سیره آیت الله سید علی
قاضی در خانه
اخلاق آسمانی در خانه
باری! آقای قاضی عرفانی همه جانبه دارد، پس هم در منزل اخلاقش آسمانی است، هم
با شاگردانش اخلاقی پدرانه دارد، هم در میان مردم متواضع و فروتن است و هم با
مخالفانش اهل عفو و گذشت است.
در خانه، پدری مهربان و دلسوز است. نام فرزندان را با تجلیل و احترام و با
مهربانی، با لفظ آقا و خانم صدا می کند. و فرزندان در کنار چنین پدری رشد می
کنند و می بالند. داخل اتاق که می شوند پدر به احترامشان بلند می شود تا هم آن
ها ادب را یاد بگیرند و هم دیگران برای فرزنداش عزت و احترام قائل شوند.
در این خانه خبری از تحکم، جدیت و امر و نهی های خشک نیست. بچه ها رفتار دینی
را از پدر می آموزند و لازم نیست در هیچ کاری آن ها را مجبور کنی. نماز پدر،
بچه ها را به نماز می کشاند و احوالات شبانه اش برای شب بیداری، مشتاقشان می
کند. اما پدر که دوست ندارد فرزندان از کودکی به تکلف و مشقت بیفتند به آن ها
می گوید لازم نیست از الان خودتان را به زحمت بیندازید، و بچه ها که بارها
زمزمه های عاشقانه وی و زلال جوشیده از چشمانش را در نیمه شب ها وقتی اللهم
أرنی الطلعة الرشیدة می خوانده و لا هو الا هو می گفته، دیده و شنیده اند، در
حالات وی حیران می مانند.
و این چنین فرزندان در کنار او از او می آموزند و احتیاج به مدرس و مربی
ندارند. آن ها کامل ترین مربی بالای سرشان است که در همه چیز نمونه است. بارها
پدر را دیده اند که وقتی به نماز می ایستد، چگونه برای نماز مستحب لباس کامل و
حتی جوراب می پوشد.
پسران ایشان هیچ اجباری برای طلبگی ندارند، به آن ها می گوید: طلبگی همین است،
می خواهید بشوید و نمی خواهید، بروید کار کنید. و دختران هم با آن که امکان
تحصیل در نجف نیست باسواد می شوند.
توجه به معنویت همسر
آقای سید محمد حسن قاضی که آن روزها را به یاد می آورد درباره قرآن خواندن
مادرشان این گونه می گوید:« بله، مادرم به آقای قاضی می گفت: آخر شما چه آقایی
هستی که من سال های سال در منزل شما هستم، و شما یک قرآن خواندن به من یاد
ندادی، و البته این قرآن خواندن برای کسی که اصلاً سواد خواندن و نوشتن نداشته
باشد خیلی دشوار است.
آقا فرمودند : تو قرآن را باز کن، مقابل هر سطر یک صلوات بفرست و بعد بخوان.
ایشان هم به همین صورت صلوات می فرستادند و قرآن می خواندند. بعداً ما که بزرگ
شدیم و خواندن و نوشتن یاد گرفتیم، من می آمدم به مادرم می گفتم این آیه ای که
من می خوانم کجای قرآن است؟ و ایشان پیدا می کرد و نشان می داد. یعنی خواندن و
نوشتن بلد نبود ولی اشاره می کرد که فلان صفحه است و سطر آن را هم تعیین می
کرد. »
محبت پدرانه
شکوه نگاه روحانی پدر، در ذهن فرزندانش نقش بسته، او دریای لطافت است و مواظب
است فرزندانش غصه نخورند. دختر ایشان نقل میکنند:« به کربلا می رود وقتی برمی
گردد از دخترش می پرسد: من نبودم چه کار کردی و جواب می شنود: گریه کردم و او
می گوید: غصه نخور، تو را هم دفعه بعد با خودم می برم. و بعد 5-4 ساله که بودم
مرا به کربلا برد. »
و دخترش که ازدواج می کند و می خواهد به ایران برود گریه پدر را می بیند و صدای
او را می شنود که نرو من خوش ندارم که بروی. اما دختر به علت شرایط خانوادگی اش
مجبور است برود و سیمای آسمانی پدر به اشک آذین می شود. خانواده از وجود چنین
بحر بی کران و مواج معرفت الهی و عوالم او و از آن آتش عشق که نیستان وجودش را
به آتش کشیده بی خبرند! او از آن آتش فقط گرمی و روشنای اش را به خانواده می
بخشد و آن ها همیشه در کنار هم با صمیمیت زندگی می کنند. مراتب علمی و معنوی اش
مانع از لطافت و محبتش به بچه ها نمی شود. اهل تشّر و دعوا نیست. گاهی هم اگر
به خاطر شیطنت بچه ها تنبیهی می کند تصنعی است.
آقا سید محمد حسن می گوید پدرم می گفتند: « من عصبانی می شوم یک چیزهایی می
گویم، بعد می آیم می نشینم می گویم خدایا من این حرف ها را نگفتم ها! این ها
تصنعی بود. »
و بچه ها این حرف پدر را می شنوند. آن ها می دانند پدر خرابکاری و تخلف هایشان
را متوجه می شود. نمی دانند چگونه، ولی هر چه هست بیشتر احتیاط می کنند. البته
این بچه های شیطان از بازی کردن سر ظهر نمی توانند بگذرند و آن وقت تصور کنید
آقای قاضی را که عصا به دست سراغشان می رود اما اینجا هم خود را هدف توبیخ قرار
می دهد و می گوید: « ای پدر یهودی ها. » و این آوای گرم و صدای مهربان پدر هنوز
هم در گوش فرزندش طنین انداز است.
آقای سید محمد علی قاضی نیا نقل میکند:« یادم هست که ما ظهرها می رفتیم بازی می
کردیم، ایشان اگر از خواب بیدار می شد، می آمد و ما را می برد در سرداب و می
خواباند. ولی ما یواشکی یکی یکی می آمدیم بالا که برویم در کوچه بازی کنیم. بعد
یک موقع هایی از بدشانسی، ایشان دوباره بیدار می شدند و ما یک دفعه می دیدیم که
آقا آمدند و دم در ایستادند و دیگر کسی جرأت نمی کرد به کوچه برود.
یک عبارتی هم به کار می بردند که نمی شود گفت، ولی اگر دوست دارید بگویم. می
گفتند: پدر یهودی! و عصاشان را هم دستشان می گرفتند و ما مثل فرفره دوباره به
سرداب برمی گشتیم. » نسبت به بچه ها دلسوز و مهربان است و شیطنت های کودکانه
شان او را آشفته نمی کند و حتی اگر مادر عصبانی می شود که چرا بچه ها پابرهنه
در کوچه بازی می کنند و با پای کثیف به خانه می آیند، باز هم می گوید: « بگذار
بچه ها بروند بازیشان را بکنند. »
آرامش و طمانینه در مرگ فرزند
در برابر مشکلات و مصائب زندگی، صبور و شکست ناپذیر است، آن قدر طمأنینه دارد
که در مرگ فرزندش، اطرافیان از آرامش او متعجب می شوند. « سید محمد باقر که
نابغه خانواده قاضی است در سن 14-13 سالگی با برق گرفتگی از دنیا می رود. مادرش
خیلی جزع و فزع می کند که بچه ام جوان بود، باهوش بود و بدجوری مرد. و آقای
قاضی به ایشان می گوید: تو چرا این قدر زیاد برای بچه گریه می کنی؟ فرزندت الان
این جا پیش من نشسته. و مادر بعد از شنیدن این حرف آرام می شود و راز آن ماجرا
معلوم نمی شود. »
توصیه به دختر
دخترش که ازدواج می کند خیلی به خانه شان می رود و دائم سفارش می کند که: « حرف
همسرت را گوش کن و مواظبش باش. »
و دختر وقتی یادش به آن روزها می افتد با خنده می گوید: « باید به او می گفت،
ولی به من می گفت! »
نگهداری از مادر پیر
بچه ها در خانواده ای بزرگ می شوند که از همان آغاز، ادب و محبت را می آموزند و
نتیجه این کانون پر مهر، آن می شود که دو تا از دختران آقای قاضی به خاطر
نگهداری از مادر پیرشان ازدواج نمی کنند.
دختر ایشان نقل میکند:« دو تا از خواهرهای من ازدواج نکردند تا مادرشان را
نگهداری کنند اما صدام لعنتی آمد و بیرونشان کرد. مادر ما هم پیر بود، فلج بود،
راه رفتن برایش مشکل بود، خیلی اصرار کردند که حداقل بگذارند مادرشان برگردد و
عاقبت آن پیرزن ماند و آن ها آمدند پیش ما. اما صبح تا غروب کارشان این شده بود
که بنشینند و دعا و نذر و نیاز کنند که برگردند نجف و مادرشان را نگهداری کنند.
بالاخره کارشان جور شد و برگشتند و چند ماه بعد هم مادر فوت کرد. »
و این اوج محبت و فداکاری فرزندان نسبت به والدین است.
تسکین فرزند بعد از رحلت
و سرانجام وقتی آقای قاضی فوت می کند، دخترش که سال ها پیش به ایران آمده و از
دیدارش محروم مانده بود ماه ها و ماه ها بی تابی می کند تا این که خود آقای
قاضی به خوابش می آید و او را آرام می کند.
سیده خانم فاطمه قاضی میگوید:« یادم هست که بعد از وفات پدر من خیلی گریه می
کردم، چهار ماه برای پدرم گریه می کردم. باور می کنید؟!
حتی همسایه ها هم عاجز شده بودند از گریه های من، تا این که خواب دیدم پدرم در
اتاق ایستاده و می گوید : فاطمه، گفتم بله آقا جان؛ گفت: چرا گریه می کنی؟ من
الحمدالله خوبم، همین طوری دستش روی سینه اش بود. گفت: من خوبم. ناراحت نباش
فقط برای بچه های کوچک نگرانم، و من بعد از آن موقع ساکت شدم. »
اخلاق آیت الله سید علی قاضی
حسن خلق
« ولا یکون حسن الخلق إلا فی کل ولیّ و صفی لأن الله
تعالی ابی ان یترک الطافه و حسن الخلق الا فی مطایا نوره الا علی و جماله الا
زکی: و نمی باشد خلق نیکو مگر در دوستان خدا و برگزیدگان پروردگار عالم، چرا که
حضرت حق نخواسته است که در روز ازل الطاف خود را و خلق نیکو را در همه کس
بگذارد مگر در کسانی که متحمل نور او باشند و دل خود را به نور الهی مصفی نموده
باشند. »
آیت الله قاضی از کملین است، او عالم و مجتهد است، فقیه و اصولی است، فیلسوف
است، ادیب و ریاضی دان است. عارف است، کوه است و لطیف و مهربان، راستی مگر کوه
هم لطیف می شود؟ او می خواهد در تمام زمینه ها محبوبِ محبوبِ خود باشد.
و تجلی عرفانی او باید در اخلاقش نمود داشته باشد و اخلاقش باید زینت عرفانش
باشد. می داند برای جامع و کامل شدن باید تمام زیبایی ها را در روح خود یک جا
جمع کند که، یار مشکل پسند است و تحلیه نشده محل تجلی قرار نمی گیرد. و می داند
که هر چه معرفت بیشتر، حسن خلق تمام تر و هر چه حسن خلق بیشتر، معرفت کامل تر.
لأنها خصلة یختص بها الأعرف بربه و لا یعلم ما فی حقیقة حسن الخلق الا الله
تعالی:چرا که خلق نیکو خصلتی است که مخصوص است به هر که شناساتر است به
پروردگار خود، و راه نبرده است به فضیلت حسن خلق و حقیقت او، مگر خداوند عالم و
بس.»
وی می خواهد شبیه ترین ها به مولایش باشد که پیامبر اکرم(ص) فرموده است: « وإن
أشبهکم بی أحسنکم خلقا: شبیه ترین شما به من خوش خلق ترین شماست. بحارالانوار
ج70، ص 296»
تواضع
و اگر او آینه تمام نمای تواضع نبود، شاگرد او علامه طباطبائی تندیس تواضع نمی
شد که این سیرت پارسایان است: « و مشیهم التواضع »
یکی از بزرگان می فرمود: آیت الله حسینقلی همدانی را در خواب دیدم پرسیدم آیا
استاد ما سید علی آقا قاضی انسان کامل است؟ ایشان فرمود: آن انسان کامل که تو
در نظر داری نیست.
این مسأله را به خود مرحوم قاضی عرض کردم. ایشان در جلسه درس این رؤیا را نقل
کردند، ایشان با آن همه مقامات به شاگردانش می گوید: « من لنگه کفش انسانهای
کامل هم نمی شوم! »
تا آخر عمرشان کلمه ای از ایشان صادر نشد که صراحت در هیچ مقام و منزلی داشته
باشد.
خانم سیده فاطمه قاضی در این باره می گوید:ایشان خودشان را خیلی کم می گرفت
خیلی می گفتند: « من چیزی بلد نیستم، حتی وقتی بچه ها یا نوه ها به ایشان می
گفتند آیت الله، می گفت: نه نه من آیت الله نیستم. »
خیلی خودش را پایین می دانست. اصلاً عجیب بود، بیشتر هم مشغول نماز و دعا و
راهنمایی شاگردانش بود. و به ما می گفت همین ها برای آدم می ماند، چیز دیگری
نمی ماند یا اگر کسی برای ایشان هدیه و پیش کشی می فرستاد می گفت: « ببر بده به
فلانی، به من نده! » اصلاً دنبال هیچ چیز نبود. او تا آخر عمر خود را هیچ می
دانست و همیشه می فرمود: « من هیچی ندارم »
و آن قدر متواضع است و خود را کم و دست خالی می داند که به سید هاشم که به
ایشان عشق و ارادت می ورزد می گوید: « من به تو و همه شماهایی که می آیید این
جا می گویم که من هم یکی هستم مثل شما. از کجا معلوم شما چند نفر در کار من
مبالغه نمی کنید! و روز قیامت اون جاسم جاروکش کوچه ها رد شود و به بهشت برود و
من هنوز در آفتاب قیامت ایستاده باشم. »
در مجلس روضه ابا عبدالله علیه السلام خودش کفش های مهمانان امام حسین علیه
السلام را جفت کرده و آن ها را تمیز می کند بدون توجه به آن ها که خرده می
گیرند که آدم بزرگ نباید چنین کاری بکند.
آیت الله سید ابوالقاسم خوئی می فرمود: « من هر وقت می رفتم مجلس آقای قاضی،
کفش هایم را می گذاشتم زیر بغلم که مبادا کفشم آن جا باشد و آقای قاضی بیاید آن
را تمیز یا جفت کند. »
در خاطره ای دیگر، سید عبدالحسین قاضی( نوه ایشان) نقل می کند:« یکی از
خویشاوندان مرحوم قاضی و سید محسن حکیم فوت می کند. جنازه او را وارد صحن مطهر
امام می کنند تا بر آن نماز بخوانند. در نجف مرسوم است که از بزرگی که در تشییع
جنازه حضور دارد می خواهند که بر جنازه نماز بخواند. در آن زمان آیت الله حکیم
جوان بودند و مرحوم قاضی چه از نظر سن و چه از نظر مقام بالاتر بودند.
خانواده شخصی که فوت شده بود رو به مرحوم قاضی می کنند و از ایشان درخواست می
کنند که بر جنازه نماز بخوانند اما مرحوم قاضی رو به آقای حکیم می کنند و می
گویند: « شما بفرمایید نماز را بخوانید. اگر من نماز بخوانم کسی من را نمی
شناسد و به من اقتدا نمی کند و ثوابی که قرار است به این شخص که مرحوم شده
برسد، کم می شود، اما اگر شما نماز بخوانید. مردم شما را می شناسند و افراد
بیشتری به شما اقتدا می کنند و ثواب بیشتری به این فرد می رسد. »
باز تأکید می کنم که این اتفاق زمانی افتاده که آقای حکیم خیلی جوان بوده و
مرحوم قاضی در اواخر سن شریفشان بوده اند و پدربزرگم آقای سید محمد علی حکیم
این ماجرا را که خود شاهد آن بوده است برای ما نقل کرده اند. روزی صاحب خانه
وسائلش را از خانه بیرون می ریزد می گوید: « خدا گمان کرده ما هم آدمیم! » او
آن قدر در نفی خود و انانیتش کوشیده و از جلب نظر و توجه دیگران دور شده که از
چشم خود نیز پنهان مانده!
دخترش در مورد او چنین می گوید: « پدر ما خودش را خیلی پایین می دانست و وقتی
شاگردانشان می آمدند می گفتند: من خوشم نمی آید بگویید من شاگرد فلانی هستم. در
مجالسی که در منزل می گرفتند بالای مجلس نمی نشستند و می گفتند آن جا جای
مهمانان است و وقتی با شاگردانشان راه می رفتند، پدرم عقب همه آنها راه می رفت
و هر چه می گفتند: آقا شما جلو باشید، می گفتند: نه من عقب می آیم، شما جلو
بروید. »
آیت الله کاشانی نقل کردند:زمانی که عده ای از ایران خدمتشان می رسند و می
گویند که ما از شما مطالبی شنیدیم و تقلید می کنیم، گریه می کنند، دستشان را
بالا می برند و می فرمایند: « خدایا تو می دانی که من آن نیستم که این ها می
گویند و بعد می فرمایند که شما بروید از آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی تقلید
کنید. »
و این همان اوصافی است که امیرالمؤمنین علیه السلام در وصف عارفان مکتبش می
فرماید: لا یرضون من اعمالهم القلیل و لا یستکثرون الکثیر فهم لا نفسهم متهمون
و من أعمالهم مشفقون إذا زکی احدهم خاف مما یقال له فیقول: أنا أعلم بنفسی من
غیری، و ربی اعلم بی من نفسی، اللهم لا تؤاخذنی بما یقولون، واجعلنی أفضل مما
یظنون، واغفرلی مما لا یعلمون.
از کردار اندک خود خرسندی ندارند، و طاعت های فراوان را بسیار نشمارند، پس آنان
خود را متهم شمارند و از کرده های خویش بیم دارند. و اگر یکی از ایشان را
بستایید، از آن چه ـ درباره او ـ گویند بترسد، و گوید: من خود را بهتر از
دیگران می شناسم و خدای من مرا از خودم بهتر می شناسد، بار خدایا! مرا مگیر
بدان چه بر زبان می آورند، و بهتر از آنم کن که می پندارند و بر من ببخشای آن
را که نمی دانند. »
نشانه تواضع
از دیگر نشانه های تواضع و فروتنی مرحوم قاضی قضیه اقتدای ایشان به شاگرد خود
یعنی آیت الله بهجت(حفظه الله) می باشد که آقازاده مرحوم آیت الله آقا ضیاء
الدین آملی این جریان را این گونه نقل کردند: « روزی من و پدرم به محضر آیت
الله العظمی بهجت رسیدیم و جمعی در آنجا حاضر بودند، پدرم در آنجا گفتند که
قضیه ای را نقل می کنم و می خواهم که از زبان خودم بشنوید و بعد از آن نگوئید
که از خودش نشنیدیم، و آن اینکه:« من با چشم خودم دیدم که در مسجد سهله یا
کوفه( تردید از ناقل است) مرحوم قاضی به ایشان اقتدا نموده بودند. »
و با توجه به اینکه تولد معظم له سال 1334 هجری قمری است و سال 1348 هـ ق به
کربلای معلی مشرف و در سال 1352 هـ ق به نجف اشرف مشرف شدند و سال رجعت ایشان
به ایران سال 1364 هـ ق بوده است، پس سن ایشان در آن هنگام حدود سی سال بوده
است. »
ادب و احترام
هیچ گاه در صدر مجلس نمی نشست و با شاگردانش هم که بیرون می رفت جلو راه نمی
رفت، و آن گاه که در منزل، شاگردان و مهمانان سراغشان می آمدند برای همه به
احترام می ایستاد.
آیت الله سید عباس کاشانی در این باره می فرماید: من آن موقع سن کمی داشتم، ولی
ایشان اهل این حرف ها نبود. بچه های کم سن و سال هم که به مجلسشان می آمدند
بلند می شدند و هر چه به ایشان می گفتند اینها بچه هستند، می فرمودند: « خوب
است بگذارید این ها هم یاد بگیرند. »
آیت الله نجابت نقل می کردند:« او آن قدر مبادی آداب است که وقتی در منزل مهمان
دارد برای خواندن نماز اول وقتش از او اجازه می گیرد. »
حق رفاقت
آیت الله محسنی ملایری ( متوفی 1416ق ) نقل می کرد:« مرحوم پدرم آیت الله میرزا
ابوالقاسم ملایری با مرحوم آیت الله میرزا علی آقای قاضی ملازم بود و وقتی به
نجف رفته بودم مرحوم آقای قاضی فرمودند: « پدر شما به ما خیلی نزدیک بود، ما
برای همدیگر غذا می بردیم و لباس همدیگر را می شستیم؛ حالا آن حق بر گردن ما
باقی است و تا شما در نجف هستید غذای ظهرتان به عهده من است. »
از فردا دیدم ایشان در حالی که دو قرص نان و قدری آبگوشت پخته در میان سفره ای
با خود آورد و پس از آن اصرار و الحاح از من خواستند لباسهایی را که نیاز به
شستشو دارد به او داده تا معظم له آن را بشوید! من ابتدا ابا کردم ولی اطرافیان
فهماندند که حداقل یک دستمال کوچک هم که شده بدهید ایشان بشویند والا آقای قاضی
ناراحت می شوند. من ناچار شدم چند قطعه لباس خود را برای شستشو به او بدهم.
عدالت و انصاف
آن گاه که به مغازه می رود تا کاهو یا میوه بخرد از کاهوهای پلاسیده برمی دارد
و میوه های لک دار را انتخاب می کند.
یکی از اعلام نجف نقل می کرد:« من یک روز به دکان سبزی فروشی رفته بودم دیدم
مرحوم قاضی خم شده و مشغول کاهو سواکردن است و به عکس معمول، کاهوهای پلاسیده و
آن هایی را که دارای برگ های خشن و بزرگ هستند را بر میدارد.
من کاملاً متوجه بودم تا مرحوم قاضی کاهو ها را به صاحب دکان داد و ترازو کرد و
مرحوم قاضی آن ها را زیر عبا گرفت و روانه شد. من که در آن وقت طلبه جوانی بودم
و مرحوم قاضی مسن و پیرمردی بود به دنبالش رفتم و عرض کردم آقا سؤالی دارم، چرا
شما به عکس همه، این کاهوهای غیر مرغوب را سوا کردید؟
مرحوم قاضی فرمود: آقا جان من! این مرد فروشنده شخص بی بضاعت و فقیری است و من
گاهگاهی به او مساعدت می کنم و نمی خواهم چیزی به او داده باشم تا اولاً آن عزت
و شرف و آبرو از بین برود و ثانیاً خدای نخواسته عادت کند به مجانی گرفتن و در
کسب هم ضعیف شود. برای ما فرقی ندارد کاهوهای لطیف و نازک بخوریم یا از این
کاهوها و من می دانستم که این ها بالاخره خریداری ندارد و ظهر که دکان را ببند
آن ها را به بیرون خواهد ریخت لذا برای عدم تضرر او مبادرت به خریدن کردم. »
شهرت گریزی
به شاگردان که درباره استادانشان از ایشان سؤال می کنند با تندی می گوید: «
برای من سلسله درست نکنید. » و در یکی از جلساتش یکی از حاضران را کنار می کشد
و در حالی که اشک از چشمانش سرازیر می شود می گوید: « فلانی شنیده ام نام مرا
در منبر می بری، اگر به حلال و حرام معتقدی من راضی نیستم، نه بالای منبر نه
زیر منبر اسم مرا بیاوری. می گوید هر که به درس من می آید در حق من، مبالغه،
حرام است. »
در حالی که شاگردان می گویند ما هنوز هم هر چه از بزرگان می خوانیم و می شنویم
در برابر ایشان ضعیف است.
سکوت و کتوم بودن
او دائم السکوت است و بعضی وقت ها از جواب دادن طفره می رود. شاگردانش می گویند
حتی گاهی به نظرمان می آمد ایشان نصف حرف ها را نمی زنند که مبادا حمل بر غلوّ
و اغراق شود.
آیت الله سید عباس کاشانی نقل کردند که ایشان به ارادتمندانشان می فرمودند: «
بینی و بین الله راضی نیستم درباره من مجلس درست کنید. »
و حال آن که چیزهایی را که نقل می کنند شاید ثلث حقایق و داشته های ایشان هم
نیست.
بزرگواری در برابر مخالفین
مرحوم آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی در مجالس روضه هفتگی آقای قاضی شرکت می
کرد، ولی در آن عصر هنوز معروف نشده و به عنوان مرجع مطرح نبودند. این دو
بزرگوار با هم خیلی دوست و رفیق بودند، و در فقه هم مباحثه بودند.
در آن موقع آقای قاضی در خواب یا مکاشفه می بیند که بعد از اسم مرحوم آیت الله
سید محمد کاظم یزدی نام آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی نوشته شده و متوجه
مرجعیتشان شده و این مطلب را به ایشان می گویند. بعد ها گاهی ایشان از آقای
قاضی درباره زمان این مرجعیت سؤال می کردند و آقای قاضی می فرمودند:هنوز وقتش
نرسیده.تا آن که بعد از وفات مراجع عصر به مرجعیت می رسند و هم چون آیت الله
سید محمد کاظم یزدی، مرجعیتشان گسترده و تام می گردد. در زمان مرجعیت ایشان به
خاطر جو عمومی حوزه که آن زمان مخالف عرفا بود و نیز سعایت هایی که از روش آقای
قاضی و شاگردان نزد ایشان می شود، شهریه شاگردان آقای قاضی قطع می شود و بعضی
از آن ها تبعید می شوند.
آقای سید محمد حسن قاضی در این باره می فرماید:« بله، شهریه علامه طباطبایی و
بقیه شاگردان را قطع کردند. علاوه بر این، کارهای دیگری هم کردند، یک مسجدی در
نجف بود به نام مسجد طریحی که یک اتاق هم داشت. یک عده آمدند خدمت آقا- علامه
طباطبایی با چند نفر دیگر- که ما وقتی می آییم منزل شما چون آن جا یک اتاق هست
بچه ها باید بیرون روند و این باعث اذیت است شما بیایید این مسجد نماز بخوانید
و بعد از آن هم می توانیم در اتاق بنشینم و جلسلت و صحبت هایمان را داشته
باشیم. ایشان قبول کردند و آقای قاضی می رفتند آن جا، بعد از مدتی عده ای از
همسایه ها جمع شدند که آقای قاضی این جا می آید یک چراغی برای مسجد بگذاریم و
یک مقداری رسیدگی کنیم. آن عده ای هم که می آمدند مسجد پیش آقا 12-10 نفر بیشتر
نبودند. اما عده ای از طلبه های آن زمان خبردار شدند و ریختند آن جا و چراغهایش
را شکستند، سجاده زیر پای آقا را کشیدند و سنگ باران کردند، بله همان طلبه های
آن زمان...»
همچنین نقل شده است که: « آیت الله نجابت از نظر اقتصادی بسیار در تنگنا بود
زیرا در نجف اشرف شهریه ایشان به خاطر شرکت در درس آقای قاضی قطع شده بود. »
و علت قطع شدن شهریه را این چنین می گویند: « آسید ابوالحسن، فقیه و مرجع تقلید
بودند و بعد هم این نظر را داشتند که کسانی که در غیر از فقه جعفری(ع) فعالیت
داشته باشند، این شهریه برایشان جایز نیست و وقتی این نظر اعلام شد شاگردان
آقای قاضی متفرق شدند. »
آقای سید محمد حسن قاضی در ادامه می فرماید: شیخ حسین محدث خراسانی می فرمود:
من از نجف بیرون آمدم به علت ناراحتی از وضع زندگی استادم مرحوم قاضی، که خود
در برابر افرادی که با روش عرفانی او مخالفت می ورزیدند، سکوت می کرد و رفقای
خود را هم امر به آرامش می نمود و این عمل برای من غیر قابل تحمل بود.
و ( پدرم) مکرر می فرمود: « نمی خواهم در تاریخ نوشته شود که قاضی به علت
مخالفت با فقهای روزگار خود به قتل رسید. » من به پدرم گفتم: مهاجرت کن، « الم
تکن ارض الله واسعه فتهاجروا فیها: آیا زمین خدا پهناور نبود تا در آن هجرت
کنید؟ سوره نسا آیه97 »
فرمودند: من با زحمت فراوان خودم را به این شهر مقدس رساندم و هیچ حاضر نیستم
که از آن دست بکشم و عمرم هم به سر آمده است و خیلی راضی هستم. ولی شما باید
مهیا باشید چه این که اگر به اختیار هم بیرون نروید شما را به زور و اکراه
بیرون می کنند و شما باید هر جا که باشید مرا از یاد نبرید و از برای من طلب
مغفرت کنید. »
در جای دیگر به نقل از آیت الله کشمیری این طور آمده که: « حتی بعضی از اهل
دانش، سنگ جمع کرده بودند و به در خانه آقای قاضی می زدند! در مدرسه جدّ ما هم
یک نفر از اهل دانش با صدای بلند گفت: بعضی ها پیش صوفی می روند ( و منظورش من
بودم )، شکم قاضی را می درم. »
در کتاب فریادگر توحید آمده :« چون حضرت آیت الله بهجت به خدمت آقای قاضی می
رسد، عده ای از فضلای نجف به پدر آیت الله بهجت نامه می نویسدند که پسرت دارد
گمراه می شود و نزد فلان شخص (آقای قاضی) می رود. پدر ایشان نیز برایش نامه ای
می نویسد که راضی نیستم بجز واجبات عمل دیگری انجام دهی و راضی نیستم درس فلانی
بروی، ایشان نامه پدرش را خدمت آقای قاضی می آورد و می گوید پدرم چنین نوشته
است و در این حال تکلیف من چیست؟ آقای قاضی می گوید: مقلد چه کسی هستی؟
می گوید: آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، مرحوم قاضی به ایشان می گوید:« بروید
و از مرجع تقلیدتان سؤال کنید.»
ایشان نیز به محضر آسید ابوالحسن اصفهانی می رود و کسب تکلیف می کند، سید می
گوید اطاعت پدر واجب است. از آن پس آیت الله بهجت سکوت اختیار می کند و دیگر
هیچ نمی گوید و این رویه ایشان امتداد پیدا می کند و در همان ایام درهایی از
ملکوت به روی ایشان باز می شود. »
به نقل از آیت الله نجابت آمده است که: « کسی چندین نوبت قصد سوء قصد به جان
آقای قاضی کرد اما موفق نشد. یک وقت پیغام فرستاد که دیگر امشب حتماً تو را
خواهم کشت. آقای قاضی آن شب تنها در اتاق خوابیدند و فرمودند: درب خانه را هم
باز بگذارید تا راحت و بدون مانع وارد شود.
پس نیمه های شب آن بدبخت نادان بی هیچ مانعی وارد منزل آقای قاضی شد (خودش از
این که در را برایش باز گذاشته بودند متعجب شده بود.) به هر حال فوراً به طرف
اتاق آقای قاضی حرکت می کند اما در آن جا با صحنه غیر منتظره ای روبرو می شود و
می بیند از اتاق آقای قاضی دود بیرون می آید. اندکی درب اتاق را باز می کند و
مشاهده می کند که اتاق آتش گرفته و دود همه جا را فراگرفته، آقای قاضی هم در
گوشه اتاق افتاده اند به هر حال پیش خودش فکر می کند که این طور بهتر شد، چون
ایشان در این سانحه آتش سوزی وفات می کند و مسئولیتی هم متوجه ام نخواهد شد.
پس به سرعت منزل ایشان را ترک می کند. از طرف دیگر آقای قاضی می فرمودند: نیمه
های شب دیدم احساس خفگی می کنم، بیدار شدم دیدم بخاری به روی زمین افتاده و فرش
آتش گرفته و دود همه جا را فرا گرفته، فوراً آتش را خاموش کردم، درها و پنجره
ها را باز نمودم و دوباره خوابیدم....»
آری! و با تمام این ها ببینیم آقای قاضی در برابر تمام این سعایت ها، بدگویی
ها، مخالفت ها، بی احترامی ها چگونه برخورد می کند. او عظیم است، دریا دل است،
خم به ابرو نمی آورد و نه تنها تکفیر و تفسیق نمی کند بلکه هم چنان به ادب در
برابر مرجع تقلید می نشیند و به شاگرد عزیزش می فرماید: « به حرف سیّد گوش کن و
از شهر خارج شو. »
و با تمام این مشکلات حتی کسانی را که خدمت ایشان می رسند، برای تقلید خدمت آیت
الله سید ابوالحسن اصفهانی می فرستد و می فرماید: « بروید و از ایشان تقلید
کنید. »
آیت الله سید عبدالکریم کشمیری می فرمود: « به خاطر جو حوزه نجف، آن روزها به
اهل عرفان و به ایشان به دیده بی احترامی نگاه می کردند و ایشان هیچ ناراحت نمی
شد و توجه نداشت، گر چه در اعلمیت او حرفی نبود و احاطه قوی به روایات داشت و
به اخبار کاملاً مطلع بود. »
و فرزندش آقای سید محمد علی قاضی نیا می فرماید: « بله همین کار را می کردند.
به شاگردانشان می گفتند، شما بروید فعلاً صلاح نیست این جا بمانید، یعنی عکس
العمل شدیدی نشان ندادند و تصمیم گرفتند که تجمعشان با شاگردانشان به گونه ای
باشد که خیلی به چشم نخورد. یعنی برخوردشان مسالمت آمیز بود، حرفشان را قبول
کرده و پذیرفتند و برای جلساتشان این راه حل را پیدا کردند. » و این ویژگی روح
های بزرگ است که چون دریا همه چیز را در خود حل می کنند و دم برنمی آورند.
و زیبایی عرفان قاضی به همین اثباتی بودن آن است. یعنی به راحتی دیگران را
انکار نمی کرد و با همه، مثبت برخورد می کردند در حالی که بسیاری از بزرگان و
فقهای عصر با ایشان مخالف بودند، شهریه او و شاگردانشان را قطع کرده و اتهامات
درویشی گری و صوفی گری به او می زدند، اما آقای قاضی با آن ها دریا دلانه روبرو
می شدند.
مثلاً در عین اینکه آقا میرزا عبدالغفار جواب سلام آقای قاضی را نمی دادند به
شاگردان شان توصیه می کردند که: « بروید پشت سر آمیرزا عبدالغفار نماز بخوانید،
ایشان نمازهای خوبی دارند. »
و اینک کرامت و عظمت آقای قاضی را در این ماجرا ببینید: آقای قاضی احترام آیت
الله سید ابوالحسن اصفهانی و اطاعت از ایشان را واجب می دانستند و می فرمودند:
« علم و پرچم اسلام اکنون بدست ایشان است و همه وظیفه دارند که ایشان را به هر
نحو ممکن یاری کنند. همیشه با احترام و تجلیل از ایشان نام می بردند اما از
تلاقی با ایشان پرهیز داشتند و علت آن هم این بود که خیلی مراقب نفس بودند که
مبادا کاری کنند که از هواپرستی ناشی بشود. چون ریاست و مرجعیت بدست آیت الله
اصفهانی بود. ایشان می ترسید که مبادا با آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی مثلاً
یک دفعه تواضعی بکند که شبهه نفسانی داشته باشد... »
و قاضی،استاد چنین کراماتی است، و همین است که آخرین کلام ایشان در وصیت نامه
اش این است که می فرماید: « الله الله که دل هیچ کس را نرنجانید. »
حجت الاسلام سید عبد الحسین قاضی نوه مرحوم قاضی می گوید: « ... بله، مسئله
کرامت آن قدر اهمیت ندارد و حتی برخی عرفا گفته اند می تواند بعضی از قدرت ها
از شیطان باشد نه از خداوند متعال. به این معنا که اگر خداوند متعال نخواهد
بنده ای را ببیند، به او قدرتی می دهد تا آن بنده با آن کرامت سرگرم شود. کودک
اگر بخواهد سراغ یک کتابی بیاید، شکلاتی به او می دهیم تا با آن مشغول شود و
کتاب را فراموش کند و توجهش به همان شکلات باشد و شخصی که کرامت دارد دیگر به
مرتبه های بالاتر نمی اندیشد در حالی که کرامات در حقیقت راهی به سوی خداوند
متعال است. »
یکی از فرزندان مرحوم قاضی نقل می کند:یک بار همراه ایشان به حرم مطهر امام علی
علیه السلام رفتم و روش مرحوم قاضی به گونه ای بود که هنگامی که وارد حرم مطهر
می شدند حتما زیارت می خواندند و سپس خارج می شدند. آن روز تا وارد حرم شدند،
بدون خواندن زیارت از حرم خارج شدند. فرزندشان پرسیدند که چه شده این کار غیر
طبیعی بود که بدون خواندن زیارت نامه خارج شدید. مرحوم قاضی به او می گویند که:
در حرم کسی را دیدم که می دانم نسبت به من بغض و کینه ای در دل دارد، ترسیدم که
مرا ببیند و این بغض و کینه دوباره در دلش زنده شود و به این دلیل اعمالش از
بین برود! این کرامت واقعی است، نه آن که کسی فرشته ها را ببیند، کرامت حقیقی
آن است که انسان در کنار خدا، برای خود چیزی را نبیند. »
سیره معنوی آیت الله سید علی قاضی
جناب آیت الله کاشانی می فرمودند:« قاضی را باید دید، با حرف نمی شود توصیف
کرد. کسی که یک ساعت پای درس اخلاق ایشان بود، یک دنیا معارف پیدا می کرد. »
نابغه معنویت
آیت الله سید محمد حسینی همدانی می فرماید: « مرحوم حاج میرزا علی آقای قاضی
طباطبائی علاوه بر اینکه بسیار مرد جلیل، نورانی و زاهدی بود، از نظر مقام علمی
هم بسیار برجسته بود یک وقت در میان صحبت، ایشان می فرمودند که :من هفت دوره
درس خارج کتاب طهارت را دیده ام!!»ایشان در درسهای اساتیدی مثل: مرحوم آیت الله
سید محمد کاظم یزدی و آیت الله سید محمد اصفهانی و آقایان دیگر شرکت داشته اند.
در عین حال که ایشان، بحر مواجی از علم، اخلاق و عرفان بودند، بسیار کم حرف می
زدند و در سلام سبقت می جستند. از جمله خصوصیات آن مرحوم این بود که کمتر در
مجامع حاضر می شدند و شاید مدتها کسی ایشان را نمی دید. شبها که مشغول تهجد
بودند، روز هم یا مطالعه می فرمودند یا فکر می کردند.غالب ایام، ساعت دو بعد از
ظهر که مردم از گرمای سوزان نجف به سردابها پناه می بردند، ایشان وضو می گرفتند
و تشریف می بردند حرم، برای زیارت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام. در آن گرمای
سوزان که هیچ کس طاقت نداشت بیرون از سرداب باشد، ایشان حرم تشریف می بردند.
این وقت را انتخاب کرده بود تا کسی متوجه ایشان نشود. به این جهت بود که کسی
ایشان را نه در حرم می دید و نه در جای دیگر. به نظر من ایشان در حالات معنوی و
معرفت، مردی نابغه بود! »
منش عرفانی
روش عرفانی او بر تزهد منفی و دنیا گریزی نیست. او جامعیتی می طلبد که آدمی هم
در جمع زندگی کند و هم خلوت خوش خویش را داشته باشد. و هنر این است که انسان
بتواند همه چیز را با هم جمع کند و دیندار باشد.
سید محمد حسن قاضی نقل می کند:روش آقای قاضی برخلاف استاد استادشان، ملا
حسینقلی همدانی بود. ایشان انسانی بسیار بزرگ و وارسته و عارفی بی بدیل بودند،
و روششان بر ترک دنیا و دل کندن از آن بود، ولی آقای قاضی اینطور نبودند و می
فرمودند: « دنیایتان را داشته باشید، همسر، فرزندان و تنعمات مادی خدادادی را
داشته باشید و در همین زندگی طبیعی و عادی، سیر و حرکت به سمت خدا و معنویت هم
باشد. »و از این رو ظاهر ایشان بسیار مرتب و تمیز بود. موها و دست هایشان را
حنا می زدند و به تمیزی کفش خیلی اهمیت می دادند و عطر و بوی خوش استعمال می
کردند و می فرمودند:« این بدن استر ماست و باید به آن رسیدگی کرد. »
فقر و اوج توکل
خانه اش ساده و محقر است. کلاس ها همان جا برگزار می شود!« کف منزل خالی از هر
فرشی است و تنها یک گلیم نایلونی خوشرنگ در آن انداخته شده که آن را هم عموی
ایشان برای آقای قاضی فرستاده است و چون می دانسته که او از مناعت طبعی که دارد
هدیه قبول نمی کند گفته است شما اگر حق الناس را قبول دارید من این را وقف
بیرونی شما کردم!» شب ها به خاطر نبودن لامپ، خانواده در تاریکی به سر می بردند
و گاهی آن قدر روزگار به سختی می گذرد که آقای قاضی هنگامی که یکی از شاگردانش
سید حسن الهی به تبریز می رود به او می گوید: « رفتی، فلان کتاب مرا بگیر از
فلان جا و بفروش و پولش را برای من بیاور!»
تنگی معیشت و فقر در بعضی از مقاطع زندگی، آنچنان آقای قاضی و خانواده اش را
تحت الشعاع قرار می دهد که بعضی از کتاب هایشان را می فروشند تا از پول آن
امرار معاش کنند ولی هرگز راضی نمی شود از وجوهات شرعیه استفاده کند. در حالی
که هزار و یک توجیه برای استفاده داشتند. و این ها همه شرایط زندگی است که این
مرد روحانی دارد و با این همه شاگردانش وقتی می خواهند وی را توصیف کنند می
گویند: « از لحاظ توکل احدی را مانند قاضی ندیدیم. آن چنان مانند کوه استوار
بود که ابداً مسائل مختلف اجتماعی و زندگی خم به ابروی ایشان نمی آورد! آری او
کوه است.»مرحوم قاضی از نقطه نظر عمل آیتی عجیب بود. اهل نجف و بالأخص اهل علم
از او داستانهایی دارند. در نهایت تهیدستی زندگی می نمود با عائله سنگین و چنان
غرق توکل و تسلیم و تفویض و توحید بود که این عائله به قدر ذره ای او را از
مسیر خارج نمی کرد.
شاگردش علامه طباطبائی می گوید: « زمانی که از شدت فقر در مضیقه بودم رفتم تا
از ایشان پولی قرض کنم تا بعد، از ایران برایم پول بفرستند، اما وقتی آن جا
رسیدم، دیدم یکی از پسرانش هم آمده و از او برای قابله پول می خواهد و او جیب
های خالی اش را نشان می دهد و می گوید ندارم و با این همه احوال، او یک ذره از
آن توکل و تسلیم و تفویض و توحید خودش خارج نمی شد. و چیزی نمی توانست او را از
مسیر منحرف کند. این حال آرامش و طمأنینه ایشان برای ما شگفت انگیز بود!»
صبر و توکل
جناب حاج احمد انصاری ـ فرزند آیت الله میرزا جواد آقا انصاری رحمه الله ـ نقل
می کردند که جناب آیت الله سید عباس قوچانی(ره) برای اینجانب نقل کرد که :
مرحوم علی آقا قاضی معمولاً در حال تردد بین نجف و کوفه بودند و من مطمئن بودم
که ایشان پولی در بساط ندارد و برایم همیشه جای سؤال بود که مخارج این رفت و
آمد بین نجف و کوفه چگونه تأمین می شود تا اینکه یک روز که ایشان عزم کوفه را
داشتند از خانه خارج شدند و من مخفیانه پشت سر ایشان راه افتادم ... عادت ایشان
این بود که هنگام حرکت در بیرون، عبایش را به سر می انداختند و اصلاً هم به پشت
سر نگاه نمی کردند.علی آقا قاضی از میان بازار عبور کرد تا به ترمینال رسید و
مستقیم رفت که سوار ماشین شود، ناگهان دیدم درست هنگامی که مرحوم قاضی پایش را
روی پله ماشین گذاشت، سیّدی به سرعت آمد و مقداری پول به ایشان داد. علی آقا
قاضی نگاهی به پشت سرش کرد و لبخندی زد و به من فهماند که اگر انسان صبر کند و
توکل نماید، خداوند اینگونه می رساند.
معنویت و شرایط متفاوت افراد
آیت الله سعادت پرور می فرمود: استاد ما علامه طباطبائی (قدس سره) به نقل از
استادش مرحوم آقای قاضی، فرمود: « مرحوم آقا شیخ محمد بهاری همدانی از اعاظم
تلامذه آخوند همدانی به شغل زرگری اشتغال داشت و وضع مالی و معیشتی اش بهتر و
روبراه بود و از این رهگذر حال معنوی و سلوکش نیز خوب بود، ولی من ( قاضی )
وقتی وضع معیشتی ام بد و خراب باشد، از لحاظ روحی و معنوی حالم بهتر است! »
کریم النفس
با این همه فقر، ایشان بسیار کریم النفس است. آیت الله نجابت می گوید: « پول
اگر دستش برسد مثل کبوتر بال دار می رود. حمام که می رود به جای دو یا چهار
فلس، 150 فلس به حمامی می بخشد که 100 فلس آن خرج دو خانواده می شود. » خانه اش
را که می خرند زیر آن طلا پیدا می کنند و وقتی برایش می آورند می گوید:« بروید
برای خودتان! چون من خانه را فروخته ام. »فقیر هم که در خانه می آید سهم غذای
خودش را می دهد و از سهم غذای دیگران هم نمی خورد و می گوید: « من سهم خودم را
دادم رفت. »
در نهایت فقر و سختی و عسرت زندگی می کند ولی به خود اجازه نمی دهد که از
وجوهات شرعیه استفاده کند و هنگامی که شخصی از سهمی که دست او بوده برای آقای
قاضی می آورد و می گوید از سهم خود من بردارید قبول نمی کند و می گوید این ها
را برای آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی ببرید. می گوید: « وجوهات به آن کسی می
رسد که بتواند رد مظالم استفاده کند. یعنی در نهایت فقر و سختی. » در نهایت فقر
و سختی، نان خشک در آب می زند و می خورد و آن قدر مناعت طبع دارد که به دیگرانی
که می خواهند برایش خانه بزرگ بخرند اجازه این کار را نمی دهد و به راستی همین
کف نفس هاست که از او «قاضی» می سازد. و او باید توحید را با فقر تجربه کند.
خودش ایشان می فرمایند: « برزخ من در دنیا فقر است و دیگر در برزخ مشکلی ندارم.
»
علت فقر
مرحوم قاضی(ره) می گوید: « این فقر من از همان شوخی است که روزی در بازار با
آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی کردم و به او گفتم آینده مرجعیت تامّ از آن
شماست. در آن موقع ما را فراموش مکن و هنوز که هنوز است دارم کتک همان حرف را
می خورم. »
آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی نیز با وجود این که سخاوتش زبانزد است می گوید:
« هر وقت می آیم به ایشان چیزی بدهم یادم می رود! » و بالاخره شاگردش به ایشان
می گوید آقا شما و این عائله سنگین... و جواب می شنود: « وقتی چیزی ندارم احساس
نیاز بیشتری به خدا می کنم و التفاتم به خدا بیشتر است و خدا هم به من توجه
بیشتری دارد. » این فقر، این نیستی، این احتیاج و نیاز مداوم برای او توحید به
ارمغان می آورد و از او شخصیت متواضعی می سازد که تا آخر سخنش همین است: « من
هیچی ندارم » و به عبارت دیگر یعنی من هر چه دارم از اوست. به علامه هم با آن
وضعیت فقر و خانه اجاره ای می گوید: « تو با این همه تجمل به جایی نمی رسی. »
او معنای این کلام سیدالشهدا (علیه السلام) را خوب درک می کند که: « إلهی أنا
الفقیر فی غنای فکیف لا أکون فقیراً فی فقری! ای خدای من! در وقت غنا و ثروت
فقیرم و به تو محتاجم چه برسد به هنگام فقر و بینوایی. »
خداوند کفایت می کند!
آیت الله نجابت شیرازی فرمودند: « مرحوم آیت الله شیخ علی محمد بروجردی از
تلامذه آقای قاضی، فرمود که یک وقت بنده در نجف اشرف در منزل نشسته بودم، حال
عجیبی رخ داد، طوری شد که کأنه یک نفر مانع نشستن من می شد و هر چه به اطراف
نظر می کنم هیچ چیز و هیچ کس را نمی بینم، خلاصه دیدم اصلاً توان نشستن ندارم،
اهل منزل هم از حال من متعجب شدند، من هیچ نگفتم، خلاصه دیدم اصلاً نمی توانم
در منزل بنشینم، یک کیسه پول داشتم برداشته به زودی از منزل بیرون آوردم و مثل
اینکه کسی مرا از پشت حرکت دهد در یک مسیری ناخواسته به راه افتادم، مسافتی که
رفتم به مرحوم آقای قاضی رسیدم که کنار کوچه ایستاده اند، فوری به طرف ایشان
رفته و ایشان هم لطف فرمودند، بعد آقای قاضی فرمودند: « بنده می خواستم مقداری
میوه و خوراک تهیه کنم اما دیدم پول ندارم همین جا ایستادم که خدا فرجی فرماید.
»فوراً مقداری پول در آورده و به ایشان تقدیم کردم، آقای قاضی هم به اندازه
حاجت برداشته و بقیه را به من مسترد داشت و سپس خداحافظی کرده و جدا شدیم.
مرحوم آقای شیخ علی محمد بروجردی فرمود: من تا همان زمان که پول را به آقای
قاضی بدهم، همان حالت عجیب اضطراب را داشتم، اما به محض اینکه پول را به ایشان
دادم حالم برگشت و در عوض، حال شعف و انبساط روحی زیادی به من دست داد.»
مقامات معنوی
از آیت الله نجابت (ره) نقل شده است که: « ایشان در سال های آخر عمرشان طا لب
تجرّد از صورت بودند و این معنی هم نصیب ایشان شد و نه تنها نصیبشان که ملکه و
مقامشان هم شد، یعنی آن چه به حسب طاقت بشری می توان به آن رسید، خداوند عزیز
ایشان را در آن مرتبه قرار داد. »
ایشان در مورد معنی تجرد فرموده اند:« اگر خود خدا متصدی شناسایی انسان شد، شخص
از عالم صورت عبور می کند؛ یعنی الان می داند و یقین دارد که خدا هست، لیکن در
اثر صور؛ اما وقتی خداوند خودش را شناساند، آن وقت به آن ساحت قدس ربوبی می
رسد؛ آن جایی که فوق مکان و زمان است، و برای او واضح می شود که خلق کردن خدا
سر سوزنی بر دارایی خدا افزوده نکرده و سر سوزن از خدا چیزی نکاسته، آن جایی که
اصلاً خلقی وجود ندارد « کان الله و لم یکن معه شیء و الان کما کان » هر چه هست
از آن ساحت ربوبی است، دیگران صورتند، اشراقند، فیضند، می فهمد که صور، سراب
است! می فهمد که شخص هر چقدر محترم است به واسطه اضافه اش به پروردگار است،
یعنی الان پروردگار همه را راهبر و همه را معطی است و غایت الامر مردم مال
خودشان می پندارند، بنده، به جایی می رسد که خداوند را در عین این که در اسماء
و صفات می بیند، دیگر خود اسماء و صفات را نمی بیند و قهراً خلقی در بین نمی
بیند، خدا را می بیند والسلام. رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند یعنی اگر
خداوند متصدی آدم شد برای شناختنش، اصلاً دیگر جهت خلقی نزد او قیمتی ندارد، و
جز خدا همه را سراب می بیند و می بیند هنگامی که ساحت قدس ربوبی بود و هیچ
موجودی نبود دیدنش نه از باب توهّم و تخیل بلکه به شهود حق است؛ یعنی حق، حق را
می بیند. » « بک عرفتک و انت دللتنی علیک و دعوتنی الیک و لولا انت لم ادر ما
انت :من ترا به تو شناختم و تو مرا بر وجود خود دلالت فرمودی و بسوی خود خواندی
و اگر تو نبودی من نمی دانستم تو چیستی؟ مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی »
سید احمد فهری می گوید: « روزی آقای قاضی کسالت داشتند. به عیادتشان رفتم، از
وضع بیماری ایشان ناراحت شدم. ایشان فرمود: من از خدای متعال خواسته ام که تجرد
را در من ملکه فرماید و سپس مرا از این دنیا ببرد و این دعای من مستجاب شده و
به حسب عادت اقلاً دو سال طول می کشد تا این ملکه در من حاصل شود و همان طور هم
شد و تقریباً بعد از دو سال به جوار رحمت الهی شتافت. » او صاحب مقام طیّ الارض
بود، هر چند خود نمی خواست دیگران از این قضیه خبردار شوند. اما اینجا قضای
الهی با کتمان او سازگار نشد و به اصطلاح لو رفت و از همین جا عده ای که دنبال
گمشده خود بودند، اطرافش را گرفتند و گوی سعادت ربودند.
نماز اول وقت و مقامات عالیه
آیت الله مصباح فرمودند: « مرحوم علامه [طباطبائی] و [ آیت الله العظمی] آقای
بهجت از مرحوم آقای قاضی ـ رحمة الله علیه ـ نقل می کردند که ایشان می فرمودند:
اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد، مرا لعن کند! (
و یا فرمودند: به صورت من تف بیاندازد! ) اول وقت، سرّ عظیمی است، ( حافظوا علی
الصلواة ) خود یک نکته ای است غیر از ( أقیموا الصلاة )! اینکه انسان اهتمام
داشته باشد و مقید باشد که نماز را اول وقت بخواند، فی حد نفسه آثار زیادی دارد
ولو حضور قلب هم نباشد.
مکاشفات پی در پی
در اوایل راه، کثرت مکاشفات ایشان آن قدر زیاد است که خود می فرماید: « نمی
توانم آنها را با هم جمع کنم. » استاد شیخ محمد تقی تحریری در این مورد می
گوید: مرحوم آقای قاضی چندی از دوران جوانی خود را در نزد استاد والدش، حاج
امامقلی نخجوانی به سر برد و استفاده نمود و در حدود چهل سالگی در نجف اشرف با
استاد اصلی اش مرحوم حاج سید احمد کربلائی طهرانی معروف به «واحد العین» آشنا
شده و تحت تربیت ایشان قرار می گیرد و طولی نمی کشد که استادش وفات می نماید و
از آن موقع به بعد، درها به روی ایشان باز شده و خود راه را تا آخر ادامه می
دهد و به حدی حالات معنوی ایشان در آن دوران زیاد بود که می فرمود: « در اثر
کثرت حالات و مکاشفات که پی در پی وارد می شوند، نمی توانم آنها را جمع کنم! »
ولی هر چه در این بحر بیشتر غرقه می شود سکوتش بیشتر و حیرتش افزون تر می گردد
و دیگر از آنچه می بیند و می شنود و می چشد دم بر نمی آورد. آن گونه که از
نزدیک ترین شاگردانشان نقل است که آقای قاضی هرگز از عوالمشان برای ما نمی
گفتند و گاهی هم که می خواستند مطلبی را نقل کنند می فرمودند:« در خواب دیدم
...». او ساعت ها به تفکر و تدبر در قبرستان وادی السلام بسر می برد و می
فرمود: « من با ارواح مردگان مأنوس ترم تا زندگان ». و اینچنین در حلقه ارواح
مؤمنین در گردش بود و حقایق و معارفی را از آن ها اخذ می کرد.از آیت الله بهجت
در مورد ایشان می پرسند ایشان گریه می کند و می گوید: « چه کنم که قلمی آن قدر
قدرتمند نیست که بتواند هر چه را در مورد قاضی بوده بنویسد، آقای قاضی کرامات و
مقامات بالایی داشتند
و این جریان را بسیاری از آنان نقل می کنند که: یک شب آمدیم صحن، دیدیم که آقای
قاضی به نماز جماعت مشغولند و از سرشان نوری بالا می رود که تمام صحن را روشن
کرده است. ما خوشحال شدیم که ایشان بالاخره قبول کردند که نماز جماعت اقامه
کنند بعد از نماز خدمتشان رفتیم و گفتیم آقا الحمدلله، آقا خندیدند و هیچی
نگفتند و بعدها با رفقا آمدیم منزل آقای قاضی، دیدیم که ایشان در همان منزلشان
بوده اند و مشغول اقامه نماز.»
یخ و حرارت عشق
آیت الله نجابت در مورد عطش ایشان می فرماید:« حرارت عشق قلبش را می سوزاند و
اوست و قالبی یخ همیشه در کنارش، زمستان و تابستان فرق نمی کند، پولی هم در
بساط ندارد که بخواهد هندوانه بخرد و بخورد، اما یخ ارزان قیمت است. »
مبارزه با تکبّر
بزرگترین مشکل انسان در راه تهذیب، تکبّر و خودخواهی است. لذا عرفا در مبارزه
با این معضل بزرگ از روشهای مختلف استفاده می کردند. سید علی آقا قاضی وقتی
سبزیجات می خرید، می پیچید گوشه عبایش و با همان حالت در کوچه و بازار حرکت می
کرد و از اصالة القیافه درست کردن دوری می جست و این چنین متواضعانه زندگی می
نمود و برای همین نیز به مقامات عالیه دست یافته بود.
تجلیّ نفس
مرحوم قاضی فرموده اند: « روزی از اطاق بیرون آمده در دالان خانه دیدم که خودم
در کناری ساکت و صامت ایستاده ام با دقت تمامتری به صورت خود نگاه کردم، دیدم
در صورت، خالی دارم. چون به اطاق آمدم و در آئینه نظر انداختم دیدم که در صورت
من خالی بوده و من تاکنون آن را ندیده بودم. »
مستجاب الدعوه
آیت الله سید عباس کاشانی نقل می کنند:بله، یکی از علمای آن زمان بود که در فقه
و اصول، دویست و پنجاه تا سیصد نفر پای درسش می نشستند. خانم این آقا مریض شدند
و روز به روز حالشان بدتر می شد، تا این که یک روز صبح حالش از هر روز بدتر شد
و از هوش رفت و دیدند که امروز و فردا است که خانم از دنیا برود و آن اقا
سراسیمه می آید پیش آقای قاضی. من این جریان را خودم بودم.تا نشست، آقا
فرمودند: خانم چطور است؟ گریه کرد و گفت آقا داره از دستم می ره. اگر امروز
ایشان بمیرند فردا هم من می میرم. این ها سی و هفت سال با هم بودند و بچه هم
نداشتند و خیلی انیس هم بودند. آقای قاضی یکی از مختصاتش این بود که در صورت
کسی نگاه نمی کردند. و همینطور که سرشان پایین بود تند تند دعا می خواندند و
چشمشان هم بسته بود. من این ها را به چشم خودم دیدم. بعد دستشان را بلند کردند
و چشمشان را پاک کردند و سپس گفتند: شما بفرمائید منزل، خداوند ایشان را به شما
برگرداند. او هم به آقای قاضی خیلی اعتقاد داشت و می دانست هر چه بگوید حق است.
می رود به خانه شان و بعد می بیند خانمش که او را صبح به سمت قبله کرده بودند و
هیچ حرفی نمی زد، حالا خوب و سر حال است. و خانم به آقا می گوید: از شما ممنونم
که پیش آقای قاضی رفتید: آن آقا احوال مرا پرسید شما گفتید آقا دعا کن و ایشان
هم دعا کردند. من همان موقع از دنیا رفته بودم چند دقیقه ای بود که قالب تهی
کرده بودم. من را بردند تا آسمان چهارم رسیدم و آن جا صدایی شنیدم که فلانی با
احترام در خواست تمدید حیات ایشان را کرده اند و همان موقع مرا برگرداندند. این
حکایت به خوبی گویای مقام و منزلت آقای قاضی در پیشگاه خداوند متعال می باشد.
عرفان وجدانی
آیت الله سید محمد حسین همدانی صاحب تفسیر ارزنده «انوار درخشان» نقل می کند: «
... ایامی چند را من در خدمت ایشان [مرحوم قاضی] بودم. البته، قبل از اینکه
خدمت ایشان برسم اوصاف ایشان را از مرحوم ابوی بسیار شنیده بودم. مرحوم ابوی،
می فرمودند: میرزا علی آقا قاضی، از شاگردان مبرز مرحوم آقا سید احمد کربلایی و
بسیار سید جلیل و بزرگواری هستند. در سال 1347 یا 1348 قمری که من در مدرسه
قوام [نجف اشرف] بودم، مرحوم میرزا علی آقای قاضی به مدرسه قوام تشریف آوردند و
از متصدی مدرسه خواستند که حجره ای را در اختیار ایشان قرار دهد. متصدی مدرسه
با کمال احترام پذیرفت و یک حجره کوچکی از طبقه فوقانی مدرسه را در اختیار
ایشان قرار داد. بعد معلوم شد که مرحوم میرزا علی آقای قاضی حجره را به عنوان
مکان خلوتی برای تهجد و عبادت می خواستند؛ چرا که منزل ایشان کوچک بود و ایشان
تصور داشتند شب هنگام که می خواهند به نماز و تهجد بپردازند، مزاحم بچه ها
هستند!به این جهت، این حجره را تهیه کرده بودند. شبها حدود ساعت دوازده که
معمولاً طلبه ها به خواب می رفتند تا برای درسهای فردا استراحتی کرده باشند، شب
زنده داری و تهجد ایشان در آن حجره کوچک شروع می شد. در آنجا بود که من شیفته
مرحوم میرزا علی آقا قاضی شدم. حالت دعا و نیایش ایشان در آن حجره کوچک، خیلی
برای من جالب و زیبا بود. چند ماهی از آمدن ایشان به مدرسه می گذشت که من رفتم
خدمت ایشان و تقاضا کردم که کتاب «جامع السعادات» مرحوم نراقی را برای من
بخوانند و ایشان با کمال بزرگواری پذیرفتند.قرار شد من در کنار درسهای دیگر در
ساعات فراقت خدمت ایشان برسم. با این قرار، من خدمت ایشان می رسیدم و ایشان درس
می فرمودند؛ اما چه درسی! واقعاً درس عرفان بود، یک عرفان وجدانی! شنونده یقین
می کرد که آنچه استاد می گوید، خود به یقین دریافته و در وجود خودش پیاده کرده
است.
عجیب صحنه هایی پیش آمد! بعد از چندی، تمام ذکر و ورد من مرحوم میرزا علی آقای
قاضی شده بود. به هیچ درسی توجه نمی کردم. تنها درس ایشان مورد توجه من بود.
وقتی مقابل ایشان برای درس می نشستم و ایشان صحبت را آغاز می فرمود، تمام
درسهای دیگر از خاطرم می رفت و تنها محو ایشان می شدم. تمام روز، به چیزی جز
فرمایشات ایشان نمی اندیشیدم.شب هنگام هم که ایشان برای نماز و تهجد آماده می
شدند، من یا خواب نبودم و یا اگر خواب هم بودم بیدار می شدم؛ چون ایشان برای
وضو گرفتن از میان ایوانی می گذشتند که من شبها در آنجا می خوابیدم. در عین
اینکه ایشان نعلین خود را از پا می گرفت که صدا نکند، در عین حال من بیدار می
شدم و مخفیانه چگونگی دعا و نیایش ایشان را زیر نظر می گرفتم. خیلی برایم جالب
بود. تا صبح خوابم نمی برد و پیرامون آن می اندیشیدم. رفته رفته، در اثر آن
بیداریهای شبانه و بی توجهی به درسهای دیگر، در من تغییراتی به وجود آمد و حالم
عجیب شده بود، به صورتی که بعضی از دوستان، متوجه تغییر حالت من شده بودند؛ از
جمله: آقای سید یوسف حکیم فرزند مرحوم آیت الله حکیم، که با هم انس بسیار
داشتیم.
یک روز به مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانی عرض کردم: حاج میرزا علی آقای
قاضی آمده اند در مدرسه ما حجره ای گرفته اند. ایشان متوجه شدند و مسأله را
فهمیدند؛ به من فرمودند: « آقا! برای شما خیلی زود است که درس جناب میرزا علی
آقای قاضی بروید. شما هنوز مرد این میدان نیستید. او بزرگ مردی است که هماورد
بزرگی می خواهد. شما بهتر است، درس ایشان را ترک کنید و برای فراگرفتن مسائل
اخلاقی به همان جلسات منزل آقا سید الغفار اکتفاء کنید که در موقعیت شما، این
جلسات مفیدتر است». من به مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانی، احترام زیادی
می گذاشتم و تحت تأثیر قوت روح ایشان بودم؛ از این جهت، بعد از آن روز، درس
مرحوم میرزا علی آقای قاضی را ترک کردم. هنوز شیرینی و لذت آن مدت کوتاه درس را
که خدمت ایشان بودم احساس می کنم. اقرار می کنم که مرحوم میرزا علی آقای قاضی
بسیار مرد کم نظیری بود. کلام و رفتار و سلوک ایشان بسیار جذاب و دلنشین بود.
این قضیه را که نقل کردم مربوط می شود به سال 1347 قمری آن زمان مرحوم علامه
طباطبائی، خدمت آقا سید الغفار می آمدند. بعدها ایشان با مرحوم قاضی ارتباط
برقرار کرد، البته مرحوم علامه طباطبائی و حاج میرزا علی آقای قاضی خویش بودند؛
منظورم ارتباط درس و بحث یا استاد و شاگردی است. »
بصیرت باطنی
1. پولهای شبهه ناک : آیت الله محمد علی گرامی نقل می کند: « از مرحوم آیت الله
محسنی ملایری شنیدم که نقل می کرد یک بار به همراه عده ای از خوانین و افراد
متنفذ به نجف مشرف شدیم و در یکی از ایام به محضر آیت الله الحق و العرفان
میرزاعلی آقا قاضی رفتیم. همگی قبلاً پول جمع کرده و روی هم گذاشته بودیم که
تقدیم ایشان نماییم. پس از شرفیابی و تعارفات و احوال پرسی، آن پول را خدمتشان
تقدیم کردیم. با اینکه آن پول مخلوط بود ولی ایشان دقیقاً پول مرا جدا کرد و آن
را برداشت و بقیه پولها را به خاطر شبهه ناک بودن آن به صاحبانش برگرداند و
قبول نفرمود! »
2. غصب منزل آقای حداد : منزل شخصی آقا سید هاشم حداد متعلق به عیالشان بود که
ابوالزوجه (پدر زن) ایشان به نام حسین ابوعمشه به دخترش هبه کرده و به جهت آن
که به سادات و بالاخص به این دامادش سید هاشم خیلی علاقمند بوده و آقا سید هاشم
دارای فرزندان بسیار و عائله سنگین بودند گفته بود:این خانه برای این بچه
سیّدها باشد و وصیت کتبی هم نوشته بود پس از فوت او شوهر خواهر زن ایشان، با آن
که شخص متمکن و ثروتمندی بود انکار وصیت کرد و به حکومت مراجعه نمود، از طرف
حکومت آمدند و میان خانه دیوار کشیدند و آقای قاضی از قبل این موضوع را به آقای
حداد خبر داده بودند.
3. خبر رحلت شاگرد : آیت الله قاضی وقایعی دیگر از زندگی شاگردان را نیز
برایشان ترسیم می کنند. آقای سید محمد حسن قاضی فرمودند: « خبر رحلت مرحوم سید
حسن مسقطی که از شاگردان برجسته مرحوم قاضی بوده و در حال سجده در مسجد جان
داده بود را به آقا سید ابوالحسن اصفهانی تلگراف نموده بودند و ایشان هم پیام
رحلت را توسط واسطه ای به مرحوم قاضی که در مدرسه هندی حجره داشتند اعلام
کردند.من داخل صحن مدرسه بودم و علامه طباطبایی و شیخ محمد تقی آملی و برخی
دیگر از شاگردان مرحوم قاضی نیز در صحن بودند. هیچ یک از آن ها جرأت ننمودند
خبر ارتحال آقای مسقطی را به حجره بالا به مرحوم قاضی برساند. زیرا می دانستند
این خبر برای مرحوم قاضی با آن فرط علاقه به مسقطی غیر قابل تحمل است لهذا آقای
حداد را اختیار نمودند که وی این خبر را برساند و چون آقای حداد این خبر را
رسانید مرحوم قاضی فرمودند:می دانم!
4. مرجعیت آینده: مرحوم آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی در مجالس روضه هفتگی
آقای قاضی شرکت می کرد ولی در آن عصر هنوز معروف نشده و به عنوان مرجع مطرح
نبودند.یک وقتی آقای قاضی در عالم خواب یا مکاشفه می بیند که بعد از اسم مرحوم
آیت الله سید محمد کاظم یزدی نام آقا سید ابوالحسن اصفهانی نوشته شده است و
بعداً این مطلب را به ایشان می گوید. آقای اصفهانی بعد از وفات مراجع عصر، به
مرجعیت می رسد و همچون سید محمد کاظم یزدی مرجعیت اش گسترده و تام می گردد.
5. این فرزند زنده می ماند! : آیت الله شیخ جعفر سبحانی می فرماید: « افرادی که
با او[ یعنی قاضی تبریزی] معاشرت داشته و زیر دست او پرورش یافته اند، او را
اعجوبه زمان که دارای کشف و کرامات فراوانی بود، توصیف می کنند و خود مرحوم
استاد فقید [علامه طباطبائی] که در اخلاق و سلوک دست پرورده او است، قضایای بس
شگفت آوری از او نقل می کرد. حضرت استاد، روزی از کرامات استاد خود مرحوم قاضی
سخن می گفت در ضمن مطالبی، این داستان را یادآور شد:من و همسرم از خویشاوندان
نزدیک مرحوم حاج میرزا علی آقای قاضی بودیم، او در نجف برای صله رحم و تفقد از
حال ما، به منزل ما می آمد. ما کراراً صاحب فرزند شده بودیم ولی همگی در همان
دوران کودکی فوت کرده بودند. روزی مرحوم قاضی به منزل ما آمد، در حالی که همسرم
حامله بود و من از وضع او آگاه نبودم؛ موقع خداحافظی، به همسرم گفت:دختر عمو!
این بار این فرزند تو می ماند و او پسر است و آسیبی به او نمی رسد و نام او «
عبدالباقی» است! من از سخن مرحوم قاضی خوشحال شدم و خدا به ما پسری لطف کرد و
بر خلاف کودکان قبلی، باقی ماند و آسیبی به او نرسید و نام او را عبد الباقی
گذاردیم.
6. نترس! : آقا سید حسن مصطوفی تبریزی می فرمود: یک زمانی به نجف مشرف شدم تا
آقای قاضی را زیارت کنم و از محضرش استفاده ببرم ولی بر اثر بدگویی برخی طلاب
جاهل می ترسیدم به محضر آقای قاضی بروم، یک روز در کنار درب بزرگ بازار حرم
نشسته بودم و کسانی را که از درب قبله و سلطانی به حرم رفت و آمد می کردند می
دیدم، یک لحظه در فکر فرو رفتم که اصلا" من برای چه به نجف آمده ام، من برای
ملاقات با آقای قاضی به اینجا آمده ام ولی می ترسم ، در همین اوان که نشسته
بودم و در این فکر بودم دیدم یک سید بزرگواری از حرم مطهر بیرون آمد و دور تا
دور بدنش را نوری احاطه کرده بود، چنانکه از شش جهت اندامش نوری ساطح بود،
من شیفته این آقا شدم، دیدم به طرف درب سلطانی حرم رفت و نزد قبر ملا فتحعلی
سلطان آبادی نشست، در این لحظه دیدم آن سید نورانی به کسی چیزی گفت و او نزد من
آمد و گفت: آن سید می فرماید:« ای کسی که اسمت حسن است، سریره ات حسن است، شکلت
حسن است، شغلت حسن است، چرا می ترسی؟ پیش بیا، پیش ما بیا و نترس » و ما این
چنین به محضر آقای قاضی مشرف شدیم.
7. آن کلمه را می دانم! : آیت الله طهرانی از علامه طباطبائی سؤال می کند: «
راجع به حضرت قائم آل محمد حضرت حجه بن الحسن العسکری ـ ارواحنا فداه ـ و کیفیت
ظهورش، از مرحوم قاضی ـ رحمه الله علیه ـ چیزی به خاطر دارید؟ علامه فرمودند:
در روایت است که چون حضرت قائم ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ ظهور کنند، اول
دعوت خود را از مکه آغاز می کنند. بدین طریق که بین «رکن» و «مقام» پشت به کعبه
نموده و اعلان می فرمایند و از خواص آن حضرت سیصد و شصت نفر در حضور آن حضرت
مجتمع می گردند. مرحوم استاد ما قاضی ـ رحمه الله علیه ـ می فرمود که: در این
حال حضرت به آنها مطلبی می گویند که همه آنها در اقطار عالم متفرق و منتشر می
گردند و چون همه آنها دارای طی الارض هستند، تمام عالم را تفحص می کنند و می
فهمند که غیر از آن حضرت کسی دارای مقام ولایت مطلقه الهیه و مأمور به ظهور و
قیام و حاوی همه گنجینه های اسرار الهی و صاحب الأمر نیست. در این حال همه به
مکه مراجعت می کنند و به آن حضرت تسلیم می شوند و بیعت می نمایند.
مرحوم قاضی(ره) می فرمود: « من می دانم آن کلمه ای را که حضرت به آنها می
فرماید و همه از دور آن حضرت متفرق می شوند چیست!! ومن در روایات دیدم که حضرت
صادق (ع) می فرما یند من آن کلمه را میدانم »
احوالات عبادی آیت الله سید علی قاضی
از احوالات عبادی ایشان آن گونه که باید به ما نرسیده ولی کثرت سجده و
انقطاعشان به گونه ای بود که گاهی شاگردان خدمتشان می رسیدند و او آن قدر در
سجده بود که آنها ناامید شده و برمی گشتند. عبادت شبانه کلامش را نافذ و آتشین
کرده بود و به جمله ای دلی را می ربود: « دنیا می خواهی نماز شب بخوان، آخرت می
خواهی نماز شب بخوان ».
و علامه طباطبائی با همان عبارت، شوری در دل می بیند و تا آخر عمر در محضرش به
کسب فیض می نشیند و دست از او بر نمی دارد.
انس با قرآن
آقای قاضی بر انس با قرآن تأکید بسیار داشتند، از جمله در نامه ای به یکی از
شاگردانشان این چنین می فرمایند: « علیکم بقراءة القران الکریم فی اللیل بالصوت
الحسن الحزین فهو شراب المؤمنین ::: بر شما باد به قرائت قران کریم در شب، با
صدای زیبا و غم انگیز، پس آن شراب مؤمنین است. »
و می فرمودند: « و آن قرة العیون مخلصین را همیشه در چشم داشته باشید و با آن
هادی طریق مقیم و صراط مستقیم سیر نمایید و از جمله سیرهای شریف آن قرائت است
به حسن صوت و آداب دیگر، خصوص در بطون لیالی ».
و ظاهر آداب ایشان بر این قرار داشته که با قرآن استخاره نمی کردند و به
شاگردانشان هم می فرمودند: « بنده، به قرآن کریم استخاره نمی کند ».
و به شاگردش آیت الله علی محمد بروجردی می گوید: « هیچ گاه از قران جدا مشو. »
تلاوت مسبّحات
آیت الله کشمیری فرمود:« آقای قاضی سجده های طولانی داشت و معمولاً قبل از
خواب، « مسبّحات» را تلاوت می فرمود و برای روشنایی قلب، هفتاد مرتبه استغفار
بعد از نماز ظهر و عصر را تجویز می کرد. »
علامه طباطبائی فرموده اند: « ...سوره های مسبحات که با یسبّح و سبّح شروع می
شود پنج عدد است: سورهای حدید، حشر، صف، جمعه و تغابن. و سوره اعلی که با
«سبّح» به فعل امر شروع می شود، جزء مسبحات نیست، گرچه در روایتی وارد شده است
ولیکن در روایت معتبره، مسبحات را همان پنج سوره تعیین کرده است.
و در روایت است که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم این پنج سوره را هر شب
قبل از خواب می خواندند و از سبب قرائت این سوره ها از آن حضرت سؤال کردند؛
حضرت در جواب فرمودند: در هر یک از این سوره ها آیه ای است که به منزله هزار
آیه از قرآن است! و در روایت دیگر وارد شده است که هر کس «مسبحات» را شب، قبل
از خواب بخواند، نمی میرد مگر آنکه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و اله و سلم
را قبل از مردن می بیند؛ و آن حضرت محل و مقام وی را در بهشت به او نشان می
دهند!
نماز
آری و سرانجام چهل سال استقامت در بندگی و ثبات در عاشقی، چهل سال تنها به
دنبال خودِ خدا بودن و به دنبال کشف و کرامت نگشتن، او را تنها به خود معشوق می
رساند چرا که شنیده است: « ألیس الله بکافٌ عبده : و مگر خدا خود برای بنده اش
کافی نیست! سوره زمر آیه 36. »
آیت الله نجابت به نقل از ایشان می گوید: « فقر و بی پولی و اولاد زیاد همواره
به من فشار می آورد اما هنگامی که سر نماز می ایستم خداوند تبارک و تعالی لذت
عبودیت را به قسمی به بنده می فهماند که قریب به یک ساعت نمازم طول می کشد و پس
از نماز فکر می کنم این لذت عبودیت در نشئه بعدی به نحوی که عبودیت و ربوبیت
حفظ شود آیا نصیبمان می شود یا نه؟! »
و راستی که چه زیباست این نجوای سیدالساجدین، زین العابدین(ع) و چه درست می آید
در مورد این بزرگان:« إلهی بک هامت القلوب الوالهه و علی معرفتک جمعت العقول
المتباینه فلا تطمئن القلوب إلا بذکرک و لا تسکن النفوس إلا عند رؤیاک :::
خدایا چه دل های سرگشته و قلب های بی تاب که شیفته و دیوانه تو شد و چه عقل ها
که معرفت تو را گرد هم آورد و راه به جائی نبرد، مگر این دل ها جز به یاد تو
آرام می شوند و مگر این جان های بی قرار جز لحظه دیدار تو آرام و قرار می
گیرند؟! »
آیت الله قاضی می گوید: « گاهی طلبکار به در منزل می آید و در خانه چیزی نیست
تا بدهم. از هر طرفی در فشارم، ولی در نماز به برکت خود خدا مثل این که نه زن
دارم و نه بچه و نه قرضی؛ مشغول نماز که می شوم آهنگ افلاک را می شنوم. از خدا
خواسته ام که این سماع را از من برندارد. »
از آیت الله نجابت نقل شده که: « این تازه احوالات ایشان در اواسط راه و بدایات
بوده، والا در نهایات که بسیار برتر است. » و او نه تنها از دنیا و مردم آن
منقطع است که از آخرت هم چشم پوشیده و به شاگردان خود نیز می گوید: « در حال
نماز یا ذکر و عبادت در برابر زیبای مطلق و جمال جمیل الهی هر چه دیدید و
شنیدید، شما را مشغول نکند و مبادا به بهانه بهشت از بهشت آفرین غافل شوید. »
و شاگردی چون علامه در این سیره توحیدی پرورش می یابد که می گوید: « روزی من در
مسجد کوفه نشسته بودم و مشغول ذکر بودم. در آن بین یک حوریه بهشتی از طرف راست
من آمد و یک جام شراب بهشتی در دست داشت و برای من آورده بود و خود را به من
ارائه می نمود. همین که خواستم به او توجه کنم، ناگهان یاد حرف استاد افتادم و
لذا چشم پوشیده و توجهی نکردم. آن حوریه برخاست و از طرف چپ من آمد و آن جام را
تعارف کرد. من نیز توجهی ننمودم و روی خود را برگرداندم و آن حوریه رنجیده شد و
رفت. »
از مرحوم سید هاشم رضوی نیز نقل شده است: « ایشان فرزندی داشتند که خیلی مورد
علاقه شان بود و با حادثه برق گرفتگی از دنیا رفت. در آن روزهای غم انگیز به
خدمتشان شرف یاب شدم تا عرض تسلیتی کرده باشم. اولاً فرمودند:آن بچه تا الان
نزد من بود شما که آمدید او رفت. و سپس در خلال عرض تسلیت فرمودند: تمام همّ و
غمّ دنیا در نزد ما تا اول الله اکبر نماز است. »
می فرمود: « دو سه روز است در این فکرم که اگر در بهشت نگذارند ما نماز بخوانیم
چه بکنیم؟! »
به او می گویند: تو و اینهمه اهل و عیا ل و خرج زیاد و بی پولی؟ می گوید: « این
حال را دوست دارم. در مقابل آن غنای مطلق باید فقیرترین باشم، وقتی پول ندارم
احساس نیاز بیشتری به خدا می کنم و التفاتم به خدا بیشتر می شود و در آن حال با
خود می اندیشم آیا این لذایذی که از نماز نصیبم می شود، در برزخ هم نصیبم می
شود. »
شبی تمام در سجده ًحسن حسن ً می گوید و وقتی از او می پرسند که چرا چنین می
گویید، پاسخ می دهد: « خداوند به من فرزندی داده است که دیدم خیلی تسلیم است من
هم گفتم در سجده حسن حسن بگویم تا خدا به من هم مثل او سلم بدهد. » تنها چیزی
که می تواند از اسرار نماز برای دیگران بگوید این است:« اگر نماز را تحفظ کردید
همه چیزتان می ماند. »
نماز شب
آن احوالات نمازهای روزانه است، اما او شب ها نیز آرام و قرار ندارد.
آیت الله نجابت می فرمود:« کم می خوابد و مکرر بیدار می شود مثل کسی که دنبالش
کرده اند، این عشق، این جنون الهی مگر برای او خواب گذاشته است، بیدار می شود و
به نماز مشغول می شود، اما نه چهار رکعت، نه ده رکعت و یازده رکعت که تا بیست
رکعت و بیشتر ».و توصیه ایشان به علامه طباطبائی معروف است که:« دنیا می خواهی
نماز شب بخوان، آخرت می خواهی نماز شب بخوان ».
خودش می گوید: « 20 سال تمام است که وضو دارم و بی وضو نبوده ام، الا حین تجدید
وضو و نخوابیدم مگر با طهارت آبی. »یک روز هم که فرزندشان از ایشان می پرسد شما
چه می کنید که هر وقت می خواهید بیدار شوید، این قدر راحت بیدار می شوید؟ آیه
آخر سوره کهف را می خوانید؟ جواب می شنود که: « نه، بیدار می شوم چون باید
بیدار شوم. »
آقای سید محمد حسن قاضی می گوید: « روزی با یکی از برادرانم در رابطه با حالات
معنوی و شب زنده داری پدرمان صحبت می کردیم. پرسیدم: شما خاطره ای در این باره
دارید؟ گفت: او شب ها همیشه مشغول راز و نیاز با خدای خود بود و ستاره های شب
با گریه های او آشناست. در خانه ما دو اتاق تو در تو بود که فقط یک درب بیرونی
داشت. مادرم و تمامی بچه ها در این اتاق می خوابیدند و اتاق دیگر مخصوص پدرمان
بود که شب ها در آن جا استراحت می کرد. بسی از شب های طولانی که صدای گریه و
زاری از آن اتاق به گوش می رسید. ولی هیچ کس جرأت بیان کردن نداشت و همیشه من
درصدد این بودم که به حقیقت آن دست یابم.
در یکی از شب ها با صدای گریه از خواب بیدار شدم. همه خوابیده بودند و سکوت همه
جا حاکم بود و تنها صدای شیونی بود که از آن اتاق به گوش می رسید. یواشکی به
سوی اتاق مزبور به راه افتادم همین که به در اتاق نزدیک شدم از سوراخ در، به
درون اتاق نگاه کردم و دیدم پدرم نشسته و با حالت خاص معنوی، صورتش را با دست
هایش پوشانده است و مشغول ذکر می باشد و ظاهراً دعایی را به صورت تکرار بیان می
کند. با حالت اضطراب به بستر خود برگشتم و متوجه شدم مادرم بیدار شده و سراغ
مرا می گیرد. همین که مادرم را دیدم، زود انگشتش را به دهان گذاشت و مرا به
سکوت و آرامش دعوت کرد. »
او در نامه ای که به یکی دیگر از شاگردانش می نویسد، چنین می فرماید: « اما
نماز شب، پس هیچ چاره و گریزی برای مؤمنین از آن نیست و تعجب از کسی است که می
خواهد به کمال دست یابد در حالی که برای نماز شب قیام نمی کند و ما نشنیدیم که
احدی بتواند به آن مقامات دست یابد مگر بوسیله نماز شب. »
نشاط برای نماز شب
علامه طهرانی درباره سید هاشم حداد می نویسد: « ... ایشان در اول غروب پس از
نماز مغرب، مقدار مختصری به عنوان شام آنچه را که از منزل مجاور یعنی منزل سر
کوچه که عیالاتشان آنجا بودند می آوردند، تناول نموده و پس از ادای نماز عشاء
می خوابیدند. ساعتی می گذشت بیدار می شدند و از بام به زیر می آمدند و تجدید
وضو نموده، بالا می آمدند و چند رکعت نماز با صدای خوش و آهنگ دلنشین قرآن از
سوره های طویل می خواندند؛ و بعداً قدری همین طور متفکراً رو به قبله می
نشستند؛ و سپس می خوابیدند. باز بیدار می شدند و چند رکعت نماز دیگر به همین
منوال می خواندند. و چون شبها کوتاه بود لهذا دیگر وقتی به اذان صبح باقی نمی
ماند.
و چه بسا این حال یا در دفعه اول که بیدار می شدند می فرمودند: سید محمد حسین!
چای یا آب گرم بیاور! حقیر پائین می رفتم و روی چراغ فتیله نفتی چای درست می
کردم و فوراً می آوردم.
می فرمودند: مرحوم آقا ( یعنی مرحوم قاضی) خودش اینطور بود و به ما هم اینطور
دستور داده بود که: « در میان شب چون برای نماز بر می خیزید، چیز مختصری تناول
کنید؛ مثل چای یا دوغ یا یک خوشه انگور، یا چیز مختصر دیگری که بدن شما از
کسالت بیرون آید و نشاط برای عبادت داشته باشید. »
سجده های طولانی
آیت الله کشمیری می فرمود: « در ایامی که در نجف خدمت مرحوم قاضی مشرف می شدم
گاهی به منزلشان که می رفتم می دیدم ایشان در سجده هستند و آن قدر سجده ایشان
طولانی بود که من خسته شده و از منزل بیرون می آمدم! »
تیز بینی در انجام مستحبات
یکی از اشخاصی که به مرحوم آقای قاضی علاقه داشت و رابطه دوستی و رفاقت با هم
داشتند مرحوم آیت الله میرزا باقر زنجانی( متوفی1394ق) بود که از مدرسین ممتاز
و مجتهدین نامی نجف به شمار می رفت.
فرزند معظم له جناب حجة الاسلام شیخ محمود زنجانی نقل کردند: « پدرم صمیمیت
زیادی با مرحوم قاضی داشت و از جوانی با هم دوست و رفیق بودند. البته ایشان در
سلک و روش عرفانی مرحوم قاضی نبود و چه بسا هم به طور مطلق قبولش نداشت ولی
سیّد را شخصی اهل معنی و بزرگوار می دانست. روزهای جمعه که در منزل آقای قاضی
روضه برقرار می شد، تشریف می برد و ایشان هم برای روضه منزل ما می آمدند.
پدرم نقل کرد: روز جمعه ای به منزل آقای قاضی رفتم بعد از اتمام روضه چند نفری
نشستند و مشغول صحبت شدیم، نزدیک زوال که شد آقای قاضی فرمود: ببخشید، اگر
اجازه بدهید من یک غسل جمعه ای بکنم؛ چون من ملتزم به انجام آن هستم.و پس از آن
بلند شد و در ایوان منزل عریان شده و لنگی به کمر بست و یک پارچ کوچک را که در
حدود دو لیوان آب می گرفت پر از آب کرده در کنار خود گذاشت، سپس پارچه ای را
داخل پارچ کرده و خیس نمود و با آن سر خود را مرطوب کرد پس از آن صورت، بعد بدن
و بالاخره تمام بدن را خیس کرد و سپس با حوله پاک نمود و لباسهایش را پوشیده و
نزد ما آمد و نشست. ما که متعجبانه به ایشان نگاه می کردیم گفتیم: آقای قاضی!
غسل شما این بود؟!
قاضی فرمود: « بلی! این غسل سنت{ مستحب } است که در آن نباید اسراف بشود. » و
ما از این رفتار بی آلایش و بدون تکلف ایشان بسیار تحت تأثیر قرار گرفتیم. »
برنامه ماه رمضان
نقل است که: در دهه اول و دوم ماه رمضان، مجالس تعلیم و انس ایشان در شبها بود؛
در حدود چهار ساعت از شب گذشته شاگردان به محضر ایشان می رفتند و دو ساعت مجلس
طول می کشید.
ولی در دهه سوم، مجلس تعطیل بود و مرحوم قاضی دیگر تا آخر ماه رمضان دیده نمی
شدند؛ و هر چه شاگردان به دنبال ایشان می گشتند در نجف، در مسجد کوفه، در مسجد
سهله و یا در کربلا، ابداً اثری از ایشان نبود! و این رویه مرحوم قاضی در همه
سال بود تا زمان رحلت. »
خلوت
سکوتش بیشتر از کلامش است و خلوتش بیشتر از جلوتش.
روزهایی در بعضی ایام سال نیست، می شود. هیچ کس خبری از او ندارد نه در مدرسه و
نه در مسجد، نه در کوفه و نه در سهله. هیچ کس او را نمی یابد. او کجاست؟ چه می
کند؟ با کیست؟ چگونه رفته؟ و چگونه بر می گردد؟ هیچ کس نمی داند، هیچ کس...
آری! مداومة الخلوة دأب الصلحا.
و این خلوت او نه تنها، تنهایی نیست، بلکه آکنده از اسرار است. راستی او چه
عوالمی دارد که کسی راه بدان ندارد و حتی برای شاگردانش که محرم ترین ها به او
هستند، اسرار را فاش نمی کند.
انس او با خلوت است و روح او با وحدت. ساعت ها به تفکر در وادی السلام می
پردازد و خودش می گوید که : « با روح مردگان مأنوس تر است تا با زندگان. »
منبع:
موسسه فرهنگی - هنری شهید آوینی (Avini.com)
