند.
براى كودكان 19 تا 25 ماهه اسباب بازى و همبازى اهميت بيش ترى پيدا مى كند،
ارتباط اجتماعى پخته تر مى شود و كودك براى انطباق با همبازى گذشت بيش ترى از
خود نشان داده، رفتار خود را تغيير مى دهد.
در 20 ماهگى با دو ماشين كوچكش بازى مى كند، آن ها را به هم مى زند و مى خندد.
در اين سن بيش تر مايل است با كودكان بزرگ تر از خود بازى كند. با كودكان كوچك
تر از خود بيش تر ابراز محبت دارد.
در 21 ماهگى به طور نامنظم به توپ لگد مى زند و مكعب ها را براى درست كردن قطار
در يك خط قرار مى دهد، عروسك خود را بغل كرده، راه مى برد و به پشتش مى زند كه
بخوابد و يا اين كه روى زمين مى گذارد و مى زند و مى گويد: مُرد!
كودك يك الى دو ساله در بازى با لگوها از شكل هاى مشخص استفاده مى كند و آن ها
را روى هم قرار مى دهد و به هم وصل مى نمايد.
بازى هاى نمايشى معمولا در سنين 5/1 الى 2 سالگى آغاز مى شود و در سنين
كودكستان به اوج خود مى رسد.
در دو سالگى به طور منظم به توپ لگد مى زند و مى تواند با شِش مكعب برجى بسازد.
كودك در اين سن به عروسك غذا مى دهد، او را به گردش مى برد، با آب و شن بازى مى
كند، اسباب بازى هاى متعلق به خود را كاملا مى شناسد و حاضر نيست در اسباب بازى
هاى خود كودكان ديگر را سهيم كند.
در دو سالگى توانايى ترسيم خط هاى دايره اى و يا زاويه دار ظاهر مى گردند.
نزديك به دو سالگى يك تاب براى كودك مى تواند، يك كشتى فضايى تصور شود كه به
سياره اى دوردست سفر مى كند يا پرنده اى وحشى باشد كه در آسمان پرواز مى كند.
در دو سالگى كودك علاقه مند به كاسه هاى پلاستيكى، قاشق هاى چوبى، كليد و قوطى
هاى خالى است. از اين رو، بهتر است ظروف كهنه و بعضى ظروف پلاستيكى، كه ارزان
قيمت است، براى كودكان تهيه شود.
در سال دوم زندگى، بازى ها براى كودك داراى مفهوم خاص و عميقى است. براى مثال،
ممكن است دختر بچه اى اسباب بازى خود را در ملافه بپيچد و در دهان خرس خود تكه
نانى بگذارد و فعاليت هايى از اين قبيل انجام دهد. از اين روى، اسباب بازى هايى
كه در اختيار كودك قرار داده مى شود، بايد معنى دارتر باشد. توپ، مكعب هاى
بازى، عروسك، انواع حيوانات، ظروف و امثال آن مى تواند جزو اسباب بازى هاى
مناسب براى كودكان باشد. در دو سالگى به صورت تك تك ورق مى زند، تسبيح نخ مى
كند، بدون تقليد كاغذ را لوله مى كند و با يك دست با قيچى كاغذ مى برد.
كودك دو ساله مى تواند حدود هفت دقيقه پشت سرهم به يك بازى ادامه دهد. پس از
آن، خسته شده و به سوى بازى ديگرى مى رود.
در دو سالگى به خوبى مى دود، كم تر به زمين مى خورد، از پله ها بالا مى رود،
بسيار فعّال و سرزنده و بانشاط است. مى تواند با شش مكعب برجى بسازد.
در 20 الى 24 ماهگى، بازى هاى موردنظر دختران عروسك بازى، اسباب بازى هاى نرم و
ظريف، استمداد و كمك طلبيدن، رقصيدن و لباس مخصوص پوشيدن و بازى هاى موردنظر
پسران بازى با بلوك ها، دست كارى وسايل و ابزار، اسباب بازى هاى ماشينى و حمل و
نقلى است.
كودك در دو سالگى مى تواند سوار سه چرخه كوچكى بشود، اما چون هنوز نمى تواند
پدال را فشار دهد، با پاهاى خود سه چرخه را به جلو مى راند.
در پايان دو سالگى گاهى اوقات كودكان، ديگران را نيز در بازى خود شريك مى كنند
و به بازى دوطرفه مى پردازند. در اين مرحله حتى اگر بچه ها سه نفر باشند، دو
نفر از آنان با هم بازى مى كنند و يكى از آنان به تنهايى مشغول بازى مى شود.
برخى از اسباب بازى هاى مناسب براى سن 1 الى 2 سالگى عبارتند از: توپ در اندازه
متوسط و نرم، پيچ و مهره هاى پلاستيكى، مكعب هاى درشت خانه سازى، قطعات توخالى،
آينه، كتاب هاى تصويرى ساده، اسباب بازى هاى چرخ دار، ميخ، چكش، خاك، ماسه، آب،
سطل، بيلچه، آب پاش، تشت، انواع حيوانات، عروسك، قيچى و كاغذ، سه چرخه، مداد و
كاغذ.
از 2 الى
سه سالگى
كودك در 5/2 سالگى مداد را با انگشتان مى گيرد و مى تواند خط خطى كند، با مكعب
پل مى سازد، توپ را با پا شوت مى كند.
در همين سال به دليل افزايش قدرت عضلانى، كودك وقتى خطى را رسم مى كند با چشم
نيز مراقب است كه خط از محدوده تعيين شده خارج نگردد.
كودك در اين سن مى تواند اشياى مشابه را روى هم بچيند و ما نيز مى توانيم از او
بخواهيم كه قاشق ها، چنگال ها و ساير چيزها را كه شسته شده است، روى وسايل
مشابه آن ها در داخل قفسه هاى آشپزخانه بچيند.
كودك در 2 الى 5/2 سالگى شروع به بازى هايى مى كند كه با تخيل همراه است.
در همين سال مى تواند مكعب ها را روى زمين به دنبال هم قرار داده و قطار درست
كند.
در 5/2 سالگى روى سه چرخه مى نشيند، دسته آن را با دست مى چرخاند و هدايت مى
كند اما هنوز قادر به پازدن نيست.
در 2 الى 5/2 سالگى معمولا دخترها و پسرها اسباب بازى هاى مشتركى دارند، ولى از
اين پس، پدربزرگ و مادربزرگ ها به دخترها عروسك و به پسرها ماشين هديه مى دهند.
در اين سن پسرها ماشين آتش نشانى و هواپيما را برمى گزينند و دخترها در جستوجوى
عروسك و مرواريدهاى چوبى هستند كه به نخ بكشند.
در 5/2 الى 3 سالگى تقليد كردن از والدين كار مورد علاقه كودكان است. پسر از
ماشين رانى لذت مى برد و دختر به آشپزى و خانه دارى علاقه مند است.
5/2 الى 3 سالگى سن تخيل و بازى حرفه اى كودك است. دختر با يك كيف جراحى نقش
دكتر و پرستار را بازى مى كند و پس از تزريق آمپول به عروسكش، درجه حرارت بدن
او را اندازه مى گيرد و يا نقش يك فروشنده را بازى مى كند.
در اين سنين هم دختران و هم پسران بازى هاى ساختن لگوها را دوست دارند و از
نقاشى كردن لذت مى برند. عروسك براى دختر بچه ها و ماشين براى پسر بچه ها با
ارزش ترين اسباب بازى هاست.
كودك در 5/2 سالگى به تنهايى از پله ها بالا مى رود و هنگام پايين آمدن دست خود
را به نرده يا ديوار مى گيرد. اسباب بازى هايى كه جداشدنى است و به قطعات
گوناگون تقسيم مى شود مانند قطار، ماشين، قطعات چوبى، لگو، مكعب هاى چوبى،
انواع پازل، و نظاير آن، بخصوص اگر رنگى باشد، مورد علاقه كودك است.
در سال سوم زندگى، با توجه به مهارت هاى بيش ترى كه كودك به دست مى آورد، بايد
اسباب بازى هايى در اختيارش قرار گيرد كه متناسب با توانايى هايش باشد; اسباب
بازى هايى مانند قطار، اتومبيل و مكعب هايى براى ساختن، عروسك هايى كه بتواند
لباس هاى آن ها را عوض كند و به آن ها غذا بدهد.
كودك در 3 سالگى مداد را مانند بزرگ ترها در دست مى گيرد، با قيچى به خوبى مى
برد. اشيا را با شست و يا انگشت وسط و شست بلند مى كند. كاغذ را لوله كرده و تا
مى زند، با تقليد عكس آدم مى كشد، دايره مى كشد و مى تواند دو خط عمودى و افقى
را تركيب نمايد.
در سن 3 سالگى فرصت هاى مناسبى براى بازى هاى سرگرم كننده در خانه و بيرون از
خانه براى كودك مهيا كنيد; مانند بالا رفتن، دويدن، آهسته رفتن و پريدن. اسباب
بازى هايى را مهيا كنيد تا كودك آن ها را از هم جدا كند (مانند مهره ها).
البته، مهره ها بايد به اندازه كافى بزرگ باشد تا بلعيده نشود. همچنين فرصت
هايى براى پر كردن و خالى كردن پيمانه ها با شن، آب، برنج و حبوبات براى كودك
فراهم شود. مداد شمعى، گچ، رنگ و كاغذ براى نقاشى و نوشتن آماده كنيد.
سعى كنيد مهارت هاى زبانى كودك را افزايش دهيد، به كودك دلگرمى بدهيد تا با شما
صحبت كند. در اين صحبت، از ضمايرى مانند «من»، «مرا»، «شما»، «آن ها» و «ما»
استفاده كنيد و به كودك بياموزيد از اين لغات استفاده كند. با كودك درباره
تصاوير صحبت كنيد. از او بخواهيد تا به اشيا و يا نام آن ها اشاره كند. هميشه
براى اشيا نام درست انتخاب كنيد.
در 3 سالگى كودك به بازى هاى نمايشى علاقه نشان مى دهد. جلوى كودك بايستيد و از
او بخواهيد هركارى كه شما مى كنيد، تكرار كند. عروسك، گارى كوچك، تختخواب
عروسك، تلفن هاى اسباب بازى براى مكالمه و بازى هاى نمايشى براى كودك مهيا
كنيد.
كودك در اين سن علاقه مند به مسأله تعادل و اندازه و روش هاى روى هم سوار كردن
مكعب هاست. براى كودك 3 ساله يك مكعب مى تواند يك قطار، يك عروسك يا يك ساختمان
باشد.
كودك 3 ساله قادر است از گلوله هاى رنگى به ترتيب قرمز، زرد ـ قرمز، زرد درست
كند. او رنگ ها و فرم ها را طبقه بندى مى كند. براى مثال، دكمه ها را بر طبق
رنگ و اندازه مرتب مى كند و مى تواند تا سه رنگ را نام ببرد. مى تواند به مدت
نيم ساعت بر روى يك بازى تمركز داشته باشد و اگر به هدف و مقصودش برسد راضى و
خرسند مى شود.
كودكان سه ساله معمولا مكعب ها را به طور افقى قرار مى دهند، به ندرت در اين
سن، كودك شخصاً به ساختن چيزى مبادرت مىورزد. كودك 3 ساله در بازى با لگوها
شروع به ساختن شكل معين و ساده اى مى كند.
كودك در حدود 3 سالگى دوست دارد با موادى بازى كند كه بتواند به آن ها ضربه
بزند، فشار بدهد، تكه تكه كند و روى هم بگذارد. خرد كردن و فشار دادن مواد به
كودك آرامش مى دهد. گل و خميربازى اين نياز را برطرف مى كند و كودك هنگام بازى
با آن ها آرامش مى يابد.
در اين دوره وسايل نقاشى براى بازى كردن بسيار مناسب است. كودك علاقه به مداد
رنگى و ماژيك دارد. قطعات چوبى كه بتوان از بين آن ها نخ يا ريسمانى رد و آن ها
را رديف كرد نيز كودك را سرگرم مى كند. در پارك ها مى توان از تاب، الاكلنگ،
سرسره و نردبان با رعايت نكات ايمنى استفاده كرد.
در 3 سالگى كودك قادر به راه رفتن است و دست هاى او قدرت انجام دادن حركت هاى
پيچيده ترى دارند. بنابراين، مى توان اسباب بازى هايى از قبيل سه چرخه پلاستيكى
كوچك، گارى، كاميون و توپ برايشان تهيه كرد. آويزها و فرفره ها از جمله وسايل و
ابزار بازى هستند كه كودكان به هنگام 3 سالگى مى توانند در ساختن آن ها همكارى
كنند. پازل هايى كه از قطعات كم تر (چهار ـ پنج) تشكيل شده اند براى كودكان
سنين پايين دو تا سه سالگى مناسب هستند. كودك در 3 سالگى مى تواند كاغذ را قيچى
كند.
براى بازى با دو يا سه كودك 3 ساله، كه مشغول توپ بازى هستند، ما نيز به عنوان
بزرگ سال مى توانيم وارد شده و هرگاه توپ به طرف ما مى آيد، آن را گرفته و به
سوى يكى از كودكان بيندازيم در اين سن غالب كودكان بدين گونه بازى ها علاقه
مندند.
كودك در سن 5/2 الى 3 سالگى بيش تر در كنار كودكان به بازى مشغول مى شود، ولى
با خود آن ها بازى نمى كند.
كودكان 3 ساله اولين تلاش ها را براى انجام بازى مشترك با 2 الى 3 همبازى شروع
مى كنند. كودك در دسته هاى 3 نفرى در بازى ها و فعاليت هاى ديگر كودكان شركت مى
كند و به تدريج، آمادگى پيدا مى كند كه حقوق ديگران را درك كند. در اين سن، بيش
از هر زمان ديگر، براى تصاحب اسباب بازى زد و خورد مى كند. بازى هاى گروهى كه
در اين سن حداكثر با 3 نفر شكل مى گيرد، ناپايدار بوده و به زودى از هم پاشيده
مى شوند; زيرا كودكان در اين سن مى توانند در آن واحد فقط با يك نفر بازى كنند.
كودك در 3 سالگى بالانس، پرسش هاى گوناگون و بازى با صندوق و جعبه و آجر و تخته
و جست و خيز با طناب را دوست دارد و مى تواند سوار سه چرخه شود و ركاب بزند.
اسباب بازى هاى پيشنهادى مناسب براى سن 2 الى 3 سالگى: لوازم نقاشى (مداد شمعى،
گچ، آب رنگ، قلم مو، مداد رنگى)، خميزبازى و گل رُس، توپ، سه چرخه، الاكلنگ،
سرسره و تاب كوچك، انواع پازل يا 4 تا 5 قطعه مانند پازل آدمك، خانه و...،
مرواريدهاى چوبى درشت، لگو، مكعب هاى چوبى رنگى، قطار، ماشين، قطعات چوبى،
عروسك و وسايل آن مثل تختخواب عروسك، لباس عروسك و...، قيچى و كاغذ باطله جهت
برش، تلفن اسباب بازى، طناب، گارى، كاميون، لوتو، دومينو، و تخته سياه كوچك.
از 3 الى 4
سالگى
در 4 سالگى كودك كنجكاو است كه اشيا چرا و چگونه به وجود مى آيند. موضوعاتى را
فراهم كنيد كه كنجكاوى كودكان را تحريك كند. به سؤالات آنان به سادگى و صداقت
پاسخ دهيد و از كتاب هاى مرجع براى پيدا كردن پاسخ به همراه كودكان استفاده
كنيد. فعاليت هاى علمى ساده اى انجام دهيد; مثل اين كه آهن ربا به چه چيزهايى
را مى ربايد، يخ زدن آب، بذر گياهان و به پرواز درآوردن بادبادك در يك روز
بادى.
از اين سن درك مفاهيم عددى شروع مى شود. معمولا مفاهيم 1 و 2 و 3 را مى توانند
درك كنند. شايد بتوانند چند شماره را پشت سرهم بشمارند. اما ممكن است چند تايى
را حذف كنند. موضوعات مورد علاقه آن ها مثل شيرينى، فنجان، عروسك و... را
بشماريد. به بچه ها اجازه شمارش آن ها را بدهيد. اعداد را در اتاق به بچه ها
نمايش دهيد و براى اين كار از تقويم، نمودار، ترازو و خط كش استفاده كنيد.
مهارت هاى زبان و لغات را افزايش دهيد. هر روز فرصت هايى براى خواندن داستان به
طور گروهى يا انفرادى براى كودكان فراهم كنيد. كودكان را تشويق كنيد كه قصه
بگويند، قصه هايشان را روى نوار ضبط كنيد و تشويق كنيد تا درباره موضوع مورد
علاقه خود صحبت كنند. كودكان را به فعاليت هاى هنرى مانند كار با رنگ، مداد
شمعى، گچ، مداد رنگى، گِل و خمير بازى تشويق كنيد. فرصت هايى براى بازى با
آجرهايى در اندازه ها و اشكال مختلف براى آنان ايجاد كنيد.
از 2 الى 4 سالگى مكعب هايى كه رنگ هاى متفاوت داشته و هر ضلع آن ها 5 الى 7
سانتى متر باشد، براى كودكان مناسب است. كودك با اين مكعب ها مى تواند اشكال
هندسى گوناگون بسازد و با در كنار هم قرار دادن رنگ هاى گوناگون فكر و انديشه و
نيروى سازندگى و تشخيص خود را پرورش دهد.
در 3 الى 4 سالگى كودك قادر به سوار شدن سه چرخه، به حركت درآوردن وسايل مختلف
(واگن) و بالا رفتن از نردبان هاى مخصوص ژيمناستيك است. ترسيم خطوط در سه سالگى
هنوز به صورت مخدوش است، ولى در يك جهت بوده و از تكرار جلوگيرى مى شود.
در سه الى 5/4 سالگى بازى هاى موردنظر دختران، برش، طراحى و شيرينى پزى، بازى
در آشپزخانه، بازى با عروسك و لباس مخصوص پوشيدن است و بازى هاى موردنظر پسران،
عمليات ساختمانى با بلوك ها، نجارى و چوب كارى، بازى با وسايل و اسباب بازى هاى
حمل و نقل، سه چرخه سوارى، بازى در كوچه و خيابان با گل و شن مى باشد.
كودكان در اين سن مى توانند به طور يكنواخت و مستقيم دوندگى نمايند و به آسانى
دويدن خود را متوقف سازند، به دور خود بچرخند، بالا روند و جهش نمايند. از
توانايى برقرارى تعادل برخوردارند و مى توانند روى يك نرده يا ميز پهن راه رفته
و تعادل بدن و حركات خود را حفظ نمايند.
با رشد عضلات ظريف و افزايش كنترل بر روى آن ها، علاقه مندى كودكان به رنگ
آميزى نقاشى، تا زدن كاغذ و ساختن اسباب بازى ها بيش تر مى گردد.
براى كودكان چهارساله، كه معمولا از بازى بر روى پلكان لذت مى برند، مى توانيم
پيشنهاد كنيم كه يك يك به نوبت ابتدا از يك پله و بعد دو پله و سپس احتمالا سه
پله، شروع به پريدن كنند. بايد به خاطر داشت كه بازى در پلكان بدون ترتيب قبلى
احتمال خطر زياد دارد. اما در صورتى كه زيرنظر يك فرد بزرگسال و با توجه به
فعاليت هاى حسى و حركتى كودكان باشد، موجب مى شود كه هريك از كودكان فعاليتى
مناسب با ميزان مهارت خويش انجام دهد.
كودك در چهار سالگى سعى مى كند از رنگ ها به تناوب استفاده نمايد. براى مثال،
ابتدا شىء قرمز رنگ، سپس آبى و مجدداً قرمز و بعد آبى و... به كار مى برد.
در 4 سالگى به سرعت دوچرخه مى راند و با مهارت دور مى زند و مى تواند روى يك پا
لى لى كند. در اين سن دخترها و پسرها دوچرخه سوارى و توپ بازى را دوست دارند.
همچنين از بازى هايى كه صبر و حوصله مى خواهد مثل «پازل» و مجموعه اسباب بازى
هاى فكرى و دقيق تر لذت مى برند. دختر در اين سن مى تواند عروسكش را حمام كند و
بعد در حالى كه لالايى مى گويد او را بخواباند.
از 4 سالگى بچه از بريدن قطعات كاغذ رنگى و چسباندن آن ها روى مقوا لذت مى برد.
سه چرخه، هواپيما، كشتى، اتومبيل و انواع عروسك ها و جعبه هاى بزرگ كه بچه با
آن هزار و يك كار مى تواند بكند، طناب و وسايل ورزشى بازيچه هاى مطلوب او
هستند.
در 4 سالگى كودك رفتارش دقيق و ظريف تر مى شود، مى تواند لباس خود را بپوشد و
بند كفش خود را ببندد. كودكان را تشويق كنيد خودشان لباس بپوشند، خودشان لباس
خود را در بياورند، غذاى خود را بكشند، سفره را بچينند و گياهان را آبيارى
كنند.
اغلب كودكان 4 ساله در مجسمه سازى اشياى مشخصى مى سازند و درست كردن و اضافه
كردن را به خراب كردن و دوباره سازى ترجيح مى دهند، با مكعب ها طرح هاى خام و
مارپيچ درست مى كنند كه با سستى روى هم سوار هستند.
كودك در 5/3 سالگى خط مايل و در 4 سالگى مربع مى كشد. در 4 سالگى به بازى با
عده بيش تر از دو سه نفر از همسالان علاقه مند است. ولى مدت زيادى نمى تواند به
شركت در اين بازى هاى دسته جمعى ادامه بدهد. كودك مى آموزد كه شركت در بازى هاى
جمعى، مستلزم اين است كه او و ديگران به نوبت از اسباب بازى استفاده كنند.
اسباب بازى هاى مناسب براى كودكان 3 الى 4 سالگى: نردبان، وسايل نجارى (چكش،
ميخ و...) وسايل آشپزى (ظرف هاى كوچك غذاخورى و آشپزى و...)، وسايل و اسباب
بازى هاى حمل و نقل مثل واگن، گارى دستى، كاميون، تراكتور، جرثقيل، قايق،
هواپيما، كشتى، اتومبيل، انواع عروسك، قطعات كاغذ رنگى، مكعب هاى چوبى، آهن
ربا، قطعات آهن، ظرف هاى كوچك غذاخورى و آشپزى، جارو، تختخواب عروسك، خانه
عروسك، حيوانات گوناگون، ماشين آتش نشانى، الاكلنگ، سرسره، تاب، تلفن، سه چرخه،
خمير بازى، گل رُس، ماسه، سه چرخه، انواع پازل، وسايل نقاشى (مداد شمعى، گچ،
آبرنگ).
4 الى 5
سالگى
كودك در 5 سالگى از كارهاى پر تحرك لذت مى برد و فعال است و بازى هاى پر سروصدا
را دوست دارد. مهارت هاى عضلانى بزرگ و كوچك كودك افزايش يافته و مى تواند
توازن بدن را به خوبى حفظ كند. فرصت هايى فراهم آوريد كه كودك بر روى يك خط پيچ
دار قدم بزند يا بر روى يك تير تعادل خودش را حفظ كند.
كودك را به مخلوط كردن رنگ هاى ابتدايى براى ايجاد و تركيب رنگ هاى جديد ديگر
تشويق كنيد و رنگ هاى ايجادشده را براى او نام ببريد.
در 5 سالگى كودك داراى تعادل كلى است، حركاتش تكامل بيش ترى دارد و مى توان گفت
كه در اين سن مانند بزرگسالان عمل مى كند و به اعمالى همچون شانه كردن و مسواك
زدن مى پردازد.
بهترين اسباب بازى براى كودك در اين سن، لگو يا بلوك هاست كه با آن ها ساختمان
مى سازد. قيچى كردن كاغذ فعاليتى است كه كودك در اين دوره سنى نيز علاقه نشان
مى دهد. بدين منظور، به او چگونگى كاركردن با قيچى و كاغذها را ياد بدهيد; زيرا
كودك از سوراخ كردن، بريدن، چين دادن كاغذ، بخصوص كاغذهاى رنگى، لذت مى برد.
سوراخ كردن كاغذ فعاليت ديگرى است كه كودك را سرگرم مى كند، بريدن عكس ها و و
چسباندن آن روى كاغذ، نقاشى كردن با مداد رنگى، آبرنگ و ماژيك مدت زمان زيادى
او را سرگرم مى كند. در اين دوره كودك به انجام دادن كارهاى دستى، به ويژه
بريدن، دوختن و چسباندن علاقه دارد.
استوانه هاى اندازه گيرى براى هماهنگى عمل چشم و دست، شناخت رنگ ها، تقويت دقت
و توجه به اندازه قطعات، طبقه بندى اشيا بر حسب رنگ و اندازه، درك مفاهيمى
همچون بلندتر و كوتاه تر، كوتاه و بلند، بلندترين و كوتاه ترين مؤثر است.
در اين سن فهم مفاهيم وابسته به اعداد، اندازه، وزن، رنگ، محتوا، فاصله و
موقعيت و زمان در كودك افزايش مى يابد. در مكالمات از كلمات وابسته به اين
مفاهيم استفاده كنيد و با جملاتى نظير «مداد را كنار ساختمان بزرگ قرار بده»،
كودك را به بازى تشويق كنيد.
در 5 سالگى كودك داراى قوه تصور عالى است و از تماشاى نمايش نامه درام لذت مى
برد. به مناسبت هاى مختلف و با وسايلى مثل صندوق پول، سطل زباله، قورى و مبلمان
اندازه بچه ها نمايش نامه هايى را ترتيب دهيد.
كودك در اين سن مشتاق كسب آگاهى از جهان اطراف است. گردش هاى دسته جمعى به
مناطق و مكان هاى مختلف شهر مثل پارك، ايستگاه آتش نشانى، كلانترى و... انجام
دهيد.
در اين سن كودك توانايى طبقه بندى (دسته بندى) بر طبق ويژگى هاى مشابه را دارد.
مى تواند با لوتوها بازى كند و دكمه ها را بر طبق رنگ و اندازه دسته بندى كند.
مخلوطى از دانه ها را فراهم كنيد و از كودك بخواهيد بر طبق نوع آن ها را جدا
كند. بلوك هاى مختلف در اختيارش قرار دهيد و از او بخواهيد بر طبق شكل آن ها را
بچيند و جدا كند.
در 5 سالگى كودك شكل آدم را با بدن، صورت، دست و پا مى كشد، با لوبيا از روى
طرح شكل مى سازد و مى تواند خط راست را با قيچى ببرد. يك قسمت را به خوبى رنگ
مى زند.
در اين سن كودك بين تخيل و واقعيت در نوسان است، از كلام آهنگ دار و قصه هايى
كه قطعات تكرارى دارند لذت مى برد، معمولا سعى مى كنند آنچه را ديده اند
بسازند.
كودك در 5 سالگى چهار ضلعى (با مكعبى داخل آن) مى سازد و مى تواند ساختمان هايى
بسازد كه با دقت روى هم سوار شده اند.
كودكان پنج ـ شش ساله در بازى هاى جمعى پخته ترند. آن ها مى توانند فكرشان را
براى دوستانشان توضيح دهند و به تدريج عزت نفس در آن ها ظهور مى يابد. البته
نبايد اجازه داد اين خصيصه به خودنمايى و خودپرستى مبدّل شود.
در سن 5 سالگى جمع بازيكنان يك گروه به 4 يا 5 نفر مى رسد كه مى توانند براى
مدتى بيش تر به بازى خود ادامه دهند.
كودكان 5 ساله نسبت به كودكان 4 ساله مدت بيش ترى تمركز مى كنند، بعضى اوقات يك
ساعت به طراحى، نقاشى، مجسمه سازى مى پردازند. ولى معمولا مدت كار آن ها از يك
ربع تا نيم ساعت است. آنان دوست دارند با گل اشكال و شىء بخصوصى خلق كنند و شكل
هاى پيچيده ترى بسازند.
كودكان در اين سن كنترل بيش ترى روى حركات ظريف بدن داشته و مى توانند از وسايل
زير استفاده نمايند: قيچى، مسواك، اره، مداد، چكش و سوزن براى كوبلن دوزى.
تمامى كودكان 5 و 6 ساله چابك و پر جنب و جوش هستند. آن ها مى توانند جست و خيز
نمايند، بدوند، پرسش نمايند، بالا و پايين بروند و بعضى از آن ها در فعاليت هاى
ورزشى از قبيل دوچرخه سوارى، ژيمناستيك، شنا و اسكى شركت نمايند.
در 5 سالگى كودكان مى توانند لى لى بازى كنند، بپرند، طناب بازى كنند، بدوند،
از جايى بالا روند، دور خود بچرخند و... . كودك تا سن 4 الى 5 سالگى پس از به
دست آوردن تجربه كافى به راحتى در بازى هاى نمايشى، اجتماعى پيشرفت مى كند.
كودكان 5 ساله قادرند نخست موضوع بازى و نقش خود را در آن انتخاب كنند، سپس نقش
هاى لازم را برگزينند.
كودكان 5 ساله به فعاليت هاى گروهى علاقه دارند و قوانين و مقررات بازى را
رعايت مى كنند. آن ها در سنى هستند كه دوست دارند سرگرمى هاى بزرگ ترها را
تقليد كنند; سرگرمى هاى خانه مانند چراغ خوراك پزى، ظرفشويى، اطوكشى، جاروكشى
و... .
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى كودكان 4 الى 5 ساله: وسايل ساده خياطى (نخ و
سوزن كوبلن)، انواع پازل با 9 تا 15 قطعه، كلاه مأموران آتش نشانى، كلاه افسر
پليس، لباس پرستار و پزشك، وسايل برش و چسباندن (چسب، قيچى)، لگو يا بلوكه هاى
ساختمان سازى، وسايل نقاشى (مداد رنگى، گواش، آبرنگ، ماژيك)، مهره هاى رج
شونده، وسايل ساده نجارى (چكش، اره كوچك)، طناب براى طناب بازى، قطعه هاى چوبى
و پلاستيكى براى خانه سازى، گارى دستى، الاكلنگ، سرسره، تاب، نردبان، لباس هاى
مردانه و زنانه، سه پايه و تخته سياه، تلفن، ظرف هاى كوچك غذاخورى و آشپزى،
وسايل بازى هاى تقليدى، وسايل باغبانى (بيلچه، شن كش و...) آهن ربا، براده آهن،
تكه آهن.
5 الى 6
سالگى
خصوصيات بازى ها در سنين 3 الى 6 سالگى را مى توان چنين برشمرد: بازى همراه با
حركات بدنى، استفاده از نيروى تخيل در بازى ها، علاقه به رقابت و تقليد، علاقه
شديد به بازى با گل و خاك، شكستن و نابود كردن اسباب بازى به منظور پى بردن به
محتويات آن ها و بالاخره نپذيرفتن هيچ گونه قيد و قانون و قاعده اى در بازى.
كودك در 6 سالگى مستطيل (با دو قطر آن)، لوزى (با محور طول افقى) و دايره و
مثلث به صورت مماس داخل و خارج مى كشد.
كودكان 6 الى 7 ساله معلومات خود را كه از تجارب شخصى و يا از داستان هاى نقل
شده كسب كرده اند، به صورت ماهرانه اى در بازى ها به كار مى گيرند.
در سن 6 سالگى بازى هاى فردى، كه به صورت دويدن و بالا رفتن بود، به صورت بازى
هاى جمعى درمى آيد. كودك بيش تر اوقات با كودكان ديگر بازى مى كند، ولى يك
همبازى را ترجيح مى دهد و تمايل به بازى در گروه هاى كوچك در او دويده مى شود،
بازى ابداع مى كند و در هنگام بازى قواعد و مقررات آن را تغيير مى دهد.
در 4 الى 6 سالگى كودكان علاقه مند به بازى هاى نمايشى هستند و از اين طريق
احساس لذت مى كنند. بازى ذوقى تقريباً در سن 5 الى 6 سالگى ظاهر مى شود. كودكان
در 5 تا 6 سالگى بيش تر اوقات علاوه بر سه چرخه، دوچرخه سوارى نيز مى كنند.
پريدن با يك پا به طور يك در ميان و جست و خيز كردن، كنترل بيش تر روى حركات
ظريف بدن، شروع استفاده از وسايلى مانند مسواك، قيچى، اره، مداد، چكش و سوزن
براى دوخت و دوز و... مخصوص اين سنين است.
كودك در 6 سالگى توپ را با يك دست مى گيرد، از مقررات بازى پيروى مى كند،
همبازى انتخاب مى كند.
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى كودكان 5 تا 6 ساله: ميز تحرير و صندلى، جعبه
رنگ و وسايل نقاشى، وسايل باغبانى (بيلچه، شن كش و...، فرفره، طناب براى طناب
بازى، وسايل خياطى (سوزن و نخ)، دوچرخه، توپ با راكت، قيچى و كاغذ، انواع عروسك
(عروسك خيمه شب بازى و...)، گِل رس، خاك، شن.
از 7 تا
12 سالگى
معمولا كودكان در آستانه هفت سالگى، كه ميدان تصوراتشان گسترش مى يابد، در بازى
ها تمايلشان به اجراى نقش هاى مختلف و تركيب آموخته ها و اعمال هدف دار شدت مى
يابد.
كودك در 7 سالگى به مهارت هاى بدنى براى ورزش هاى دسته جمعى مسلط شده و از بازى
هاى گروهى لذت مى برد، به هنگام سوارشدن بر روى اسباب بازى هاى متحرك تعادل خود
را مى تواند حفظ كند.
كودكان از سن 7 سالگى به بعد مى توانند قواعد بازى را رعايت كنند، دسته جمعى به
بازى مشغول شوند و باهم به رقابت بپردازند، عده اى برنده و عده اى ديگر بازنده
شوند.
كودك در 7 سالگى به مهارت هاى بدنى براى ورزش هاى دسته جمعى مسلط شده و از بازى
هاى گروهى لذت مى برد. هنوز از بازى هاى تخيلى لذت مى برد و با چوب كار دستى مى
سازد.
در 7 سالگى پسران به بازى فوتبال و تيراندازى با كمان علاقه مندند و دختران از
جهيدن و لى لى بازى لذت مى برند. كودك در سنين 7 الى 11 سالگى بازى هاى باقاعده
را انجام مى دهد. كودك در 8 سالگى شش ضلعى مى كشد و هنوز از بازى هاى تخيلى لذت
مى برد.
زمانى كه كودكان به حدود سن ده سالگى مى رسند، بازى هاى آن ها بيش تر رنگ رقابت
به خود مى گيرد و مهارت و برترى در بازى، بيش از هرچيز ديگر مهم جلوه مى كند،
در حالى كه تا قبل از آن، بيش تر تفريح و شادى در بازى مطرح بوده است.
در سن 11 الى 13 سالگى علاقه به نشان دادن سرعت، قدرت و مهارت در بازى، پرداختن
به بازى هايى كه مستلزم مهارت بيش تر هستند، علاقه به بازى هاى دسته جمعى و
ظاهر شدن ميل رقابت در بازى ها در كودكان شكل مى گيرد.
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى كودكان 7 الى 12 ساله: وسايل نمايش عروسكى،
وسايل ساده تردستى، وسايل بافندگى، وسايل سبدبافى و حصير بافى، وسايل كامل
نجارى، وسايل آزمايش هاى علمى، وسايل نقاشى، وسايل خياطى، وسايل باغبانى، وسايل
برش و چسباندن.
منابع
يكى از منابع عمده در اين فصل
منبع شماره 1 مى باشد و از ساير منابع نيز در حد لازم استفاده شده است.
1. MAYESKY MARY, CREATIVE ACTIVITIES FOR YOUNG CHiLOREN
2ـ سوسن اردكانى (شاهين)، بهداشت مادر و كودك
3ـ ديديه كالوت، فرزندان خود را در بازى ها بهتر بشناسيم.
4ـ ادوارد سينكلر و اشتوكينگر ماگدامن، دنياى كوچك بزرگ من
5ـ آ. ساپتكو، پدران و مادران درباره تربيت فرزندان
6ـ بنيامين اسپاك، تغذيه، تربيت و نگهدارى كودك
7ـ مينو واثقى، آموزش ضمن بازى (سال سوم)
8ـ لورانس پرنو، دنياى شيرين بچه دارى
9ـ نويسندگان و مؤلفان كشورهاى جهان، نگاهى به آموزش و پروش پيش از دبستان در
جهان امروز
10ـ مهدى جلالى، روان شناسى كودك
11ـ محمدعلى احمدوند، روان شناسى بازى
12ـ جان بك، چگونه فرزند باهوش ترى تربيت كنيم.
13ـ جوزف براگا براگالورى، با كودكان خود رشد كنيد.
14ـ اليزابت هارلوك، بازى
15ـ جمعى از مؤلفان، روان شناسى رشد (1)
16ـ ناصر بى ريا و همكاران، روان شناسى رشد (2) با نگرشى به منابع اسلامى
17ـ هادى بهرامى، روان شناسى كودك
18ـ سيروس عظيمى، روان شناسى كودك
19ـ حسن احدى و شكوه السادات بنى جمالى، روان شناسى رشد
20ـ محمدرضا شرفى، مراحل رشد و تحول انسان
21ـ مهرناز شهرآراى، راهنماى انتخاب اسباب بازيى
22ـ سينگر دروتى. جى ـ دونسن تريسى. آ، مقدمه اى بر پياژه كودك چگونه فكر مى
كند.
23ـ ايلگ فرانسس و همكاران، رفتار كودك
24ـ هادى سليمى اشكورى، مطالعه رشد روانى يك كودك ايرانى در دو سال اول زندگى
25ـ آ.ك بوندار نكو و آى. اى ماتوسيك، نقش بازى در پرورش فكرى كودك
26ـ سيدمهدى طباطبائى نيا، اسباب بازى آموزش و درمان
27ـ سى فلت كارل و باربوردنيتا، آموزش و پرورش دوران نخستين كودكى
منبع:
سايت
قبس, مجله معرفت , شماره 64 ( ويژه‌نامه روان شناسي)
