دوستان و معاشران و گروه همسالان
يك عامل مهم اجتماعي ديگر در گرايش نوجوانان به اعتياد
معاشرت با دوستان همسن و معتاد مي باشد . بدون شك يك دوست
معتاد به خوبي قادر است كه رفيق خود را اغفال نمايد بويژه
اينكه افراد در دوران نوجواني بيش از هر زمان ديگر تحت
تأثير گروه همسالان قرار مي گيرند . زيرا در اين دوره است
كه نوجوان از اتكاي خود به خانواده مي كاهد و به ناگزير در
صدد يافتن تكيه گاهي ديگري كه مهمترين آنها گروه همسالان
مي باشد بر مي آيند . در همين دوستي ها و معاشرت هاي
نادرست با دوستان ناباب است كه نوجوان براي اولين بار به
خواهش دوست منحرف خود كه : با يكبار هيچ اتفاقي نمي افتد
جواب مثبت مي دهد و با آزمايش مواد مخدر نادانسته زندگي
خود را متلاشي مي كند
وسايل ارتباط جمعي
يكي ديگر از عوامل اجتماعي گرايش نوجوانان به اعتياد و
وسايل ارتباط جمعي مي باشد كه به ابزاري گفته مي شود كه در
جوامع مختلف براي ابلاغ پيامها ، بيان افكار و انتقال
مفاهيم به ديگران از آنها استفاده مي شود . امروزه گسترش و
توسعه وسايل ارتباط جمعي به حدي است كه دوران حاضر را "
عصر ارتباطات " ناميده اند و دنيا را به مفهوم " دهكده اي
جهاني" مي شناسند
بطور كلي آنچه كه در زمينه وسايل ارتباط جمعي در جامعه ها
در حال حاضر در گرايش نوجوانان به آسيب هاي اجتماعي و
بالاخص اعتياد مؤثر مي باشد ، استفاده ناسالم و نادرست از
برنامه هايي با اهداف شوم و استعمارگرانه از طريق شبكه هاي
ماهواره اي و فيلم هاي ويدئويي است -چراكه نوجوانان اغلب
اذهانشان ساده و فاقد شبكه بهم پيوسته اي از انديشه ها و
باورهاست . و بدين جهت وقتي كه نوجوانان بدون هيچ حفاظي در
برابر وسايل ارتباط جمعي نظير ماهواره ها و يا صفحات حوادث
مطبوعات و امان هاي پليسي و جنايي قرار مي گيرند سخت تأثير
پذير و ناچاراً آسيب پذيرند
اوقات فراغت
يكي ديگر از عوامل اجتماعي گرايش نوجوانان به اعتياد
چگونگي گذراندن اوقات فراغت است . امروزه تأثير روز افزون
چگونگي گذراندن اوقات فراغت را در ساخت اجتماعي جوامع و
فرهنگ آنها نمي توان ناديده گرفت . نوجوان كنجكاو و پر
انرژي اگر برخوردار از تفريحات سالم نباشد و امكان اين را
نداشته باشد كه با ثمر بخش ساختن وقت آزاد خود روحيه
كنجكاو و خلاق خود را ارضاء نمايد مسلماً به سوي فعاليتها
و تفريحات ناسالم كشيده خواهد شد و جامعه شناسان عقيده
دارند در ايجاد تفريحات براي مردم و بويژه نوجوانان بايد
ذوق و عادات آنها را در نظر گرفت ولي در ضمن بايد به آنها
فهماند كه اوقات فراغت را نبايد بيهوده بگذرانند "مقصود از
اوقات فراغت فقط تفريح نيست" وقتي كه يك فرد اوقات فراغت
زيادي داشت لااقل بايد قسمتي از آن را براي يادگيري چيزي
بكار برد، چيزي كه در شكوفايي خلاقيتش مؤثر بوده و همچنين
از تنهائيش در اوقات فراغت جلوگيري نموده و از پرداخت به
تفريحات نا مناسب كه خود مي تواند به انحراف و كجرويها از
جمله پناه بردن به مواد مخدر كشيده شود جلوگيري نمايد
در دسترس بودن مواد مخدر
يكي از بارزترين و در عين حال ساده ترين نشانه ها و علل
وجود اعتياد در جوامع مختلف در دسترس بودن مواد مخدر مي
باشد . بطور كلي در ايجاد شرايط گرايش به مواد مخدر در
دسترس بودن آن مهمترين شرط محسوب مي گردد
عوامل اقتصادي گرايش به مواد مخدر
يكي از مهمترين و شايد مهمترين عامل اقتصادي گرايش به مواد
مخدر در بين نوجوانان فقر اقتصادي حاكم بر خانواده هاي
آنان مي باشد . بطور كلي در اكثريت قريب به اتفاق جوامع
دنيا فقر و نابساماني هاي اقتصادي مهمترين علت در شيوع
جرايم و انحرافات اجتماعي نظير اعتياد مي باشد . گفتار
پيامبر (ص) و امام علي (ع) و حضرت ابوذر تائيد كننده چنين
ديدگاهي است به نحوي كه پيامبر (ص) مي فرمايند: " فقر
ديوار به ديوار كفر است " و علي (ع) در نهج‌البلاغه خطاب
به فرزندش محمد حنفيه مي فرمايند " پسرم از فقر به خدا
پناه جوي كه فقر ناقص كننده دين است و دهشتزاي عقل و عامل
نفرت و بغض " و ابوذر مي فرمايند ( وقتي كه فقر از در وارد
خانه مي شود دين از پنجره بيرون مي رود "
علتهايي كه فقر مي تواند داشته باشد يكي محروميتهاي ناشي
از فقر است كه تنها راه فرار از اين ناراحتيها را مصرف
مواد مخدر مي دانند . عامل ديگر اينكه توليد كنندگان سعي
مي كنند عوامل توزيع را از اينگونه افراد انتخاب كنند چون
به علت فقر خانواده نيازهايشان تأمين نمي شود و عوامل
توليد سعي مي كنند اول آنان را به علت نا آگاهي و مشكلات
خاص نوجواني معتاد كنند و بعد از آنان براي فروش مواد مخدر
استفاده نمايند
مهاجرت
يك عامل مهم اقتصادي اجتماعي در گرايش نوجوانان به مواد
مخدر عامل مهاجرت مي باشد كه از جهات مختلف فرهنگي سازگاري
فرد با محيط جديد دير شكل مي گيرد . و نهايتاً يك سري
ناهماهنگي با فرهنگ جامعه ميزبان دارد . از طرف ديگر اكثر
مواقع مهاجرت با فقر توام مي گردد و به سكونت فرد مهاجر در
مناطق فقير مي انجامد و اغلب نوجوان مهاجر خيره و مجذوب در
برابر زندگي پر زرق و برق شهري بهترين طعمه براي دامهاي
چيده شده توسط توزيع كنندگان عمده مواد مخدر مي باشند .
عوامل فرهنگي
يكدسته ديگر از عوامل گرايش نوجوانان به اعتياد عوامل
فرهنگي است . بيسوادي و يا كم سوادي والدين يك عامل مهم در
اين زمينه مي باشد و تأثير بسزايي در انحراف نوجوانان دارد
. تحقيقات مختلفي كه در زمينه بيسوادي صور گرفته مويد اين
نكته است كه افراد بيسواد هر چقدر هم كه بخواهند روش
تربيتي درستي براي فرزندان خود داشته باشند به علت بيسوادي
آن طوري كه بايد و شايد موفق نيستند كه اين به نوبه خود
زمينه را براي انحرافات اجتماعي نوجوانان و بويژه گرايش به
اعتياد مستعد مي كند يك عامل مهم فرهنگي ديگر در گرايش
نوجوانان به اعتياد ، عدم آگاهي نوجوانان نسبت به مسائل
اجتماعي از جمله به مضرات مواد مخدر و فقدان احساس مسئوليت
در قبال خانواده و جامعه مي باشد
عوامل روانشناسي
يك دسته ديگر از عوامل گرايش به مواد مخدر در نونهالان
عوامل روانشناختي كه مي توان به اين موارد اشاره نمود
ناپايداري عاطفي و احساسي ، اضطراب و بي قراري ، عدم
اعتماد به محيط و آينده ، احساس عدم توانايي ، عقده حقارت
و عدم رشد شخصيت
راههاي پيشگيري از اعتياد نوجوانان
یک) راههاي زير بنايي
* مبارزه وسيع و گسترده و همه جانبه بر عليه قاچاق مواد
مخدر
* از بين بردن فقر ، كاهش دادن فاصله هاي طبقاتي و نا
برابريهاي اجتماعي و اقتصادي
* توزيع عادلانه ثروت در جامعه ، رفع مشكل بيكاري والدين ،
مهار تورم
* جلوگيري از تراكم جمعيت در محله هاي فقير نشين و كم
درآمد
* ريشه كن نمودن بيسوادي والدين
* ايجاد مراكز مشاوره و راهنمائي نوجوانان در سطح گسترده
دو) اقدامات در زمينه خانواده ها
* لزوم وجود مشاوران خانواده به خانواده ها براي رفع
مشكلات فرزندان و آموزش جهت جلوگيري از نزاعهاي خانوادگي و
جلوگيري از پديده شوم طلاق در خانواده ها
* آموزش روابط احترام آميز بين والدين و فرزندان
* آموزش ارزشهاي معنوي و اجتماعي به خانواده ها
* آموزش به خانواده ها جهت رسيدگي به شرايط روحي و اخلاقي
فرزندان با توجه به ويژگيهاي خاص تربيتي هر دوره از رشد
روان جسمي فرزندان
* آموزش اجتماعي و تربيتي به خانواده ها جهت بالا بردن سطح
فرهنگ خانواده ها و ايجاد حس مسئوليت والدين در قبال
فرزندان
* آموزش ايجاد روابط صميمي در خانواده و مدرسه تا نوجوانان
جهت ارائه مشكلات خود به دوستان ناباب پناه نبرند .
* همكاري نزديك بين خانواده ها، مدارس و مراكز مبارزه با
انحرافات اجتماعي و ساير مراكز پرورشي و تربيتي
* آموزش سجاياي نيك اخلاقي به نوجوانان توسط والدين
* علاقمند سازي نوجوانان به مطالعه توسط والدين
* ايجاد اعتماد به نفس در فرزندان توسط والدين و مربيان و
معلمان .
سه) اقدامات در زمينه آموزش و پرورش
* آموزش همراه با پرورش تا كودكان و نوجوانان منافع اجتماع
را بر منافع خود ترجيح دهند .
* همكاري و همدلي با نوجوانان دانشآموز و اهميت دادن و
شخصيت دادن به آنها جهت ايجاد حس مسئوليت در قبال خانواده
و جامعه
* لزوم وجود مشاوره روانشناسي و مددكار اجتماعي در مدارس
جهت رفع مشكلات عاطفي اخلاقي و خانوادگي دانش‌آموزان .
* آموزش دانش‌آموزان از زيانهاي مصرف مواد مخدر در مدارس
* تدوين محتوي كتب درسي در جهت كمك به از بين بردن
انحرافات اجتماعي و بالاخص اعتياد و همچنين در جهت رشد و
شكوفايي استعداد انساني نوجوانان .
* رسيدگي به مشكلات معلمان تا علاقمند و اميدوار به حرفه
خود ادامه داده و در امر آموزش نهايت تلاش خود را بكار
برند .
چهار) در زمينه رسانه هاي گروهي
* ارائه برنامه هاي متنوع راديو تلويزيوني در رابطه با
مضرات مصرف مواد مخدر بويژه در نوجوانان .
* ارائه برنامه هاي راديو و تلويزيوني و انتشار مقالات
ارزنده و جالب در روزنامه‌ها و مجلات جهت آموزش به والدين
در جهت رفع نقص كمبود تربيتي نوجوانان .
* آموزش استفاده سودمند از اوقات فراغت توسط رسانه هاي
همگاني .
* آموزش ارزشهاي اجتماعي و اخلاقي از طريق رسانه هاي
همگاني .
* انتشار كتب و مجلات متناسب با گروه سني مخاطبان ، بويژه
زندگينامه شخصيتهاي بزرگ و راز موفقيت آنها .
* آموزش همگاني درست توسط رسانه هاي گروهي در جهت عدم طرد
و پذيرش افرادي كه اعتياد را ترك نموده و يا درصدد ترك
اعتياد مي باشند .
* تهيه گزارش از قربانيان اعتياد به مواد مخدر جهت عبرت
ساير افراد جامعه بويژه نوجوانان
پنج) در زمينه اوقات فراغت
* آشنا نمودن نوجوانان با مفهوم ايام فراغت و چگونگي
استفاده بهتر از آن .
* برگزاري اردوها و پيك نيك هاي يك روزه و همچنين گردشهاي
توريستي جهت آشنايي دانش‌آموزان با فرهنگ ، تمدن و مليت و
مذهب جامعه خود .
* اجراي فوق برنامه‌هايي نظير تئاتر ، نمايشنامه و مسابقات
در زمينه هاي فرهنگي ، شعر و مقاله نويسي .
* ايجاد مراكز فني و حرفه اي و گسترش طرحهايي نظير طرح كاد
در سطح بسيار وسيع در جامعه .
* ايجاد مراكز ورزشي ، پارك و كتابخانه جهت استفاده در
ايام فراغت
شش) در زمينه مبارزه با مواد مخدر
يكي از علل مهم اعتياد در بين اقشار مختلف و بويژه
نوجوانان در دسترس بودن مواد مخدر مي باشد بنابراين كنترل
و در دسترس نبودن مواد مخدر يكي از راههاي پيشگيري از
اعتياد شناخته شده و در اين رابطه موارد زير پيشنهاد مي
گردد:
* كنترل شديد مرزهاي زميني ، دريايي ، هوايي .
* پرورش مامورين خبره در مبارزه با مواد مخدر
* وضع قوانين انضباطي و مجازاتهاي سنگين براي تهيه كنندگان
، قاچاقچيان مواد مخدر .
* استفاده از وسايل فني جديد و پيشرفته براي كشف مواد مخدر
* زير نظر گرفتن و كنترل شديد عوامل قاچاق به مواد مخدر پس
از آزادي از زندان .
* كنترل شديد و پيگير مراكز و اماكني كه امكان توليد و پخش
مواد مخدر در آنها بيشتر است .
منبع:
ستاد مبارزه با مواد مخدر
